mâh

(f. i.) : 1) astr. Ay. (bkz. : Kamer). 2) senenin on ikide bir kısmı, ay. bkz : şehr).

mâh-ı kamerî

arabî ayı.

mâh-ı keş.

(bkz. : mâh-ı nahşeb).

mâh-ı Ken'ân. Ken'ânî

(Ken'an ülkesinin ayı) : Yûsuf Peygamber.

mâh-ı Mukanna'

Mukanna'ın Nahşeb'teki yapma ayı.

mâh-ı nahşeb

Mukanna' adlı ve Horasanlı bir şahsın Nahşeb (Nesef) şehrinde Siyam Dağının eteğinde, maharet ve san'atle kuyu içinden doğar halde gösterdiği ay şekli, (bkz. : mâh-i keş, mâh-i siyam).

mâh-ı nev

1) yeni Ay. (bkz. : hilâl) ; 2) kadın adı. 3) tas. seyrü sülük yoluna giren müptedî.

mâh-in-nuhuş

aptesânelerin, binaların iç ve dış duvarlarına münasebetsiz kimseler tarafından tebeşir, kömür, boya gibi şeylerle yazılan yazılarla yapılan resimleri silme işini gören me'mur.

mâh-ı rûye'

ramazan ayı.

mâh-ı siyâm

oruç ayı, ramazan.

mâh-ı siyâm

[sin|e] . (bkz. : mâh-ı nahşeb).

mâh-ı tâbân

parlayıcı, parlak Ay.

mâh-ı Yemânî

Hz. Muhammed (Alehisselâm). 4) güzel kız veya genç. ["meh" şeklinde de kullanılır]

mâh

(f. s.) : 1) geçmez [akçe] , 2) rezil, münafık, alçak.

mahabbet

(a. i.) : sevgi

mahâbîb

(a. i. mahbûb'un c.) : mahbuplar, sevilmiş olanlar, sevilenler.

mahâbis

(a. i. mahbes'in c.) : hapishaneler, ceza evleri.

mahâbis-i kadîme

eski hapishaneler.

mahâbîs

(a. i. mahbûs'un c.) : hapsedilmiş, bir yere kapatılmış olanlar, bkz : mahbûsîn).

mahâbiz

(a. i. mahbeze'nin c.) : ekmekçi fırınları; ekmekçi dükkânları.

mahâcir

(a. i. mahcer'in c.) : göz çukurları.

mahâdîm

(a. i. mahdûm'un c.) : oğullar; kibar kimselerin çocukları.

mahâfet

(a. i.) : korkma, korku. (bkz. : havf). Re's-ül-hikmetl mahâfet-Ullah : hikmetin başı, Allah korkusudur.

mahâfet-Ullah

Allah korkusu.

mahaffe

(a. i.) : deve, katır gibi hayvanların sırtına konulan ve içine iki kişi oturabilen kapalı vâsıta, mahfe.

mahâfil

(a. i. mahfil'in c.) : 1) oturulacak, görüşülecek yerler, toplantı yerleri. 2) büyük camilerde hükümdarlara veya müezzinlere ayrılmış ve etrafı parmaklıkla çevrilmiş olan yerler.

mahâfir

(a. i. mihfer ve mihfere'nin c.) : beller; kazmalar.

mahâif

(a. i. a) : (bkz. : mahâvif).

mahâk

(a. i.) : her arabî ayının son üç gecesi. [kelimeyi, üç harekesiyle de kullanmak caizdir] , (bkz. : mıhâk, muhâk).

mahâkim

(a. i. mahkeme'nin c.) : mahkemeler.

mahâkim-i âdiyye

huk. ceza mahkemelerinden gayri mahkemeler.

mahâkim-i adliyye

huk. adliye mahkemeleri.

mahâkim-i askeriyye

askerî mahkemeler.

mahâkim-i şer'iyye

huk. şer'î mahkemeler.

mâ-halak-Allah

(a. b. i.) : 1) Allah'ın yarattığı [her şey] , 2) kalabalık.

mahâlib

(a. i. mahleb'in c.) : arslan, kedi, doğan gibi hayvanların çengelli pençeleri.

mahali

(a. i. hulûl'den c. : mahâll) : yer. (bkz. : cay, mekân). Bî-mahall, Nâ-bemehall : yersiz.

mahall-i sadaka

huk. [eskiden] sevap için bağışlanan malı şer'an almıya ehil olan kimse.

mahall-ül-bey'

meçe. satılan şey.

mahâll

(a. i. mahall'in c.) : yerler, (bkz. : emkine, mevâki').

mahallât

(a. i. mahalle'nin c.) : mahalleler.

mahalle

(a. i. c. : mahallât) : bir şehir veya kasabanın, bölündüğü kısımlardan her biri.

mahallî, mahalliyye

(a. s.) : bir yere mahsus; yerli. Hükûmet-i mahalliyye : mahallî hükümet, o yerin idare heyeti.

mahallî saat

astr. her hangi bir yerin mahallî saati, o yerin nısf-ün-nehâr (meridyen) ından Güneş'in tam onikide geçmesi esâsına dayanılarak hesaplanan saattir, [meselâ : Greenwich'de saat 14. 00 iken Türkiye'nin saat mebdei olan Afyon tülünde Güneş tam nısfün-nehâr üzerinde olduğundan, Afyon'un mahallî hakikî saati 12. 00 dir]

mahâmid

(a. i. mahmedet'in c.) : 1) medihler, sitayişler, senalar, şükürler. 2) güzel huylar.

mahâmil

(a. i. mahmil ve mihmel'in c.) : mahfiller, mahmiller, deve üzerine konulan iki kişinin bineği- sepetler.

mâh-âne

(f. i.) : aylık maaş. (bkz. : mâh-vâre, mâh-yâne).

maharet

(a. i.) : mâhirlik, ustalık, beceriklilik, el'uzluğu.

mahârîb

(a. i. mihrâb'ın c.) : mihraplar, (bkz. : mihrâb).

mahâric

(a. i. mahrec'in c.) : hu-rûc edecek, çıkacak yerler.

mahâric-i hurûf

gr. harflerin ağızda teşekkül ettiği yerler.

mahârim

(a. s. mahrem'in c.) : mahrem olan, haram olan şeyler.

mahârim-ül-leyl

yolculuk etmek caiz olmıyan korkunç geceler.

mahârîm

(a. s. muharrem'in c.) : (bkz. : mahârim, muharremât).

