hı

(f. a. ha.) : Osmanlı alfabesinin dokuzuncu harfi olup "ebced" hesabında altıyüz sayısının karşılığıdır.

hıbâzet

(a. i.) : ekmekçilik, ekmek yapma işi.

hıbâziyye

(a. i.) : bamye, ebegümeci, hatmi gibi nebatların ( * bitkilerin) bağlı bulundukları familya.

hıdâ'

(a. i.) : hîle. (bkz. : hud'a).

hıdiv

(f. i.) : imtiyazlı Mısır vâlîsi veya bu vâlînin ünvânı.

hıdiv-âne

(f. b. s.) : hıdive yakışacak surette.

hıdivi

(f. b. s.) : hıdive mensup, hıdivle ilgili.

hıdîviyyet

(a. i.) : tar. Osmanlı İmparatorluğu'nda vezirliğe muâdil bir rütbe ve ünvân olup Mısır vâlîlerine tevcih olunur ve Mısıra "Hıdîviyyet" ve Mısır vâlîlerine de "Hıdiv" denilirdi, [bu rütbe, diğer bütün vezirlerin üstünde ve sadrâzamla ayni rütbe ve derecede sayılırdı].

hıdr

(a. i.) : 1) perde, hâil. 2) manî.

hıfâz

(a. i.) : haktanırlık, vefâlılık.

hıfz

(a. i.) : 1) saklama. 2) ezberleme. Taht-el-hıfz : muhafaza altında, polis veya jandarma ile.

hıfz-ı bilâd ü ibâd

şehirlerin ve halkın korunması.

hıfz-ı emânet

emâneti (can) saklama.

hıfz-ı hukuk

hakları koruma.

hıfz-ı Kur'ân

Kur'ân-ı Kerîm'i başından sonuna kadar ezberleme.

hıfz-üs-sıhha

sağlığı koruma.

hıkd

(a. i. c. : ahkad, hukud) : kin tutma, öc almak için fırsat bekleme.

hılâb

(a. i.) : yırtıcı kuş ve hayvan pençesi.

hılât

(a. i.) : bir şey başka şeye karışma.

hılk

(a. i.) : boğaz balgamı.

hılt

(a. i. c. : ahlat) : 1) eski hekimlerin insan vücudunda var saydığı : safra; sevda; dem; balgam gibi dört unsurdan herbiri.

hılt-ı mahmûd

vücûdun rahat oluşu.

hılt-ı redî

vücûdu rahatsız eden hılt. 2) bir şeye karışmış olan başka şey.

hıltî

(a. s.) : dört halttan biriyle ilgili olan.

hıltivyûn

(a. i. c.) : ahlât'a çok ehemmiyet vermek mesleğini tutmuş olan hekimler, fr. humoriste.

hına, hınnâ

(a. i.) : kına.

hınâî

(a. i.) : kınacı, kına satan.

hınâk

(a. i. hanak'ın c.) : darılmalar, kızmalar, kin tutmalar.

hınâs

(a. s. hünsâ'nın c.) : kendisinde hem erkeklik, hem dişilik alâmeti bulunanlar.

hınat

(a. i. hınta'nın c.) : buğdaylar.

hıns

(a. i.) : yeminin hakkından gelemeyip hükmü altında kalma.

hırtsır

(a. i.) : serçe parmak, [kelime "hınsar" şeklinde de kullanılabilir].

hınsîr

(a. s.) : soysuz, alçak.

hınta

(a. i. c. : hınat) : buğday, (bkz. : kamh, kendüm).

hınzîr

(a. i. c. : hanâzîr) : 1) domuz. Lahm-i hınzîr : domuz eti. Şahm-i hınzîr : domuz yağı. 2) mec. pis ve katı yürekli kimse.

hınzîre

(a. i. c. : hınzîrât) : hîlekâr, fitne kadın, ["hınzîr" in müennesi olduğu halde mânâ değiştirmiştir].

