rû (-)

(f. s.) : "biten, olan" mânâlarına gelerek *bileşik kelimeler yapar. Hod-rü : kendilisinden. gibi.

rû [y]

(f. i.) : yüz, çehre. rû-yi aşîrân : müz. Türk müziğinin en az beş, altı asırlık mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

rû-yi derya

denizin yüzü.

rû-yi hicaz

müz. Türk müziğinin yeni mürekkep makamlarından biri.

rû-yi hûb

güzel yüz.

rû-yi ırak

müz. Türk müziğinin en az altı asırlık bir mürekkep makamıdır. Segâh'a ırak makamındaki bir dörtlünün (ırak'da segah dörtlüsünün) ilâvesinden mürekkeptir. Bu dörtlü ile ırak perdesinde kalır. Güçlüler birinci derecede -segâh'ın durağı olan- segah, ikinci derecede- ırak'ın güçlüsü olan- dügâh, üçüncü derecede de -segâh'ın güçlüsü olan -nevadır-. Umumiyetle çıkıcı olarak seyreder. Donanımına ırak'ın (si) koma bemolü ile (fa) bakıyye diyezi yazılır, segâh'ın (mi) koma bemolü (lâ) bakiyye diyezi nota içerisinde kullanılır (donanımındaki arızalar, segâh'da da vardır). Bu terkip hüzzâm-ı cedîd'e pek benzemektedir.

rû-yi lâle-reng

lâle renkli, kırmızı, sıhhatli yüz.

rû-yi nigâr

1) sevgilinin yüzü; 2) penbe taneli bir cins üzüm; 3) bir çeşit zanbak.

rû-yi zemîn

Yeryüzü, Dünyâ.

rû-yi zerd

sarı, solgun yüz.

rû-yi zerd-i sefalet

sefaletin sarı yüzü.

rû-yi zişt

çirkin yüz.

ruâf

(a. i.) : hek. burun kanaması.

ruam

(a. i.) : hek. sakağı (mankafa) hastalığı.

ruit

(a. i. râî'nin c.) : çobanlar.

ru'b

(a. i.) : 1) "korku, (bkz : havf, rehb). 2) fels. fr. cataplexie.

rûb

(f. i.) : 1) süpürme. 2) süpürge. Reft ü rûb (silip süpürme) : mee. gezip tozma.

rub'

(a. s. c. : erbâ', rubû') : dörtte bir, çeyrek, bir şeyin dört kısımdan bir kısmı.

rub'-ı ceyb

astr. İslâm âleminin kullandığı, Türkler tarafından îcâdedilen ve eski bir astronomi âleti olan rubu' tahtasının bir çeşit logaritmik abak veya trigonometrik hesap cetveli mahiyetindeki bir yüzü.

rub'-i dâire

dâirenin dörtte biri.

rub'-i meskûn

dünyânın kara olan dörtte bir kısmı.

rub'-i mukantara

astr. islâm âleminin kullandığı, Türkler tarafından îcâdedilen ve eski bir el astronomi âleti olan rubu' tahtasının üstüne semânın irtisamı çizilmiş bulunan bir yüzü.

rûbâh, rûbeh

(f. i.) : 1) tilki. 2) mec. hîlekâr, kurnaz.

rubb

(a. i.) : meyva suyu.

rubbân

(a. i.) : kaptan. (bkz. : keştî-bân, nâ-hüdâ).

rubbe

(ha. cerr) : öylesi var ki...

rûbeh-âne

(f. zf.) : tilkicesine, kurnazca.

rûbehî

(f. i.) : tilkilik; kurnazlık.

rû-be-râh

(f. b. s.) : yüzü yola doğru; gitmiye hazır.

rû-be-rû

(f. b. s.) : yüzyüze.

rub'iyye

(a. i.) : 1) çeyrek altın, [eskiden] kullanılan bir altın liranın dörtte biri. 2) bot. öküz gözü.

rubû'

(a. s. rub'un c.) : dörtte birler.

rubûbî

(a. s.) : 1) sâhib'e, efendiye mensup. 2) Allah'a mensup. İlm-i rubûbî. (bkz. : ilâhiyyât).