Mahârît

(a. i. mahrût'un c.) : koniler.

mahârît-ı munzama

jeol. yanardağın çatlaklarından, yarıklarından çıkıp biriken kül ve taş kümeleri.

mâ-hasal

(a. b. i.) : hâsıl olan, meydana gelen şey, netice, (bkz. : mahsûl, semere).

mâ-hasal-ı ömr

1) evlât; 2) ömür boyunca çalışıp didinerek elde edilen şey, vücûda getirilen eser; 3) Muallim Naci'nin meşhur eseri.

mahâsin

(a. i. hüsn ve mahsen'in c.) : 1) güzellikler. İlm-i mahâsin : estetik, fr. esthetique.

mahâsin-i ahlâk

'ahlâk, huy güzellikleri. 2) yüze güzellik veren sakal ve bıyık.

mahâsin-i gurbet

gurbetin güzellikleri.

mahâsin-i sefâd

ak sakal.

Mahaşşe

(a. i.) : kıç. (bkz. : dübür, ist, mak'ad).

mahâtîm

(a. s. mahtûm'un c.) : 1) mühürlenmiş [şeyler] . 2) bagfanrhış, kilitlenmiş [şeyler]

mahatt

(a. i.) : yolculukta inilecek yer, konak, (bkz. : menzil, mevkif).

mahatta

(a. i.) : istasyon.

mahâvif

(a. s. mahûf'un c.) : korkunç, korkulu, tehlikeli [yerler]

mahâvir

(a. i. mihver'in c.) : mihverler, *eksenler.

mahâyil

(a. i. mahîle'nin c.) : hayal eserleri.

mahâz

(a. i.) : hele. doğum ağrısı.

mâ-hazar

(a. s. i.) : daha önceden hazır olan, hazır bulunan şey, hazır olarak her ne varsa. Havr-üt-taâmı mâ-hazar : yemeğin hayırlısı daha önceden hazır olanıdır.

mahâzır

(a. i. mahzar'ın c.) : mahzarlar, umûmî dilekçeler, müracaatlar.

mahâzî

(a. i. c.) : rezalet sebebi olan huylar.

mahâzîl

(a. i. mahzûl'ün c.) : rezîl, rüsvâ olmuş kimseler.

mahâzin

(a. i. mahzen'in c.) : mahzenler, bodrumlar.

mahâzîr

(a. i. mahzûr'un c.) : (hazer olunacak, sakınılacak, korkulacak şeyler; engeller, sakıncalar, (bkz. : mahzurât).

mâh-be-mâh

(f. zf.) : aydan aya. (bkz. : şehriyye).

mahbel

(a. i.) : hayvanın gebelik zamanı.

mahber, mahbere

(a. i.) : [eskiden] hokka, divit.

mahbes

(a. i. habs'den) : 1) hapsolunma yeri, hapishane, cezaevi, zindan, (bkz. : habs-hâne, sicn). 2) mec. karanlık, sıkıntılı yer.

mahbes-i âmâl

emellerin hapishanesi.

mahbez

(a. i. c. : mahâbiz) : ekmekçi fırını, ekmekçi dükkânı.

mahbûb

(a. s. hubb'dan) : 1) muhabbet olunmuş, sevilmiş, sevilen, sevgili. 2) erkek sevgili. Zer-i mahbûb : XVIII. asırda kesilmiş bir altın.

mahbûb-i Hüdâ .-

(Allah'ın sevgilisi) : Hz. Muhammed (Alehisselâm).

mahbûb-ül-kulûb

(gönüllerin sevgilisi) : Büyük Türk Şâiri Ali Şîr Nevâî'nin içtimaiyata âit ünlü eseri.

mahbûbe

(a. i. hubb'dan) : 1) muhabbet olunmuş, sevilmiş, sevilen [kadın] . 2) vaktiyle tanesi beş yüz liraya kadar satılan lâle cinsinden bir çiçek.

mahbûn

(a. i.) : 1) kıtlık için saklanan şey. 2) ed. ikinci harfi düşürülmüş vezin : [Arap harflerinde] "müstef'ilün" den sin'in düşürülmesiyle "müfteilün" kalması. gibi.

mahbûs

(a. s. ve i. habs'dan c. : mahbûsîn, mahâbîs) : hapsolunmuş, bir yere kapatılmış.

mahbûs-hâne

(a. f. b. i.) : hapishane, cezaevi.

mahbûsîn

(a. s. ve i. mahbûs’un c.) : hapsolunmuşlar, bir yare kapatılmış olanlar, (bkz. : mahâbîs).

mahbûsiyyet

(a. i.) : mahbusluk, hapislilik; hapis kalınan müddet.

mahcer

(a. i. c. : mahâcir) : hele. göz çukuru, (bkz. : hufret-ül-ayn).

mahcûb

(a. s. hicâb'dan) : 1) kapalı, örtülü, perdeli, (bkz. : mestur). 2) utanan, utanmış, utangaç, (bkz. : şerm-sâr).

mahcûb-âne

(a. f. zf.) : utanarak, utangaçlıkla, sıkılganlıkla.

mahcûbe

(a. s.) : 1) utangaç, namuslu [kadın, kız] . 2) kapı ardına konulan ağaç.

