îd

عيد

(a. i : c. : a'yâd) : bayram.

îd-i adhâ

kurban bayramı.

îd-i cânân

sevgilinin bayramı.

îd-i ekber

arefesi cumaya rastlıyan kurban bayramı.

îd-i fıtr

ramazan bayramı.

îdâ'

ايداع

(a. i. vedîa'dan.) : 1) emânet olarak verme. 2) malını, korunması için başka birine verme.

îdâb

ايداب

(a. i.) : 1) doğruluğu Herkese bildirme. 2) sofrası açık olma, herkesi ziyafete çağırma.

idâd

عداد

(a. i.) : sayı, hesap. Bî-idâd : sayısız, pek çok.

idâd. ided

اداد ، ادد

(a. i.) : zor, kuvvet; zafer, üstünlük.

i'dâd

اعداد

(a. i. add'den) : hazırlama, hazırlanılma, geliştirme, geliştirilme.

idâde

اضاده

(a. i.) : usturlabın sırtı üzerine konulmuş, mihver veya meyil etrafında dönen bir nişan cetveli olup, yıldızların yüksekliğini ölçmeye yarar, (bkz. : izâde).

idâde

اضاده

(a. i.) : kol bağı.(bkz. : bâzû-bend).

i'dâdî

اعدادی

(a. s.) : hazırlamıya mahsus yer, hazırlama yeri. Mekteb-i i'dâdî : [rüştiye denilen ortaokuldan sonra] yüksek okullara hazırlayıcı okul.

idâle

ادله

(a. i.) : tedavüle çıkarma, bir şey elden ele geçme, geçirilme.

idâın

ادام

(a. i.) : katık, ekmeğe katık edilen şey. Nan ü idam : ekmek ile katık.

i'dâm

اعدام

(a. i. adem'den.) : yok etme, öldürme, vücûdunu kaldırma.

i'dâm-ı nefs

kendini öldürme, intihar.

idâme, idâmet

ادامه ، ادامت

(a. i. devâm'dan) : devamlı, daimî kılma, devam ettirme, sürdürme.

idâne

ادانه

(a. i. deyn'den.) : borç, ödünç verme.

idâneten

ادانةً

(a. zf.) : idâne suretiyle, ödünç olarak.

idâre

اداره

(a. i. devr'den) : 1) döndürme, döndürülme, çevirme, çekip çevirme, *yönetme. 2) kullanma, becerme. 3) tutum, yerinde harcama. 4) yetme yeter olma. 5) memleket işlerinin çevrilmesi. 6) bir yeri çekip çevirenlerin hep si. 7) birinin bir işi çekip çevirdiği yer. 8) ışığı az olan küçük lâmba.

idâre-i akdâh

kadeh kaldırma, [şerefe].

idâre-i askeriyye

askerlik işleriyle uğraşan idare; askerce idare.

idâre-i mahsûsa

[ ilk adı : "İdâre-i Azîziyye" idi], devlet vapur işletme idaresi [son adı "Seyr-i Sefâin" olmuştu].

idâre-i maslahat

1) bir işi iyi kötü yoluna koyma; 2) bir işi şöyle böyle görme.

idâre-i meşruta

meşrûtiyet idaresi. idâre-i mutlaka : bîr hükümdarın idaresi altında bulunan devlet.

idâre-i müstebidde

istibdad idaresi.

idâre-i örfiyye

(örfî idare): * sıkıyönetim.

idâre-i umur

işlerin görülmesi.

idâre-hâne

اداره خانه

(a. f. b. i.) : 1) gazete, dergi gibi yayınların yazı işlerine bakılan yer. 2) bir işe bakan heyetin toplu olarak iş gördükleri yer, dâire.

idâreten

ادارة

(a. zf.) : idare yoliyle, işi idare ederek.

idarî

اداری

(a. s.) : idare ile ilgili; idare.

idâve

اداوه

(a. i. c. : edâvâ) : asker matrası, deriden yapılmış su kabı.

idbâk

ادباق

(a. i.) : yapıştırma,yapıştırılma.

idbâr

ادبار

(a. i.) : talihsizlik, bahtsızlık; düşkünlük, işlerin ters gitmesi : İkbal ü idbâr : talih ve talihsizlik.

idcân, idcîeân

ادجان ، ادجيجان

(a. i.) : 1) hava çok sisli, dumanlı olma. 2) gök yağmur bulutlariyle örtülme.

iddet

عدت

(a. i.) : huk. [eskiden] kocasından ayrılan kadının, tekrar başkasiyle evlenebilmek zorunda bulunduğu, yâni üç defa hayiz görüp temizleninciye kadar geçecek olan müddet, [kocasından boşanırsa (100) gün, kocası ölürse (130) gün beklenirdi].

iddet-i eşhür

huk. [eskiden ay hesabiyle iddet bekleme, [akd-i sahih ile nikâhlı olup hakikaten veya hükmen methûl-ün-bihâ olan veya zât-ı hayz olmıyan kadınlar; boşanma târihinden îtibâren hür ise üç ay, câriye ise bir buçuk ay iddet bekler].

