hâd

(f. i.) : zool. çaylak [kuş].

hadaa

(a. s. hâdi'nin c.) : dalavereciler, hileciler, aldatıcılar.

hadâi'

(a. i. hadîa'nın c.) : hileler, oyunlar, yalanlar, aldatmalar, dekler, ["ha-dâyi" şekli de kullanılmıştır].

hadâic

(a. i. hidâce'nin c.) : deve sırtına vurulan yükler, ["hadâyic" şekli de kullanılmıştır].

hadâid

(a. i. hadîd, hadîde'nin c.) : 1) demirden yapılma şeyler. 2) keskin şeyler. 3) sert şeyler, ["hadâyid" şekli de kullanılmıştır].

hadâidât

(a. i. hadâid'in c.) : demir nesneler, ["hadâyidât" şekli de kullanılmış-tır].

hadâik

(a. i. hadîka'nın c.) : "bahçeler, bağ ve bostanlar, ["hadâyık sekli de kullanılmıştır.].

hadâik-i hâssa

pâdişâh, saray bahçeleri.

hadak

(a. i.) : patlican. (bkz. : bâdincân).

hadâlet

(a. i.) : kol ve baldırı etli olma.

hadâret

(a. i.) : alçak gönüllülük.

hadâset

(a. i.) : 1) evvel, iptida, önce, başlangıç. 2) tazelik, gençlik. hadâret-i sinn : yaş küçüklüğü.

hâdd

(a. s.) : 1) keskin. 2) sivri. 3) dar. Zâviye-i hadde : geo. dar açı. 4) sert, te'sirli. 5) ekşi. 6) azgın ve iltihaplı, [çıban, yara, 'hastalık]. 7) gergin.

hadd

(a. i. c. : hudûd) : 1) sınır, iki devlet toprağının birleştiği yer, kenar. 2) derece. 3) gerçek değer. 4) şerîatçe verilen ceza. 5) mant. bir * önermede konu ile * yüklemden her foiri, terim. 6) mat. cebirde tenasüp (* oran) veya muadeleyi (* denklem) meydana getiren kısĵmlardan her biri. 7) bir şeyin nihayeti, sonu.

hadd-i asgar

mant. küçük önerme.

hadd-i bulûğ

ergenlik çağı.

hadd-i cenubî

 top. her hangi bir arazî üzerinde üç nirengi noktasının teşkîl ettiği üçgenin en cenubun da (güney) bulunan re'si, yânî nîrengi noktası.

hadd-i ekber

mant. büyük önerme.

hadd-i evvel

mat. her hangi bir rîyazî düsturda bir birinden zait nakıs işaretlerinden biriyle ayrılmış parçalardan birincisi.

hadd-i evsat

mant. orta terim.

hadd-i gârbî

top. her hangi bir arazî üzerinde üç nîrengi noktasının teşkîl ettiği üçgenin en garbında (batı) bulunan re'si, yânî nîrengi noktası.

hadd-i hakikî

mant. bir terimin esas tarifi.

hadd-i icaz

fasâhat'in mucize derecesinde olanı.

hadd-i imkân

mümkün olma hududu.

hadd-i ittisal

bitişme haddi, noktası.

hadd-i kat'-i tarîk

huk. [eskiden] yol kesicilikte bulunan bir şahıs veya birçok eşhas hakkında cinayetlerine göre îcâbeden ukubet.

hadd-i kaıf

huk. [eskiden] bir muhsin veya muhsineye, yânî mükellef hür, müslim, zinadan afîf bir kimseye dâr-ı islâm'da zina isnâdeden mükellef bir şahıs hakkında îcâbeden ukubettir ki, miktarı hadd-i şürb gibidir.

hadd-i kemâl

olgunluk hâli.

hadd-i kifâye

yeterlik derecesi.

hadd-i lâyık

tam derece, tam değer.

hadd-i müntehâ

son nokta.

hadd-i müşterek

ortak derece.

hadd-i sâlis

mat. her hangi bir riyazi düsturda birbirinden zait nakıs işaretlerinden biriyle ayrılmış parçalardan üçüncüsü.