mahcûbiyyet

(a. i.) : mahcupluk, utangaçlık, sıkılganlık.

mahcûc

(a. s. hüccet'den) : hüccet, delîl gösterilmiş.

mahcûr

(a. s. hacr'den) : huk. hacr altına alınmış, haczolunmuş, kullanmaktan menedümiş.

mahcûz

(a. s. hacz'den) : huk. haczedilmiş, mahkemece rehin altına alınmış

mâh-çe

(f. i.) : 1) küçük ay. 2) minare, kubbe, bayrak direklerinin başına geçirilen küçük ay.

mâh-çehre

(f. b. s.) : ay yüzlü, [aslı : "mâh-çihre"dir]

mahdûb

(a. s.) : (bkz. : mahzûb).

mahdûd

(a. s. hadd'den) : 1) tahdîd edilmiş, sınırlanmış. 2) sınırlı. 3) belirli, (bkz. : muayyen). NB-mahdOd, Gayr-! mahdûd : sınırsız, (bkz. : gayr-i muayyen). 4) fık. hudut ve sınırlarının tâyîni kabil olan akar, mal, mülk.

mahdûdiyyet

(a. i.) : sınırlılık; darlık.

mahdûm

(a. i. hidmet'den c. : mahâdîm) : 1) oğul, evlât, (bkz. : ferzend). [aslı : "hizmet edilmiş" manasınadır] , 2) hizmet edene nispetle efendi veya hanım.

mahdûm-ı kâinat

Hz. Muhammed (Alehisselâm).

mahdûmiyyet

(a. i.) : mahdumluk, oğulluk.

mahdûş

(a. s.) : 1) tırmalanmış. 2) vesveselendirilmiş.

mâhe

(f. i.) : burgu, matkap, (bkz. : miskab, mette).

ma'hed

(a. i. c. : maâhid) : ahit, antlaşma yapılan, sözleşilen yer.

mahfaza

(a. i. hıfz'dan) : içinde öteberi saklanan küçük kutu, kab, zarf.

mahfaza-i billûrivy

hek. : göz adesesini ihata eden şeffaf (saydam) zar.

mahfî

(a. s. hafî'den) : gizli, saklı, (bkz. : hafî).

Mahfil

(a. i. c. : mahâfil) : 1) oturulacak, görüşülecek yer, toplantı yeri. 2) büyük camilerde hükümdarlara veya müezzinlere ayrılmış ve etrafı parmaklıkla çevrilmiş olan, yerden biraz yüksek yer.

mahfil-i şer'iyyât

İstanbul'un zaptından sonra Fâtih'in teşkîl ettiği mahkeme.

mahfiyyen

(a. zf.) : gizlice, gizil olarak, saklı olarak, (bkz. : sırran).

mahfûf

(a. s.) : etrafı, zarar gelmesin diye, kuşatılmış, çevrilmiş.

mahfûk

(a. s.) : hafakanlı, ikide bir yüreği oynıyan.

mahfûr

(a. i.) : hafr olunmuş, kazılmış mezar.

Mahfuz

(a. s. hıfz'dan) : 1) hıfzolunmuş, saklanmış. 2) korunmuş, gözetilmiş. 3) gizlenmiş. 4) ezberlenmiş. Levh-i mahfuz : Allah tarafından takdîr olunan şeylerin ezelde - yazılı -bulunduğu levha.

mahfûz

(a. s.) : alçalmış.

mahfûzât

(a. i. c.) : 1) gizlenilmiş şeyler. 2) ezberlenmiş şeyler. 3) müz. Türk müziğinde nota kullanılmadığı devirlerde, bir müzikçinin ezbere bildiği müzik eserleri.

mahfûzen

(a. zf.) : polis veya jandarma gibi resmî kuvvetlerin muhafazası altında olarak.

mâhî

(f. i. c. : mâhiyân) : balık, (bkz. : semek). Sayd-i mâhî : balık avı.

Mâhî

(a. s. mahv'dan) : mahveden, mahvedici, yok edici, yok eden.

mâhî emraz

hastalıkları yok eden.

mâhî-'n-nükuş

nakışları silen, mahveden.

mâhî-dân

(f. b. i.) : balık havuzu, balıklava.

mihî-fürûş

(f. b. s.) : "balık satan" : balıkçı, (bkz. : semmâk).

mâhî-gîr

(f. b. s.) : balık tutan. (bkz. : mâhî-hâr).

mâhî-hâr

(f. b. s.) : "balık yiyen" : balık avlıyan, balıkçıl, (bkz. : mâhîgîr).

mahîle

(a. i. c. : mahâyil) : sanmağa ve düşünmiye sebebolan işaret, alâmet, hayal eseri.

mâhir

(a. s. mâhâret'den c. : mehere) : 1) maharetli, hünerli, elinden iş gelir, becerikli. 2) i. erkek adı.

mâhir'-âne

(f. zf.) : maharetle, ustalıkla, ustaca.

mahîs

(a. i.) : 1) bir şeyden dönme. 2) kurtulma.

mâhiyân

(f. i.) : 1) [mâhî'nin c] 'balıklar. 2) [mâh'ın c] aylar.

mâhiyâne

(f. i.) : aylık, ay hesabiyle verilen ücret.

mâ-hiye

(ter.) : o şey ki.

mâhiyye

(o. i.) : aylık.