rûd

(f. i.) : 1) ırmak, çay. (bkz : nehr). 2) kemence. 3) saz kirişi, saz teli.

rudaâ

(a. i. radî'nin c.) : 1) süt kardeşler. 2) süt emen çocuklar.

rûd-âverd

(f. b. i.) : nehir sularının etraftan alarak getirdiği ağaç, dal gibi şeyler.

rûd-bâr

(f. b. i.) : 1) büyük ırmak. 2) ırmak kenarı.

rûde

(f. i. c. : rûde-gân) : anat. bağırsak.

rûde-bîn

(f. b. s.) : hayvanın bağırsağına bakarak güya gayıptan haber veren falcı.

rûde-gân

(f. i. rûde'nin c.) : anat. bağırsaklar.

rûd-sâz

(f. b. i.) : çalgıcı, (bkz. : sazende).

rufûd

(a. i. rifd'in c.) : bahşişler.

ruga'

("ga" uzun okunur, a. i.) : ses, sadâ.

rûganîn, rûganîne

(f. i.) : "kadı lokması" denilen bir hamur işi, gözleme; poğaça

rû-gerdân

(f. b. s.) : yüz çeviren, yüz döndüren.

rû-gerdânî

(f. b. i.) : yüz çeviricilik, yüz döndürücülük.

rûh

(a. c. : ervah) : 1) can, nefes. 2) canlılık, his, duygu. 3) en mühim nokta, öz. Merkez-i rûh-i hayvanî : kalb. Merkez-i rûhu nefsânî : dimağ. Merkez-i rûh-i tabîî : kan. kim. esans. 5) ispirto gibi uçucu gaz. rûh-ullah : Hz. îsâ. rûh-ül-emîn, —ül-kudüs : Cebrail. 6) müz. Türk müziğinde en az beş altı asırlık bir mürekkep makam olup zamanımıza kalmış numunesi, yoktur.

ruh

(f. i.) : 1) yanak, yüz, çehre* (bkz. : hadd, izâr, ruhsâr, ruhsâre). ruh-i dil-dâr : sevgilinin yanağı.

ruh-i yâr-i dil-sitân

gönül alan sevgilinin yanağa. 2) anka kuşu. 3) bu kuşun adına verilen satranç taşlarından biri.

ruh-üş-şatranç

(satranç taşı) : itibarlı, saygılı. 4) dizgin. 5) taç. (bkz. : efser, iklîl). 6) taraf. yön. (bkz. : cânib). 7) hasırotu.

ruhim

(a. i.) : mermer. ruhâm-ı hâin : işlenmemiş mermer.

ruhamâ

(a. i. rahîm'in c.) : rahim olanlar, (bkz. : râhimîn, râhimûn).

ruhâmî

(a. s.) : 1) mermere âit, mermerle ilgili. 2) mermerden yapılmış.

rûhânî

(a. s. rûh'dan) : 1) ruha âit, ruh ile ilgili. 2) gözle görülemiyen, cismi olmıyan. 3) mezhep işlerine, â'it, âhiretle ilgili olan. Meclis-i rûhâni : Hıristiyanların, mezheplerine âit işlerin tetkikiyle vazifeli bulunan hey'etleri. Reis-i rühâni : papas, piskopos. 4) i. ruhtan meydana gelmiş olan melek.

rûhâniyân

(a. i. rûhânî'nin c.) : ruhtan meydana gelmiş olan melekler.

ruhâniyyât

(a. i. rûhânî'nin c.) : (bkz : rûhâniyân, rûhâniyyûn).

rûhâniyyet

(a. i.) : 1) rûhânîlik, ruhtan ibaret olanın hâli. 2) ölmüş bir kimsenin devam etmekte olan ruhunun kudreti.

rûhâniyyûn

(a. i. rûhânî'nin c.) : (bkz. : rûhâniyân, rûhâniyyât).

ruhas

(a. i. ruhsat'ın c.) : izinler, müsaadeler.

ruhb

(a. i.) : (bkz. : reheb, rehb).