hadd-i sânî

mat. herhangi bir riyâzî düsturda bir birinden zait nakıs işaretlerinden biriyle ayrılmış parçalardan ikincisi.

hadd-i sekr

huk. [eskiden] hamirden başka müskir meşrubattan birinin bilihtiyâr içilmesinden mütevellit sarhoşluktan dolayı îcâbeden ukubettir ki, miktarı hadd-i şürb gibidir.

hadd-i sirkat

huk. [eskiden] şeraitini câmî bir sirkatten dolayı muayyen uzvun kesilmesi suretiyle tatbik edilen bir ceza.

hadd-i şarkî

top. her hangi bir arazî üzerinde üç nîrengi noktasının teşkîl ettiği üçgenin en doğusunda bulunan re'si, yânî nîrengi noktası.

hadd-i ser'î

şerîate uygun olarak verilen ceza.

hadd-i şimalî

top. her hangi bir arazî üzerinde üç nîrengi noktasının teşkîl ettiği üçgenin en şimalinde (kuzey) bulunan re'si, yânî nîrengi noktası.

hadd-i şürb

huk. [eskiden] az veya çok miktarda bilihtiyar "hamr" içilmesinden dolayt îcâbeden ukubet, [sekir vermiş olsun olmasın (bu ukubet hür ve hürre hakkında seksen, köle hakkında kırk celdedir. Celd, kamçı ile vurma veya derisine dokunmadır) ].

hadd-i ta'bîr

tasvir ve anlatma derecesi, çjücü.

hadd-i te'dib

şerîata göre ceza, dayak derecesi.

hadd-i vasat

orta.

hadd-i zâtinde

zâten, esasen, yaradılışta, aslında, oluşunda. 8) bir şeyin keskin olan yeri, ağzı.

hadd-i seyf

kılıcın keskin yeri, ağzı. Bî-hadd : hesapsız, sınırsız. Fevk-al-hadd : pek çok. Ser-hadd : sınır.

hadd-i zina

huk. [eskiden] şeraiti dâhilinde vâki ve sabit olan zinadan dolayı mürtekibi hakkında tatbik edilecek ukubettir ki, ya celd veya recim suretiyle olur.

hadd

(a. s.) : 1) denizden gelen gürültülü ses. 2) gürültü ile yıkılan. 3) gürültülü bir sesle çağıran.

hadd

(a. i. c. : hudûd) : 1) yanak. Lâle-hadd : lâle (al) yanaklı, (bkz. : ızgâr, ruh).

hadd-i azrâ

(kız yanağı) : Küfe Şehri. 2) yeri yarma, yeri kazma.

haddâ'

(a. s. hud'a'dan) : dalavereci, aldatıcı, (bkz. : hâdî', hayyâl, reng-âver).

haddâ

(a. i.) : deve çobanı, deve sürücüsü.

haddâd

(a. s.) : 1) demirci, demir işleri yapan, çilingir. 2) kapıcı. 3) gardiyan, muhafız.

haddâdî

(a. i.) : demircilik.

haddâm

(a. s.) : işinde becerikli, çalışkan, gayretli olan; hizmetçi.

haddân

(a. i. hadd'den. c.) : iki yanak.

haddâs

(a. s. hads'den.) : çabuk kavrıyan, anlayışlı, kavrayışlı.

hadde

(a. i.) : erimiş mâden, tel yapmak için kullanılan delikli mâden levha. hâdde-i tedkîk : dikkatle araştırma.

hâdde-hâne

(a. f. b. i.) : 1) içinde ham demir mâdeninin eritildiği büyük ocak, fırın. 2) [evvelce] içinde çocukların çalıştırıldığı tersanenin, ameliyat okulu hükmünde bulunan bir fabrikası, [bugün "Gedikli Subay Okulu" bu okulun yerine geçmiştir].

haddeyn

(a. s. c.) : iki had, iki * terim. Zü-l-haddeyn : iki * terimli.

hadd-nâ-şinâs

(a. f. b. s.) : haddini bilmez.