Mâhiyyet

(a. i.) : bir şeyin aslı, esâsı, içyüzü.

mahîz

(a. i.) : hayız hâli.

mahk

(a. i.) : tas. abdin vücûdunun zâtı hakkında fenası.

mahkeme

(a. i. hükm'den c. : mahâkim) : dâvaların görülüp hükme bağlandığı yer.

mahkeme-i bidayet

huk. dâvaların ilk görüldüğü mahkeme, [bundan sonra : "istînaf, tem-yîz" mahkemeleri gelir]

mahkeme-i evkaf

huk. [eskiden] evkaf müfettişliği denilen dâireye ikinci meşrûtiyetin ilânından az sonra verilen bir ad. [vâzîfesi, cihad tev-cîh etmek, muhtetif vakıflar arasındaki gayrimenkul ihtilâflariyle, vakıf gediklerine bir gayrimenkulun mülk veya vakıf olduğuna âit dâvaları vesâireyi görmek idi]

mahkeme-i istinaf

huk. bidayet mahkemelerinden verilip kanunen istinafı kabil olan hukuk ve ceza dâvalarına tekrar bakan ve ibtidâî mahkemelerin üstünde bulunan bir mahkeme ki hukuk ve ceza adı ile iki kısımdır.

mahkeme-i kird-gâr

Allah'ın mahkemesi.

mahkeme-i kübrâ

(en büyük mahkeme) : kıyamet günü. (bkz. : yevm-ül-kıyâme).

mahkeme-i nizâmiyye

huk. ceza ve hukuk mahkemeleri, ["bidayet" ve "istînaf" adiyle iki dereceye ayrılmıştır]

mahkeme-i şer'iyye

huk. [eskiden] nikâh, miras taksimi ile din işleriyle ilgili mes'elelere bakan mahkeme.

mahkeme-i temyiz

huk. temyiz mahkemesi, mahkeme kararlarının yolunda verilip verilmediğini tetkik etmekle vazifeli makam, * yargıtay.

mahkeme-i ticâret

huk. ticâret mahkemesi, ticâretle ilgili dâvalara bakan mahkeme.

mahkî

(a. s. hikâyet'den) : hikâye olunmuş, anlatılmış.

Mahkud

("ku" uzun okunur, a. s.) : hased olunan, hased edilen, (bkz. : mahsûd).

mahkuk

("ku" uzun okunur, a. s.) : doğrultulmuş, doğru yapılmış.

mahkûk

(a. s. hakk'den) : 1) hakkolunmuş, çelik kalemle sert bir şey üzerine kazılmış. 2) yazıldıktan sonra çakı, kalemtraş gibi şeylerle kazınmış.

mahkûkât

(a. s. c.) : kazınmış, hakkedilmiş resimler, yazılar; hakkak işleri.

mahkûm

(a. s.) : 1) kendisine hükmolunan, birinin hükmü altında bulunan. 2) bir mahkemece hüküm giymiş, [müen : "mahkû-me" dir] . 3) katlanma, zorunda olma.

mahkûmun aleyh

huk. aleyhine hükmolunan, dâvayı kaybeden.

mahkûmun bih

huk. hüküm ve karârı verilmiş, hüküm giymiş.

mahkûmun leh

huk. lehine hükmolunan, dâvayı kazanan.

mahkun

("ku" uzun okunur, a. s.) : ma'sum, suçsuz.

mahkun-üd-dem

("ku" uzun okunur.) : fık. katli lâzım olmıyan kimse, [savaşta, İslâmlığı kabul eden bir kimse, mahkun-üd-dem olmuş olur]

mahlas

(a. i. hulûs'dan) : 1) halâs olunacak, kurtulacak yer. 2) bir kimsenin ikinci adı. 3) eskiden şâirlerin şiirlerinde kullandıkları ad.

mahlas beyti

ed. gazellerde şâirin adı bulunan beyit.

mahlas-nâme

(a. f. b. i.) : ed. eni şiir söylemiye başlamış olan birine, üstat bir şâir tarafından bir mahlas verildiğine dâir yazılan manzume.

mahleb

(a. i.) : 1) İdris ağacı. 2) bal. (bkz. : asel).

mahleb

(a. i. c. : mahâlib) : arslan, kedi, doğan gibi hayvanların çengelli pençesi.

mâh-lika

(f. b. s.) : (bkz. : mehlika).

mahlu'

(a. i. hal'den) : tahtından indirilmiş hükümdar.

mahlûc

(a. i.) : hallâclanmış, atılmış [pamuk]

mahlûf

(a. i.) : yemin etme.

mahlûf-ün-aleyh

huk. yemin edilen husus.

mahlûk

(a. s.) : tıraş edilmiş baş veya yüz. (bkz. : matruş, tırâştde).

mahlûk

(a. s. ve i. halk'dan) : halk olunmuş, yaratılmış; *yaratık.

mahlûka

(a. i.) : benimsenen, çalınan kastde, şiir.

mahlûkat

("ka" uzun okunur, a. s. ve i. mahlûk'un c.) : yaratılmış şeyler, canlılar; *yaratıklar.

mahlûl

(a. s. hall'den) : 1) hallolunmuş, çözülmüş, dağılmış. 2) erimiş, eritilmiş, * eriyik. 3) sahipsiz maaş veya me'murluk. 4) i. mirasçısı bulunmıyan ve hükümete kalan [miras]

mahlûl-i mufassal

tapu usûlüne âit bir ıstılah, [iki kısımdır : biri, defter-i mufassalda kayıtlı olup da icmal defterinde kayıtlı olmıyan köyler ve mezraalar timarı olup her kime berat ile verilmiş ise ona aitti. Diğeri, icmal defterinde noksan ve defter-i mufassalda fazla olarak kayıt olunandı]

mahlûl-i sirf

huk. [eskiden] hakkı intikal ve hakkı tapu eshâbı bırakmaksızın mutasarrıfının vefâtiyle mahlûl kalan arazî.

mahlûl

(a. s.) : delnimiş, öbür tarafına işlenmiş olan şey.

mahlûlât

(a. i. c.) : mirasçısı olmıyan bir ölünün evkafa veya mîriye kalan mirası.

mahlûliyyet

(a. i.) : mahlûlluk, mahlûl olma hâli.