ruhban

(a. i. râhib'in c.) : evlenmiyen papazlar, (bkz. : râhibân, rehebân).

ruhbâniyyet

(a. i.) : ["rehbâniy-yet" şekli doğrudur] , (bkz. : rehbâniyyet).

rûh-efzâ

(a. f. b. s.) : 1) ruha tazelik veren, cana can katan. 2) müz. Türk müziğin, de en az iki asırlık bir mürekkep makam olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

rûh-firîb

(f. b. s.) : ruh avlayıcı; ruh eğlendirici.

ruhî

(a. s.) : ruha âit, ruhla ilgili, ruhça.

ruhî

(a. h. i.) : XVI. asırda yetişen vâdî sahibi büyük Osmanlı şâiri Rûhî-i Bağdadî.

rûhiyyât

(a. i.) : pslkololl, *ruh-bilim, fr. psychologie.

rûhiyye

(a. i.) : 1) fels. etinselcilik, fr. spritualisme. 2) hek. dibi iltihaplı ve yassı bir takım kabarcıklar ile meydana gelen bir nevî cilt hastalığı.

rûh-nevâz

(a. f. b. i.) : 1) ruh okşıyan. 2) müz. Türk müziğinde bir makam. Dr. Suphi Ezgi tarafından, pûselik'in aşîran (mi) perdesindeki şeddine verilmiş isimdir. Güçlü - beşinci derece olan -si (pûselik) perdesidir. Donanımına (fa) için bir küçük mücennep diyezi konulur (yâni mi "mineur" ün aynıdır). Yedenine "re" diyezi, nota içinde kullanılır. Sesleri, pestden tîze doğru şöyledir : hüseynî-aşîran, mahur, rast, dügâh, çargâh, neva, nim hisar (veya hisar) ve hüseynî. Niseb-i şerîfe'den 9 adedine mâliktir (mülayim) Umumiyetle çıkıcı olarak seyreder.

rûh-perver

(a. f. b. s.) : ruh besliyen, ruha kuvvet va ferahlık veren.

ruhsâr, ruhsâre

(f. i.) : 1) yanak, (bkz. : ruh1, hadd, İzâr). 2) yüz, çehre, (bkz. : ruh2. . Hatt-ı ruhsâr : yüzde sakaldan önce çıkan ayva tüyleri.

ruhsat

(a. i. c. : ruhas, ruhsat) : izin, müsaade. ruhsatı nezzâre : bakma izni, bakmıya müsâade etme. ruhsat-ı niyaz : yalvarma izni.

ruhsat

(a. i. ruhsat'ın c.) : izinler, müsaadeler.

ruhsatiyye

(a. i.) : izin kâğıdı [ticâret veya sanat için verilen)

ruhsat-nâme

(a. f. b. i.) : izin kâğıdı.

ruhsat-yâb

(a. f. b. s.) : izin alma.

ruh-sûde

(f. s.) : yanağını, yüzüne süren, yüzünü sürmüş.

ruh-sûdegî

(f. b. i.) : "ruh-sûde" lik. yüz sürmüşlük.

ruk'a

(a. i. c. : ruka', rıka') : 1) üzerine yazı yazılan kâğıt, deri parçası. 2) kısa mektup, (bkz. : şukka). 3) yama. 4) dilekçe.

ruka'

(a. i. ruk'a'nın c.) : (bkz : rıka').

rukabâ'

(a. s. rakîb'in c.) : 1) rakîpler; ricâl-i gayb'den bir zümre. 2) i. bekçiler, (bkz. : rakîbân).

rukad

("ka" uzun okunur, a. i.) : uyuma, uyku. (bkz. : nevm).

rukbâ

(a. i. irtikab'dan) : uk. [eskiden] "ben senden önce ölürsem senin olsun, sen benden önce ölürsen benim olsun" diyerek bir şeyi hibe etme.

rukud

("ku" uzun okunur, a. i.) : uyuma, (bkz. : nevm, rukad).

rukum

("ku" uzun okunur, a. i. ra-kam'ın c.) : rakamlar.