hıra'

(a. h. i.) : Mekke civârında bulunan yalçın bir kayalığın adı. [Hz. Muhammed (Aleyhisselâm)'e ilk vahy bu dağdaki mağarada gelmiştir, (bkz. : Cebel-ün-Nûr).

hırak

(a. i. hırka'nın c.). : (bkz hırka).

hıram

(f. i.) : nazlı, edalı, salına salına gidiş, (bkz. : bahtere).

hırâmân

(f. s.) : 1) salın, salına, naz ve edâ ile yürüyen. 2) zf. : salına salına, salınarak.

hırâmende

(f. s.) : (bkz. : hırâmân).

hırâset

(a. i.) : bekleme; koru ma. (bkz. : yâs-dârî).

hırâş (-)

(f. s.) : tırmalıyan ["hırâşîden" mastarından].

hıred

(f. i.) : akıl, us. (bkz. : hûş).

hıred-âmûz

(f. b. s.) : öğreten, belleten; hoca, * öğretmen.

hıred-âşûb

(f. b. s.) : akı dağıtan.

hıred-fersâ

(f. b. i.) : akıl yorucu, akıl yıpratıcı.

hıred-mend

(f. b. s. c. : hıred-mendân) : akıllı, anlayışlı.

hıred-mendân

(f. b. s. hıred-mend'in c.) : akıllılar, anlayışlılar.

hıred-mendâne

(f. zf.) : akıllı olana yakışacak surette, akıllıca.

hıred-mendî

(a. b. i.) : akıllılık.

hıred-sûz

(f. b. s.) : akıl yakıcı, şaşırtıcı.

hırîdâr

(f. i.) : müşteri, satın alan.

hırîde

(f. s.) : satın alınmış, satın alınan.

Hıristiyânî

(s.) : Hıristiyanlığa âit, Hıristiyanlıkla ilgjli.

hırka

(a. i. c. : hırak) : kalın kumaştan yapılmış veya içi pamukla beslenmiş ceket uzunluğunda bir giyecek.

hırka-i irâdet, -teberrük

birinin dervişliğe kabulünde ilk giydiği hırka.

Hırka-i Saadet

Hz. Peygamberin hırkası. 

Hırka-i Şerîf

Hz. Peygamberin hırkası.

hırka-pûş

(a. f. b. i.) : hırka giyen fakîr, derviş.

hırka-pûşâne

(a. f. zf.) : fakircesine, dervişçesine.

hırka-pûşî

(a. f. b. i.) : fakirlik, dervişlik.

hırmân

(a. i.) : mahrumluk; ümitsizlik.

hırrân

(a. s.) : itaat eden, boyun eğen.

hırs

(a. i.) : 1) öfke, kızgınlık. 2) azgınlık. 3) sonu gelmiyen arzu, istek, (bkz. : tûl-i emel).

hırs

(a. i.) : takdir ve kıyas.

hırs

(f. i.) : zool. ayı. (bkz. : dübb).

hırs-beçe

zool. ayı yavrusu, (bkz. : hırsek).

hırsek

(f. i.) : ayı yavrusu, (bkz. : hırs-beçe).

hırt

(a. i.) : 1) hastalıktan dolayı sarı su ile karışık ve kesilmiş gibi parça parça olan bulaşık süt. 2) erkek keklik.

hırz

(a. i.) : 1) sığınak, (bkz. : melâz, melce). 2) nazar değmemesi için kullanılan muska; nazar boncuğu. 3) tılsım.

hırz-i cân

canı gibi saklama.

hırz bi-gayrihi

huk. esasen eşya saklamıya hazırlanmış olmayıp izinsiz girilebilen ve konulacak malların yanıbaşında muhafızı bulunan bir yer. [mescitler, yollar, meydanlar gibi].

hırz bi-nefsihi

huk. içinde eşya saklanmak üzere hazırlanıp içerisine izinsiz girilmesi memnu olan her hangi bir yer. [evler, dükkânlar, çadırlar gibi; çuvallar, sandıklar da bu hükümdedir].