Mahlut

(a. s. halt'dan) : halt olunmuş, katılmış, karıştırılmış, karışık, (bkz. : halîta).

mahluta

(a. i.) : bulgurla karışık : mercimek çorbası.

mahmasa

(a. i.) : açiık, açlıktan-zayıf düşme.

mahmî

(a. s.) : himaye gören, korunan [kimse]

mahmidet

(a. i. c. : mahâmid) : medhetme, övme. (bkz. : sena, sitayiş).

mahmidet-siz

(a. f. b. s.) : hamd ve sena eden.

mahmil

(a. i. c. : mahâmil) : 1) mahfe, deve üzerine konulan -iki kişinin bineği-sepet. (bkz. : mihmel) 2) her yıl Haremeyn'e? hacı kafilesiyle gönderilen armağanlar.

mahmil-i şerif

haremeyne sürre adiyle gönderilen para ve hediyelerin yükletildiği vâsıta.

Mahmiye

(a. i. himâye'den) : 1) bir şeyi himaye etme, koruma. 2) [muhafazalı] büyük şehir.

Mahmûd

(a. s. hamd'dan) : 1) hamdolunmuş, sena edilmiş; övülmeye değer. Ma-kam-ı mahmûd : Hz. Muhammed (Alehisselâm)'in en büyük şefaat makamı, Cennet.

mahmûd-ül-hisâl

iyi ahlâk sahibi.

mahmûd-üş-şiyem

övülecek huylara sahip olan. 2) i. Hz. Peygamber (Aleyhisselâm)'in adlarından biri. 3) i. erkek adı.

Mahmûd

(a. h. i.) : Ebrehe'nin Kabe'yi yıkmak üzere getirdiği filin adı.

Mahmûd (Kâşgarlı-)

(a. h. i.) : Karahanlılardan olan bu Türk bilgini ve edîbi Divânü LOgat-it Türk adlı ünlü eseriyle tanınmıştır. 1074 yılında Kâşgâr'da yazılmış olan bu eser islâmiyet te'siri altındaki ilk eserlendendir. Mahmut, bir lügat kitabı tarzında olan bu eserini, türkçenin arapça kadar ve ondan daha zengin bir dil olduğunu göstermek için yazmıştır. Türkçe sözler, Arap kaidelerine göre tertîbedilmiş ve arapça olarak anlatılmıştır. Mahmûd, eserini yazdıktan üç yıl sonra bir düzeltmeden geçirerek Abbasî Halîfelerinden Muktedî Billâh'a takdîm etmiştir. Bu kitap 1335 hicrî yılında Kilisli Rifat'ın kopyesi ve düzeltmesiyle basılmış, daha so

mahmûde

(a. i.) : bot. bingöz otu, sakmunya.

mahmûdî, mahmûdiyye

(a. s.) : 1) II. Sultan Mahmud'a âit, onunla ilgili. 2) i. onun zamanında çıkarılmış olan 25 gümüş kuruş değerinde aitın para. 3) i. onun adına yapılmış olan eski bir harb gemisi, kalyon. [9 ağustos 1814 (22 şaban 1229) de denize indirilmiştir] . 4) i. Mahmut devrinde basılan altın para.

mahmûl

(a. s. haml'den) : 1) hami olunmuş, yüklenmiş. 2) bir şey üzerine kurulmuş. 3) i. gr. mant. müsnet, 'yüklem, haber : "insanhayvandır" cümlesinde : insan "mevzu", hayvan" mahmu!"dür.

mahmûle

(a. i.) : yük. (bkz. : bâr, hamule).

mahmûlen

(a. zf.) : mahmul olarak, yüklü olarak.

Mahmûm

(a. s.) : 1) hummaya, sıtmaya tutulmuş, sıtmalı olan; ateşli, ateşi olan. 2) mee. saçmasapan konuşan.

mahmûm-âne

(a. f. zf.) : 1) mahmumcasına, ateşli olarak, ateşler içinde. 2) sayık-larcasına.

mahmûr

(a. s. hamr'den) : 1) sarhoşluğun verdiği sersemlik. 2) uyku basmış, ağırlaşmış göz, baygın göz. Çeşm-i mahmûr : baygın göz, süzülerek bakan göz. [müen, mahmûre "kadın" adı olarak kullanılır]

mahmûr-âne

(a. f. zf.) : mahmûrcasına, baygın baygın. Nigâh-ı mahmûr-âne : baygın baygın bakış.

mahmûz

(a. s.) : hamızlanmış, oksitlenmiş.

mahnûk

(a. s. hank'dan) : boğulmuş, boğazı sıkılmış, boğuk.

mahnûkan

(a. zf.) : boğulmuş olarak, boğazı sıkılarak.

mâh-pâre

(f. b. i.) : 1) ay parçası. 2) çok güzel kimse, (bkz. : meh-pâre).

mâh-perver

(f. b. s.) : mehtaplı.

mah-peyker

(f. b. s.) : yüzü ay gibi parlak, güzel, nurlu [olan] , (bkz. : meh-peyker).

mahrâ

(a. i.) : 1) elverişli, uygun şey. 2) değerli kimse.

mahrec

(a. i. hurûc'dan c. : mahârc) : 1) hurûcedecek, dışarı çıkacak, çıkılacak kapı. 2) leng. ağızdan harflerin çıktığı yer, "çıkak, 'boğumlama yeri, fr. point d'articulation 3) ilmiyye rütbesinden istanbul tarîk-ı mevleviyetlerinin ilk payesi. 4) mat. *payda, âdî kesirde çizginin altındaki sayı.

mahref

(a. i.) : yemiş sepeti.

mahrek

(a. i.) : yakacak yer.

mahrek

(a. i. hareket'den) : 1) mat. hareketli bir noktanın güttüğü yol. 2) astr. bir gök cisminin hareketinde ağırlık merkezinin geometri bakımından yeri, 'yörünge, fr. orbite.