rukye

(a. i.) : büyücü ve üfürükçülerin okudukları şey, afsun, (bkz. : nefs).

rukye-hân

(a. f. b. s.) : afsuncu, üfürükçü, (bkz. : neffâs, neffâse, sihr-bâz).

rûm

(a.) : 1) Romalı. 2) Arap ilinden başka ilden olan kimse. 3) Anadolu. 4) Osmanlı. Mollâ-yi Rûm : Mevlânâ Celâlüddîn-i Rûmî).

rû-mâl

(f. b. s.) : yüz süren, yüz sürücü.

rûmâlî

(f. b. i.) : yüz sürücülük.

rûmî

(a. s.) : 1) (bkz. : rûm2) 2) rum ülkesinden; Anadolulu. 3) i. g. s. süslemede (tezhip) sitilize edilmiş yaprakları andıran ve umumiyetle zıd kıvrımlı iki parçacıktan, bâzan tek parçadan ibaret olan motiflerle bir göbeğe bağlı olarak spiral kıvrımları hâlinde yapılan süsleme nev'i ve süslemedeki motiflerden her biri.

rûmiyye

(a. h. i.) : tas. Abdülkadir-i Geylânî tarafından kurulan "Kadirî" tarikatı şubelerinden biri. [kurucusu Şeyh İsmail Rûmî'ye nispetle "Ismâiliyye" de dendir]

rumûs

(a. i. rems'in c.) : sinler, mezarlar, kabirler, (bkz. : kubur).

rumuz

(a. i. remz'in c.) : remizler, işaretler; mânâsı gizli olan sözler. rumûz-i istiklâl : İstiklâl remizleri. rumûz-i milliyyet : milliyyet remizleri, işaretleri.

rumûzât

(a. i. rumûz'un c.) : rumuzlar, işaretler.

rû-nümâ

(f. b. s.) : 1) yüz gösteren, meydana çıkan. 2) i. yüz görümlüğü.

rû-nümâyî

(f. b. i.) : yüz göstericilik, meydana çıkma.

rû-nümûn

(f. b. s.) : yüz gösterici, meydana çıkan, (bkz. : rû-nümâ).

rû-pûş

(f. b. s. ve i.) : 1) yüz örtüsü. 2) yüz örtücü, yüz örten.

rusg

(a. i.) : anat. bilek. rusg-ül-kadem : anat. ayak bileği. rusg-ül-yed : anat. el bileği.

rû-siyâh

(f. b. s.) : kara yüzlü, yüzü kara, ayıbı olan.

rû-siyeh

(f. b. s.) : (bkz. : rû-siyâh, siyeh-rû).

rûspî

(f. i.) : orospu, (bkz : fahişe).

rûstâ

(f. i.) : köy. (bkz : dih, karye, rustâk).

rûst-â-hîz

(f. i.) : kıyamet günü. (bkz : rüst-â-hîz, rüst-e-hîz, yevm-i kıyamet).

rustâî, rustâyî

(f. i.) : köylü, (bkz. : rüstâî, rüstâyî).

rustâk

(a. i. c. : resâtîk) : köy. (bkz. : dih, karye, rûstâ).

rustâkî

(a. s.) : köylü. (bkz : dîhkan).

rûşen

(f. s.) : 1) aydın, parlak. 2) belli, meydanda, (bkz. : ayan, âşkâr, müşa'şa'1, zahir). 3) i. erkek adı.

rûşenâ

(f. s.) : (bkz. : rûşen).

rûşenâyî

(f. i.) : (bkz. : rûşenî

rûşen-beyân

(f. a. b. s.) : açık söyliyen, fasih konuşan.

rûşen-dil

(f. b. s. c. : rûşen-dilân) : gönlü aydınlık, hakikatleri bilen, (bkz. : rû-şen-zâmir).

rûşen-dilân

(f. b. s. rûşen-dil'in c.) : gönlü aydınlık olanlar, hakikatleri bilenler.

rûşen-fuâd

(f. a. b. s.) : aydın yürekli.

rûşen-gîr

(f. b. s. ve i.) : parlatıcı, cilâcı, cila veren.