hadd-nâ-şinâsâne

(a. f. zf.) : haddini bilmezcesine.

hadeb

(a. i.) : kanbur olma, kanburluk, yumrulu olma. (bkz. : hamîde).

hadebe

(a. i.) : 1) vücuttaki kanburluk. 2) bot. yumru, kambur, (bkz. : hamîde).

hadebiyyet

(a. i.) : kanburluk, yumruluk.

hadec

(a. i.) : bot. ebûcehil karpuzu, 

haded

(a. i.) : manî, engel, set

hadeka

(a. i. c. : ahdâk, hidâk) : göz bebeği, gözün siyahı.

hadeka-yi ayn

gözün bebeği.

hadeki

(a. s.) : hek. göz bebeğî ile ilgili.

hadem, hademe

(a. i. hâdım'ın c) : hizmetçiler, odacılar, (bkz r huddâm).

hademe-i hâssa, -şahane

pâdişâh sarayında vazifeli bulunanlar.

hadem ü haşem

hizmetçilerle maiyet halkı.

hadeng

(f. i.) : 1) kayın ağacı. 2) kayın ağacından yapılmış ok.

hader

(a. i.) : uyuşma.

hader-i umûmî

bütün vücûdu kaplıyan uyuşukluk.

hader-ül-benân

hek. parmak uçlarının uyuşması.

hades

(a. i. c. : ahdâs. hadesât) : 1) yeni olma, yeni peyda olan şey. 2) aptes ve guslün tazelenmesini gerektiren hal. 3) insan pisliği. (bkz. : gait). 4) s. genç, delikanlı, (bkz. : hadîs-üs-sinn).

hadesân

(a. i.) : 1) talihsizlik. 2) kaza.

hadesât

(a. i. hades'in c.) : hadesler.

hâdır

(a. s.) : uyumuş, tenbel. 

hadi'

(a. s. hadîa'dan) : 1) hîleci, dolapçı, (bkz. : haddâ'). 2) fena, bozuk..

hâdî

(a. s.) : 1) sırada ilk, birinci. 2) i. hayvanları, en çok develeri şarkı ile süren kimse. 3) yenilene yardım eden, yardımcı.

hâdî aşr

on birinci.

hâdî vü işrin

yirmi birinci.

hâdî

(a. s. hidâyet'den. c. : hevâdî, hüdât) : 1) hidâyet eden, doğru yolu gösteren.

hâdî-üt-tarîk

doğru yolu gösteren, Allah. 2) i. kılavuz, rehber. 3) önde giden [kimse].

hadî-i sebîl

Hz. Muhammed (Aleyhisselâm). 4) i. mızrak ucu. 5) i. erkek adı.

hadîa

(a. i. c. : hadâyi') : (ustalıklı) hîle, oyun, aldatma, ["hadîat" şeklinde de kullanılır], (bkz. : hud'a).

hâdi-âne

(a. f. zf.) : hîle ile, dolapla.

hâdî-aşer

(a. s.) : on birinci.

hadîb

(a. s.) : 1) boyanmış, boyalı. 2) kınalanmış, kınalı.

hadîc

(a. i.) : vakitsiz, erken doğan oğlan çocuğu.

hadîce

(a. i.) : 1) vakitsiz, erken doğan kız çocuğu. 2) kadın adı.

Hadîce

(a. h. i.) : Hz. Muhammed (Aleyhisselâm)'in ilk eşi.

hadîd

(a. s.) : 1) öfkeli, hiddetli, şiddetli, titiz.

hadîd-ül-mizâc

sert tabiatlı, asabî. 2) keskin. Seyf-i hadîd : keskin kılıç.

hadîd-ül-basar

gözü keskin. 3) i. demir, (bkz. : âhen).

hadîd-ün-nazar

görüşü keskin.

hadîdî, hadîdîyye

(a. s.) : demirle ilgili, demirden yapılmış. Âlât-ı hadîdiyye : demirden yapılmış âletler. Hulût-i ha-dîdiyye : demiryolları. Mürekkebât-ı hadîdiyye : demir karışıkları.