iddet-i hami

huk. [eskiden] çocuk doğurmakla biten iddet.

iddet-i hayz

huk. [eskiden] hayz ile ikmâl olunan iddet. [talâk veya fesih vukuunda zât-i hayz olan hür kadınlar tam üç hayz ile ve cariyeler dahî tam iki hayz ile bu iddeti bitirmiş olurlar].

iddet-i vefat

huk. [eskiden] ölüm ile lâzımge-len iddet. [kocası vefat eden kadın hür ise dört ay on gün, câriye ise iki ay beş gün iddet bekler].

iddia

ادعاء

(a. i. da'vâ'dan.) : 1) haklıhaksız bir hükümde ayak direme. 2) mahkemede bir hakkın sabit olduğu dâvasında bulunma. 3) inat.

iddiâî

ادعائی

(a. s. c. : iddiâiyyât) : iddia ile ilgili, delilsiz, şahitsiz şuhutsuz.

iddiâiyyât

ادعائيات

(a. i. iddiâî'nin c.) : iddia ile ilgili, şahitsiz şuhutsuz sözler.

iddiâ-nâme

ادعانامه

(a. f. b. i.) : müddeiumümî'nin (* savcı), iddialarını içinde toplamış olduğu ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı.

iddifâ'

ادفاء

(a. i.) : ısınma.

iddifâ-yi mâ'

suyun ısınması.

iddifâ-yi taam

yemeğin ısınması.

iddihâl

ادخال

(a. i.) : girme, (bkz. : duhûl).

iddihân

ادهان

(a. i.) : güzel kokulu yağ sürünme.

iddihân

ادخان

(a. i.) : (bkz. : idhan).

iddihâr

ادخار

(a. i.) : 1) biriktirme,biriktirilme, toplayıp saklama. 2) kıtlıkta yüksek fiatla satmak üzere zahîre toplayıp saklama.

iddirâ'

ادراء

(a. i.) : hîle ile aldatma.

iddisâr

ادثار

(a. i.) : çok mal-mülk sahibi olma.

idfâ'

ادفاء

(a. i.) : ısıttırma.

idfân

ادفان

(a. i.) : gömme, (bkz. : defn, tedfîn).

îd-gâh

عید گاه

(a. f. b. i.) : bayram yeri.

idgam

ادغام

("ga" uzun okunur, a. i.) : a. gr. birbirine benziyen iki harfi bir yazıp şedde ile okuma : medede'den "medd" gibi.

idhâl

ادخال

(a. i. dühûl'dan. c. : Idhâlât) : 1) dahil etme, içeri sokma. 2) memleket dışından mal getirme, ["ihrâc" in zıddı],

idhâlât

ادخالات

(a. i. idhâl'in c.) : memleket dışından getirilen mallar, fr. importations. [ihrâcât'ın zıddı],

idhân

ادخان

(a. i. duhân'dan.) : tütme, duman çıkarma.

idhâr

ادخار

(a. i.) : tahkir, hakir görme.

idhâş

ادهاش

(a. i.) : dehşet verme, dehşetlendirme, dehşetlendirilme, (bkz. : tedhîş).

îdî

عيدی

(a. s.) : bayramla ilgili.

îdiyye

عيديه 

(a. i.) : bayramlık, bayram - bahşişi. Kasîde-i îdiyye : eski şâirlerin büyük kimselere, bayramda sundukları tebrik kasîdesi, manzumesi.

idlâl

ادلال

(a. i.) : naz etme, nazlanma; aşırı derecede nazlanma.

idmâ'

ادماء

(a. i.) : kan alma. (bkz. : fasd).

idmâc

ادماج

(a. i.) : bir şeyi bir şeyin içine koyma, sıkıştırma, (bkz. : idhâl 1) .

idman

ادمان

(a. i.) : 1) alıştırma,alışkanlık olması için bir şeyi birçok defa tekrarlama. 2) jimnastik, beden terbiyesi.

idmân-ı beden

jimnastik.

idrâ'

ادراء

(a. i.) : bildirme, bildirilme.

idrâc

ادراج

(a. i. derc'den.) : dercetme, dercedilme, bir yazıyı (gazete, dergi gibi) bir yere koydurma : fels. subsumer.

idrâk

ادراك

(a. i. derk'den. c. : idrâkât) : 1) anlayış, akıl erdirme. 2) yetişme, erişme. 3) olgunlaşma. 4) fels. *algı.

idrâk-ı dakîk

fels. ince idrâk, * tamalgı.

idrâkât

ادراكات

(a. i. idrâk'in o.) : anlayışlar, kavrayışlar.

idrâkiyye

ادراكيه

(a. i.) : fr. eonceplionnisme, perceptionisme.

idrar

ادرار

(a. i.) : sidik, (bkz. : bevl.).

idrârât

ادرارات

(a. i. derr'den c.) : vâridât ve tahsîsât, gelirler.

İdrîsivye

ادريسيه

(a. h. i.) : tas. Seyd Ahmet bin İdrîs-il-Fâsî'nin kurduğu tarîkat kolu. [Sevdî Ahmet 1253 (1837) de Zübeyde'de ölmüştür].