rûşenî

(f. i.) : 1) aydınlık, açıklık 2) belli olma. 3) bir tarikatın adı. 4) Halvetiye'nin Rûşenî kolunun kurucusu olan Aydınlı Ömer dede.

rûşeniyye

(a. h. i.) : tas. Halvetiyye tarîkati şubelerinden biri. [kurucusu Şeyh Dede Ömer Rûşenî'ye nispetle bu adı almıştır]

rûşen-zamîr

(a. b. s.) : (bkz : rûşen-dil).

rû-şinâs

(f. b. s.) : bilen, tanıyan.

rû-şinâsî

(f. b. i.) : aşinalık, tanırlık.

rutab

(a. i.) : hurma, olgun hurma.

rutubet

(a. i.) : yaşlık, nem. (bkz. : beli).

ruûnet

(a. i.) : 1) bönlük, sünepelik. 2) insana ağır gelecek hallerde bulunma.

ruvât

(a. s. râvî'nin c.) : rivayet edenler, hikâye edenler, (bkz : peyâm-âverân, peyâm-âverdegân, râviyân).

rûy

(f. i.) : tunç.

ruyâ

(f. s.) : yerden biten, bitici. (bkz. : nâbit).

rûyîn

(f. s.) : 1) tunçtan. 2) i. tunç.

rûyîn-ten

(f. b. s.) : tunç vücutlu, güçlü kuvvetli.

rûy-ver

(f. s.) : tunçtan.

ruz

(f. c. : rozân) : 1) gün. (bkz. : yevm). 2) gündüz, (bkz. : nehâr). rûz-i efzâ-i haşr, hisâb : Kıyamet günü. f (bkz. : mahşer). rûz ü şeb : gece ve gündüz, (bkz. : Leyi ü nehâr).

ruzaâ'

(a. i. razî'in c.) : 1) süt kardeşler. 2) süt emen çocuklar.

rûzân

(f. rûz'un c.) : günler; gündüzler, (bkz. : eyyam).

rûzâne

(f. i.) : gündelik, (bkz : rûzîne, yevmiyye).

rûz-bân

(f. b. i.) : kapıcı.

rûz-be-rûz

(f. zf.) : günden güne. (bkz. : yevmen-fe-yevmen).

rûze

(f. i.) : oruç. (bkz. : savm, sıyâm).

rûze-dâr

(f. b. s.) : oruçlu, (bkz : sâim).

rûi-efrûz

(f. zf.) : (bkz. : rûz-be-rûz).

rûz-efzûn

(f. b. s.) : 1) uzun ömürki. 2) ömür uzatan.

rûze-güşâ

(f. b. s.) : oruç açan, oruç bozan, iftar eden.

rûze-hâr

(f. b. s.) : oruç yiyen, oruçsuz.

rû-zerd

(f. b. s.) : sarı yüzlü, sararmış.

rûzgir

(f. i.) : (bkz. : rüzgâr).

rûzî

(f. s.) : 1) gündüze âit, gündüzle ilgili. 2) i. rızık, azık; nasip, kısmet.

rûzi-dih

(b. i.) : (bkz. : rûzî-resân).

rûzi-hâr

(f. b. s.) : rızık, azık yiyici; mahlûk, canlı.

rûzîne

(f. i.) : gündelik, (bkz : rûzâne, yevmiyye).

rûzîne-dâr

(f. b. s. ve i.) : gündelikçi.

rûzî-resân

(f. b. s.) : rızık ulaştıran, Allah.

rûz-merre

(f. s.) : her günkü, her günlük, (bkz. : yevmi).

rûz-nâmçe

(f. b. i.) : "vukuât-ı yevmiye defteri", günlük hâdiselerin yazıldığı defter.

rûz-nâme

(f. b. i.) : 1) yevmiye defteri. 2) takvim. 3) günlük hâdiselerin yazıldığı kâğıt, gazete. 4) *gündem.

ruznâme-i havadis

vaktiyle çörçil adında bir ingiliz'in Türkçe olarak İstanbul'da çıkardığı gazetenin ismi.