hısâ'

(a. i.) : 1) insanı hadım etme. 2) hayvanı burma, eneme, hayalarım çıkarma.

hısâl

(a. i. haslet'in c.) : huylar, tabiatlar, ahlâklar.

hısâm

(a. i. hasm'ın c.) : 1) iki kişi, birbirlerine düşmanlık etme. 2) muhâsama.

hısâm

(a. i.) : kavga, çekişme, mücâdele, münâkaşa, uğraşma; iddia.

hısân

(a. s.) : mümtaz kişiler.

hısan

(a. i.) : zool. aygır.

hısas

(a. i. hisse'nin c.) : paylar, nasipler.

hısb

(a. i.) : ucuzluk, bolluk.

hısn

(a. i. c. : husûn) : sağlam, sarp [yer], kale. (bkz. : hisar2)..

hıss

(a. s.) : eksik, noksan.

hıssîsa

(a. i.) : bir şeye, bir kimseye mahsus olan hal.

hış'a

(a. i.) : hek. doğum vakti geldiği sırada ölen annesinin karnı yarılarak çıkarılan çocuk.

hışf

(a. i.) : peyik yavrusu.

hışm

(f. i.) : kızgınlık, öfke.

Hışm-âlûd

(f. b. s.) : darılmış, kırgın, (bkz. : hışm-gîn, hışmın, hışm-nâk).

hışm-gîn

(f. b. s.) : darılmış, dargın, öfkeli, kızgın, (bkz hışm-âlûd, hış-mîn, hışm-nâk).

hışmîn

(f. s.) : darılmış, dargın, (bkz. : hışm-âlûd, hışm-gîn, hışm-nâk).

hışm-nâk

(f. b. s.) : öfkeli, kızgın, (bkz. : hışm-âlûd, hışm-gîn, hışmîn).

hışt

(f. i.) : 1) kerpiç. 2) tuğla.

hışt-ı hâm

ham, pişmemiş kerpiç. 3) kısa el mızrağı; kalın harbi.

hışt-tâbe

(f. b. i.) : tuğla ocağı.

hıştek

(f. i.) : küçük kerpiç, tuğlacık.

hışt-zen

(f. b. i.) : tuğlacı.

hıtâm

(a. i.) : yular, dizgin, (bkz. : efsâr, zimâm).

hıtâr

(a. i. hatar'ın c.) : hatarlar, tehlikeler, (bkz. : hatarât).

hıtat

(a. i. hıtta'nın c.) : hıttalar, iklimler, diyarlar, memleketler, ülkeler.

hıtbe

(a. i.) : okunmuş, evlenmek üzere istenilmiş kız veya kadın.

hıtta

(a. i. c. : hıtat) : memleket, diyar, ülke.

hıtta-i cesîme

büyük ülke.

hııyâbân

(f. i.) : 1) iki tarafı ağaçlı yol, bulvar, fr. bouievard, allee. 2) Tahran'da meşhur bir cadde.

Hıyâbet

(a. i.) : hisse ve nasîbi olma.

Hıyâm

(a. i. hayme'ninc.) : çadırlar. Rekz - ihıyâm : çadır dikme ( bkz. : hiyern). 

hıyânât

(a. i. hıyânet'in c.) : hainlikler.

hıyanet

(a. i. c. : hıyânât) : 1) hayınlık. 2) s. vefasız, hâin 3) itimâdı,güveni kötüye kullanma.

hıyâneten

(a. zf.) : hıyanet yoiiyle, hıyanet ederek.

hıyânet-kâr

(a. s.) : hıyanet eden, hâin.

hıyânet-kârâne

(a. zf.) : hâince, hâine yakışacak gûrette.

hıyar

(a. i. c. : hıyârat) : 1) huk. bir işi yapıp yapmamada serbestlik; İslâm hukukunda alış-veriş mes'elelerine âit muhayyerlik hususu. 2) (hayyir'in c.) hayri, iyiliği çok olan kimseler.