mahrek-i şems-i cenubî

astr. Arz'ın meylinden dolayı Güneşin seretan (yengeç dönencesi) ve cedi medarları (oğlak dönencesi) arzları arasında hareket eder göründüğü sırada hatt-i semavî dâiresine paralel ve Arzın merkezinden îtibaren 23 derece 27 dakika güneyde tersîm ettiği mevhum dâire.

mahrek-i şems-i şîmâlî

astr. Arz'ın meylinden dolayı Güneş'in seretan (yengeç dönencesi) ve cedi medarları (oğlak dönencesi) arzları arasında hareket eder göründüğü sırada hatt-ı istivâ-i semavî dâiresine paralel ve Arz'ın merkezinden îtibaren 23 derece 27 mevhum dakika kuzeyde tersîm ettiği dâire.

mahrem

(a. i.) : iki dağ arasındaki yol.

mahrem

(a. s. harâm'dan c. : mahârim) : 1) haram, şeriatın yasak ettiği şey. 2) nikah düşmiyen, şerîatçe evlenilmesi yasak edilen. 3) şerîatçe, kadının kendisinden kaçmadığı [erkek] . 4) [biriyle] çok samîmi, içli dışlı olan. 5) gizli olan, herkese söylenmiyen. 6) herkesçe bilinmemesi îcâbeden. Nâ. mahrem : nikâh düşen, kendisinden kaçılan erkek.

mahrern-i esrar

kendisine sır söylenen kimse.

mahrem-i râz

kendisine sır verilmiş kimse. tas. Allah'ın sırrına âşinâ olmıya başlıyan kimse; velî.

mahrem-âne

(a. f. zf.) : mahrem olarak, gizlice.

mahremiyyet

(a. i.) : mahremlik, mahrem olma hâli, gizlilik.

mâh-rû

(f. b. s. c. : mâh-rûyân) : ay yüzlü, yüzü ay gibi olan, güzel.

mahrûb

(a. s.) : mahrum edilmiş, elinden sermâyesi alınmış, eli avucu bomboş birakılmış.

mahrûb

(a. s.) : harâbedilmiş.

mâh-ruh

(f. b. s.) : ay yanaklı.

mahrûk

(a. s. hark'dan) : yanmış, yanık, [maddî, manevî]

mahrûk-ül-fuâd

yüreği yanık.

Mahrukat

("ka" uzun okunur, a. i. mahrûk'un c.) : odun, kömür gibi yakılacak şeyler.

mahrûkat-ı mâyia

akaryakıt.

mahrûm

(a. s. hirmân'dan) : 1) bahtsız, nasipsiz. 2) istediğini, dilediğini elde edemiyen.

mahrûm-âne

(a. f. zf.) : mahrumcasına.

Mahrûmiyyet

(a. i.) : mahrumluk, dilediğini, istediğini elde edememe.

mahrûr

(a. s. harâret'den) : içi hararetli olan, ateşli, ateşlenmiş, kızmış. Dil-i mahrûr : ateşli gönül.

mahrûr-âne

(a. f. zf.) : ateşli ateşli, hararetli bir şekilde.

mahrûs

(a. s. hırâset'den c. : mahârîs) : muhafaza edilen, gözetilen, korunan. Memâlik-i mahrûsa : muhafaza edilmiş memleketler; Osmanlı ülkesi, (bkz. : Memâlik-i Şâhâne).

mahrûsa

(a. i.) : büyük şehir. (bkz. : medîne-i azîme). Memâlik-i mahrûsa-i şâhâne : Osmanlı ülkesi.

mahrûsa-i muhabbet

muhabbet şehri, sevgi ülkesi.

mahrût

(a. i.) : geo. *koni.

mahrûtî

(a. s.) : geo. *konik.

Mahrûtiyyât

(a. s. o.) : mahrûtî, konik olan şeyler.

mahrûtiyyet

(a. i.) : mahrûtîlik, konik olma hali.

mâh-rûyân

(f. b. s. mâh-rû'nun c.) : ay yüzlüler, yüzü ay gibi olanlar, güzeller.

mahrûz

(a. s.) : rezil, kepaze, aşağılık.

Mahsebe

(a. i.) : sanma, şüphe etme.

mahser

(a. i.) : huy, tabiat.

mahsub

(a. s. hisâb'dan c. : mahâsib, mahsûbât) : 1) hesâbedilmiş, hesaba dâhil edilmiş, avans kapatma. 2) büyük bir zâta mensup kimse.

mahsûb

(a. s.) : kızamık çıkarma.

mahsûbât

(a. s. mahsûb'un c.) : hesâbedilmişler, hesaba dâhil edilmişler.

mahsûben

(a. zf.) : hesaba katılarak, alacağa tutularak, hesaba geçiri-lerek; avans olarak.

mahsûbiyyet

(a. i.) : mahsupluk.

mahsûd

(a. s. hased'den) : hased olunan, hased edilen, (bkz. : mahkud).

mahsûd

(a. s.) : 1) hasad edilmiş, ekini biçilmiş. 2) biçilmiş ekin.

mahsûf

(a. s. husûf'dan) : husufa uğramış, gölgelenmiş.

mahsûl

(a. s. Husûl'den) : 1) husul bulan, hâsıl olan, meydana gelen şey. 2) ürün. 3) verim.

mahsûl-i bedîa

güzel mahsul.