hıyâr-ı ayb

mece. malın ayıplı olması sebebiyle olan muhayyerlik.

hıyâr-ı bulûğ

mece. bulûğ sebebiyle nikâhı feshettirmek muhayyerliği.

hıyâr-ı gabn ü ta'rîr

mece. alan ile satandan biri diğerini aldatıp da beyide gabn-i fahiş olduğu tahakkuk ettiğinde aldanan kimse için sabit olan muhayyerlik, [satan : "bu mal şu kadar kuruş eder al" diyerek müşteriyi aldatır ve müşteri de bâyiin bu sözüne inanıp o malı o kadar kuruşa satın aldıktan sonra. beyide gabn-i fahiş olduğu anlaşılırsa müşteri için bey'i feshetmek hakkı sabit olur].

hıvâr-ı hiyânet-i murabaha

mece. murabaha yoiiyle akit olunan beyide bâyiin hıyaneti zahir olduğunda müşterinin muhayyer olması.

hıyâr-ı hiyânet-i tevliye

mece. tevliye yolu ile akit olunan beyide bâyiin hiyâneti zahir olduğunda müşterinin muhayyer olması.

hıyâr-ı hiyânetî-i vazîa

mece. vazîa yoliyle akit olunan beyide Bayiin hiyâneti zahir olduğunda müşterinin muhayyer olması.

hıyâr-ı ıtk

mece. ıtk sebebiyle cariyenin nikâhı feshetmek muhayyerliği, [mevlâsı tarafından birisine tezvîcedilmiş olan câriye azat olunduğu zaman kocasını istemezse hâkimin hükmüne hacet olmıyarak nikâhı feshedebilir, köle için hıyâr-ı ıtk yoktur].

hıyâr-ı icazet

mece. fuzûlînin icra eylediği akde icazet vermek salâhiyetini hâiz olan kimsenin icazet verip vermemek hususunda muhayyerliği.

hıyâr-ı idrâk

mece. (bkz. : hiyâr-ı bulûğ).

hıyâr-ı istihkak

mece. mebiin bâzısı bil-istih-kak zabıt olundukta bakiyesinde müşterinin bey'i fesih veya kabul arasında muhayyer olması.

hıyâr-ı kemmiyyet

mece. miktara ıttıla ile sabit olan muhayyerlik. [bir kimse mevcut fakat miktarı meçhul para ile bir mal iştira eyledikten sonra bayi, paranın miktarına muttali' oldukta muhayyer olması gibi].

hıyâr-ı keşf-i hâl

mece. hububat muayyen kab ve ölçek ile ölçülerek veyahut bir muayyen taş ile tartılarak satıldıktan sonra hâli keşfinde yânî kab ve ölçeğin istîap miktarına ve taşın ağırlığına ıttılaında müşterinin muhayyer olması.

hıyâr-ı nakd

mece. bayi ve müşterinin filân vakte kadar te'diyede bulunmak aksi takdirde beyi olunmamak üzere pazarlık etmeleriyle olan muhayyerlik, [hiyâr-ı nakd'de vaktin bilinmesi îcâb eder],

hıyâr-ı rü'yet

mece. görmekle sabit olan muhayyerlik, [bir malı görmeden satın alan veya kirâlıyan kimsenin o malı gördüğünde muhayyer olması gibi; dilerse fesheder, dilerse kabul eder].

hıyâr-ı şart

mece. akitte taraflardan birinin veya her ikisinin malûm müddet içinde akdi fesih veyahut icazet ile infaz eylemek hususlarında şart kıldıkları muhayyerlik.