Mahsulât

(a. i. mahsûl'ün c.) : 1) hâsıl olan, elde edilen şeyler. 2) topraktan yetişen şeyler. 3) ehlî hayvanlardan elde edilen maddeler. 4) sanayi maddeleri.

mahsûlât-ı arziyye

toprak mahsulleri.

mahsûlât-ı kimyevlyye

kimya yoliyle elde edilen maddeler.

mahsûlât-ı sınâiye

endüstri mahsulleri.

mahsûl-dâr

(a. f. s.) : mahsul veren, verimli, bereketli.

mahsun

(a. s. hısn'dan) : kuvvetlendirilmiş, istihkâmlı.

mahsûr

(a. s.) : 1) muhasara edilmiş, kuşatılmış. 2) hasredilmiş, sınırlanmış, belli edilmiş. Nâ-mahsûr : sınırsız, pek çok. 3) mene-dilmiş; tazyîk edilmiş, sıkıştırılmış.

mahsûr

(a. s. hasr'dan) : feri gitmiş, yorulmuş [göz] . Çeşm-i mahsur : fersiz, yorgun göz.

mahsûs

(a. s. hiss'den) : 1) hissedilen, beşduygu'dan biriyle duyulan, anlaşılan, duyulur. 2) belli, aşikâr, meydanda.

mahsûs, mahsûse

(a. s. husûs'dan c. : mahâsîs, mahsûsât) : 1) husûsîleşmiş; başkasında bulunmıyan, yalnız bir kimseye âit olan. 2) birine ayrılmış olan. 3) lâyık. 4) ayrı, müstakil, başlı başına. 5) zf. husûsî olarak, * özel, bilhassa. 6) zf. istiyerek, bile bile. 7) zf. şakadan, yalandan.

mahsûsa

(a. s.) : mahsus, husûsî. İdâre-i mahsûsa, İdâre-i azîziyye : Sultan Abdü-laziz zamanında istanbul'da ilk olarak deniz işletme idaresi olup, sonraları "Seyr-i Sefâin" ve şimdi de "Devlet Denizyolları" adını almıştır.

mahsûsât

(a. i. c.) : gözle görülür şeyler, [ma'kulât'ın zıddı]

mahsûsen

(a. zf.) : mahsûs olarak, ayrıca, bile bile. (bkz. : bi-l-iltizâm).

mahsûsiyyet

(a. i.) : mahsusluk, husûsî olma hâli (* özellik).

mahşer

(a. i. haşr'den) : 1) haşrolunacak, toplanılacak yer; kıyamette ölülerin diri-lip toplanacakları yer. 2) çok kalabalık.

mahşûd

(a. s.) : toplanmış, yığılmış.

mahşûr

(a. s. hasr'dan) : toplanmış.

mâh-tâb

(f. b. i.) : 1) Ay ışığı, mehtap. 2) on dört gecelik Ay. (bkz. : bedr). 3) maytap, şenlik gecesinde Çakılan renkli kibrit veya fişek.

mahtûbe

(a. i.) : evlenmek için istenilen kadın.

mahtûm

(a. i.) : 1) hâtemlenmiş, mühürlenmiş. 2) kilitlenmiş; bağlanmış.

mahtûn

(a. s.) : hitan edilmiş, sünnet olunmuş. Tıfl-ı mahtûn : sünnet edilmiş çocuk.

mahtûr

(a. s. hatar'dan) : 1) hatar'a, tehlikeye yakın. 2) i. fikir ve endîşe.

mahtût, mahtûte

(a. s.) : 1) hatlanmış, çizgilenmiş, çizilmiş. 2) yazılmış, (bkz. : mektûb).

ma'hûd, ma'hûde

(a. s. ahd'den. c. : maâhid) : 1) ahdolunmuş, bilinen; sözleşilen. 2) sözü geçen, (bkz. : mezkûr). 3) mec. [ikincisi] fena bilinen kadın.

Mâhûdâne

(f. i.) : kene otu denilen şiddetli müshil.

mahûf

(a. s. havf'den c. : mahâvif) : 1) korkunç, korkulu [yer] . 2) tehlikeli.

mâhûr

(f. i.) : müz. rast perdesi üzerinde karar kılan bir makam.

mahûle

(a. s.) : kocası ölmüş kadın.

mâhulyâ

(f. i.) : (bkz. : mâlîhulyâ).

mahûr

(f. i.) : meyhane; kumarhane.

mahûr

(f. i.) : müz. Türk müziğinin en eski makamlarındandır. Neşeli, şuh, ferah verici bir makamdır. Asırlardan beri rağbet ile kullanılmıştır. Mahur, çargâh makamının rast (sol) perdesindeki şeddidir; yâni basit bir şed makamdır. (Acem-aşîran gibi ki, bu da mâhûr'un bir perde pestinde kalan bir çargâh şeddidir). Güçlüsü beşinci derece olan- nevâ (re) dır. Dizinin umûmî seyri inicidir. Donanımına "fa" için bir küçük mücenneb diyezi alır (yâni garb müziğindeki "sol majör"ün aynıdır.) : orta sekizlisindeki sesleri -tîzden peste doğru olmak üzere şöyledir : gerdaniye, mahur, hüseynî, nevâ, çargâh, pûselik, dü-gâh ve rast.

mâhûr-i kebîr

müz. Türk müziğinin en az, beş asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış bir numunesi yoktur.

mâhûr-i sagir

müz. Türk müziğinin en az beş asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış bir numunesi yoktur.

mahûr-aşîran

(f. b. i.) : müz. Türk müziğinin en az iki buçuk asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış bir numunesi yoktur.

mâhûrek

(f. b. i.) : müz. Türk müziğinin en az iki asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış bir numunesi yoktur.

mâhûr-hân

(f. b. i.) : müz. İ. Hakkı Beyin terkîbetiiği bir mürekkep makamdır. Mahur ile hicaz dizisinden bir parçanın birleşmesinden ibarettir. Donanımına mahur gibi "fa" küçük mücenneb diyezi konulur. Hicaz için si bakıyye bemolü, do bakıyye diyezi "fa" bekar ve "fa" bakıyye diyezi kullanılır. Hicaz dizisinde bir miktar seyrettikten sonra, kısa bir mahur parçası gösterir ve mahur dizisinin üçüncü derecesi olan pûselik "si" perdesinde kalır. Bu tariften de anla-, şılacağı üzere, bilgisizce terkîbedilmiş bir makamdır.

mâhûr-pûselik

(f. b. i.) : müz. Türk müziğinin tahminen iki asırlık bir mürekkep makamıdır. Mahur ile pûselik beşlisi veya tam dizisinden ibarettir. Pûselik ile dügâh "lâ" perdesinde kalır. Güçlüsü -mahur makamının güçlüsü olan- neva (re) dır. Donanımına mahur gibi "fa" küçük mücenneb diyezi alır. Tam pûselik dizisi kullanılırsa "fa" bekar yapılır; yeden için de "sol" bakıyye diyezi konur.

mahûza

(a. s.) : 1) hâlis, saf, katkısız. 2) temiz, şerefli, asîl.

mahv

(a. i.) : 1) yok etme, ortadan kaldırma; harâbetme, perişan etme; batma, bitme, yok olma. 2) tas. beşerî nakîsalardan kurtulma hâli. [zıddı : "isbât"]

mahv-i ayn-i abd

tas. ayana vücut izafesini iskat.

mahv-i ubûddiyye

tas. ayana vücut izafesini iskat.

mahv ü isbât

bir müsveddenin bâzı yerlerini çizip, bâzı yerlerini ilâvelerle düzeltme. 3) astr. Ay'daki siyahlık.

mâh-vâr

(f. b. s.) : ay gibi. (bkz. : mehvâr1, meh-veş).

mâh-vâre

(f. i.) : aylık maaş. (bkz. : mâh-âne, mâh-yâne).

mahviyyet

(o. i.) : alçakgönüllülük, [yapma kelimelerdendir] , (bkz. : tevazu').

mâh-yâne

(f. i.) : aylık maaş. (bkz. : mâh-âne, mâh-vâre, şehriyye).

mahz

(a. i.) : 1) su katılmamış, hâlis süt. 2) hâlis, katkısız, sâde; tam. Hikmet-i mahzâ : tam bir hikmet.

mahz-i hikem

hikmetlerin hâlisi, akıllılığın, filozofluğun ta kendisi.

mahz-ı keramet

tam keramet. mahz-i ni'met : nîmetin hâlisi, kendisi.

mahzâ

(a. s.) : 1) ancak, yalnız, tek, sâde. 2) hâlis, katkısız, tam.

mahzana

(a. i.) : güvercinlik.

mahzar

(a. i. huzûr'dan) : 1) huzur yeri, büyük bir kimsenin önü. 2) hazır olma, görünüş, gösteriş. Nik-mahzar : görünüşü güzel olan. 3) birkaç kişi tarafından imzalanmış olan dilekçe. 4) mahkeme sicili.

mahzen

(a. zf.) : ancak, yalnız, tek. (bkz. : . mahzâ).

mahzen

(a. i. hazn'den. c. : mahâzin) : 1) içinde eşya saklanacak yer; yer altı, bodrum. 2) s. havasız, karanlık [yer] . Kurşunlu mahzen : İstanbul'da Galata'da, deniz kıyısında bulunan gümrük binası [Tanzimat'tan önce]

mahzen-i cûb

istanbul'da, Tersâne'deki kereste anbarı.

mahzen-i sürb

İstanbul'da, Tersâne'deki levazım anbarı, kurşunlu mahzen.

mahzû'

(a. s.) : huzûa ermiş, gönülden münkadolmuş, boyun eğmiş, (bkz. : mahşû').

mahzûb

(a. s.) : boyanmış, (bkz. : mahdûb, masbûğ, mülevven).

mahzûf

(a. s.) : 1) hazfolunmuş, silinmiş, kaldırılmış. 2) ed. eski yazıda noktasız harflerle yazılmış manzum ve mensur söz. Buna 'mühmel" ve "mücerred" de denir, (bkz. : mücerred, mühmel).

mahzûl

(a. s. c. : mahâzîl) : hor, hakir, perîşan ; rüsvâ.

mahzûlen

(a. zf.) : hakir, rüsvâ olarak.

mahzûn

(a. s. hazîne'den) : hazînede saklanan şey.

mahzûn

(a. s. hüzn'den) : hüzünlü, tasalı, kaygılı, (bkz. : mükedder).

mahzûn-âne

(a. f. zf.) : mahzuncasına, tasalı, kaygılı olarak.

mahzûniyyet

(a. i.) : mahzunluk, tasalı, kaygılı oluş.

mahzûr

(a. s. hazr'dan c. : mahâzîr) : haram edilmiş. yanına yaklaşılması yasak edilmiş; haram.

mahzûr

(a. s. ve i. hazer'den) : hazer olunacak, sakınılacak, korkulacak şey; engel; sakınca.

Mahzûrât

(a. i. mahzûre'nin c.) : şer'an yasak edilmiş olan şeyler. Ez-zarûrât tübîh-ül-mahzûrât : zaruretler, yasak ve haram sayılan şeyleri mubah kılar.

mahzûrât

(a. i. mahzûr'un c.) : hazer olunacak, sakınılacak, korkulacak şeyler; engeller, (bkz. : mahâzîr).

mahzûre

(a. i.) : 1) sakınma, çekinme, sakınç. 2) çekinilecek şey, korku. 3) savaş, (bkz. : ceng).

mahzûre

(a. i. c. : mahzûrât) : men' ve haram edilmiş olan şey.

Mahzûz

(a. s. hazz'den) : hazzetmiş, hoşlanmış, (bkz. : memnun).

mahzûzât

(a. i. c.) : hoşlanılacak şeyler.

mahzûziyyet

(a. i.) : mahzuzluk, hâz etme, hoşlanma, (bkz. : mesrûriyyet).