hıvâr-ı ta'rîr-i fi'lî

mece. bâyiin müşteriyi fi'len ta'rîri sabit oldukta müşteri için sabit olan muhayyerlik. Meselâ [bayi, ineğin sütü çok zannolunsun diye bir kaç gün sağmıyarak müşteri de memesinin büyüklüğüne aldanıp sütü çok zanniyle iştira ettikten sonra bâyiin bu veçhile ta'rîr-i fi'lî'si zahir olsa, Hanefî imamlarından bâzılarına göre müşteri muhayyer olur].

hıyâr-ı ta'yîn

mece. kıyemiyattan iki yahut üç şeyin başka başka pahaları beyân olunarak bunlardan müşteri dilediğini almak vâhut bayi dilediğini vermek üzere yapılan satıştaki muhayyerlik.

hiyâr-ı tefrik-ı saffca

mece. safka'nın tefrîk edilmesinden dolayı sabit olan muhayyerlik [kabl-el-kabız mebiin bâzısının telef ve helaki sebebiyle bakiyesinde müşterinin muhayyer olması gibi].

hıyâr-ı vasf

mece. akitte meşrut vasf-ı mer-gubun bulunmamasiyle şâbit olan muhayyerlik. ["sağılır diye satılmış olan bir ineğin sütten kesilmiş olduğunun zahir olmasiyle müşterinin muhayyerliği" gibi].

hıyârât

(a. i. hıyâr'ın c.) : İslâm hukukunda alışveriş meselelerine dâir muhayyerlik hususları. (bkz. : hıyar).

hıyât

(a. i. hâit'in c.) : perdeler, mâniler, engeller.

hıyât

(â. i.) : 7) ibrişim, tire. 2) dikiş iğnesi.

hıyâte

(a. i.) : hele. 1) kesilip yarılan bir uzvun yapışmak üzere dikilmesi. 2) ameliyatta dikiş yapmıya yanyan bağırsak ve şâire gibi şeyler.

hıyatet

(a. i.) : terzilik, dikicilik.

hıyâtet-hâne

(a. f. b. i.) : dikiş evi, dikim evi.

hıyâz

(a. i. hayz'ın c.) : hek. (bkz. : hiyâz).

hıyâz

(a. i. havz'un c.) : havuzlar.

hıyem

(a. i. hayme'nin c.) : (bkz. : hıyâm).

hıyere

(a. i.) : 1) aralarından beğenme, seçme. 2) s. beğenilmiş, seçilmiş.

hıyere-i nâs

halkın seçilmişi.

hıyeret-ullah

(a. b. s.) : Allah'ın seçtiği.

hıyre

(f. s.) : kamaşık, donuk, fersiz [göz].

hıyre-bahş

(f. b. s.) : göz kamaştıran, akıl durduran.

hıyre-çeşm

(f. b. s.) : 1) kamaşık, fersiz gözlü. 2) hayâsız, utanmaz. 3) inatçı. 4) cesur.

hıyre-dest

(f. b. s.) : eli sakar, tuttuğu işi bozar olan [kimse].

hıyregî

(f. i.) : donukluk, kamaşıklık [göz hakkında]; şaşkınlık.

hıyre-küş

(f. b. s.) : 1) haksız yere adam öldüren. 2) sevilen, sevgili.

hıyre-re'y

(f. a. b. s.) : fena reyli, reyi zararlı olan.

hıyre-ser

(f. b. s.) : sersem, alık.

hıyre-serâne

(f. zf.) : sersemcesine, alıkcasına.

hıyre-serî

(f. b. i.) : sersemlik, alıklık.

hızak

(a. s. hıaka'nın c.) : kalabalıklar, yığınlar.

hızânet

(a. i.) : sütninelik, tayalık.

hızırilyâs

(a. b. i.) : hıdırellez, 5 mayısa rastlıyan gün.

hızka

(a. s. c. : hızak) : kalabalık; yığın.

Hızr, Hızır

(a. h. i.) : İçenlere ölmezlik veren âb-ı-hayât'ı içmiş bulunan ve kul sıkıldığı zaman imdadına yetişmekle meşhur olan Peygamber.