hâdife

(a. i.) : halktan bir kısım.

hadîka

(a. i. c. : hadâik) : ağaçlı, suyu çok bahçe; bostan; meyve bahçesi; etrafı duvarla çevrilmiş bahçe.

hadîka-yi ferahfeza

gönüle ferahlık veren bahçe.

hadîka-yî rûh

ruhun bahçesi.

hadîkat-üs-süedâ

mutluların bahçesi, [büyük şâir Fuzulî'nin bu addaki bir eseri].

hadil

(a. s. hadl'den.) : aşağı sarkıtılmış.

hadim

(a. s. hidmet'den. c. : hadem. hademe. huddâm) : 1) hizmet eden, yarıyan.

hâdim-i pîr

astr. Zuhal (satürn) gezeğeni.

hâdim-ül-fukarâ

fakirlere hizmet eden. 2) i. harem ağası, (bkz. : hâce-serâ).

hâdim-ül-haremeyn-üş-şerîfeyn

(Mekke ve Medîne gibi iki kutsal yere hizmet eden) : Osmanlı pâdişâhlarına verilen bir unvan. [Yavuz'dan sonra].

hadim

(a. s. hedm'den.) : hedme-den, yıkan, yıkıcı.

hâdim-ül-lezzât

(lezzetleri yıkan) : Azrail, (bkz. : Melek-ül-mevt).

hadime

(a. i. hâdim'den.) : kadın hizmetçi.

hadîn

(a. i. c. : hudenâ) : vefalı, sâdık dost.

hadîn-i kadîm

eski dost.

hâdir

(a. s.) : 1) öten [güvercin], (bkz. : hamam, hamâme 1) . 2) kişneyen [aygır].

hâdir

(a. s. c. : hadere) : şişen, yumrulanan [organ].

hâdir

(a. s.) : uyuşuk, gevşek, tenbel.

hadîs

(a. i. c. : ehâdîs) : 1) Peygamberimizin kutsal sözü. 2) hadîsten bahseden ilim.

hadis-i kudsî

mânâsı vahyedilen, kelimesi Peygamberimizden sudur eden (çıkan) kutsal söz.

hadîs-i mevzu'

bir başkası tarafından söylenip, Peygamberimize isnâd olunan söz.

hadîs-i mürsel

Peygamberimiziden işitildiğl söylenilen söz.

hadîsi nebevî

(bkz. : hadîs-i kudsî).

hadîs-i sahih

doğru ve adaletli bir râvîye dayanan hadîs-i şerîf. 3) s. yeni. taze.

hadîs-üs-sinn

(yaşı taze) : genç, delikanlı, (bkz. : nev-civân, hades 4) 4) haber, kıssa, söz, söylenti.

hadis

(a. s. hudûs'dan.) : 1) hudûs eden, çıkan, meydana gelen. 2) yeni, yeni çıkan.

hâdisât

(a. i. hâdise'nin c.) : hâdiseler, * olaylar.

hâdise

(a. i. c. : hâdisât. havadis) : vakıa, yeni bir şey, ilk defa çıkan, mâcerâ olan bir nitelik ve durum, [havadis kelimesi bugün "haber, vakıa" mânâsına müfret olarak kullanılır],

hâdisiyye

(a. i.) : fels. fenomenizm, fr. phenomenisme.

hadîş

(f. i.) : büyük kadın, büyük hanım [evdeki].

hâdiye

(a. i.) : 1) asâ, değnek. 2) su içinden sivrilerek yükselen kaya. 3) kadın adı.

hadrâ'

(a. s.) : 1) (daha, pek, çok, en) yeşil. ["ahdar"ın müenneesi]. 2) i. sebze, yeşillik.

hadrâ-yi dimen

(süprüntülüklerde biten filiz) : orta malı olan güzel [kadın] Cezîret-ül-hadrâ' : Fas'daki El-cezîre. 3) h. i. Husrev Pervîz'in sekiz hazînesinden birinin adı. (bkz. : hazrâ).

hadravât

(a. s. hadrâ'nırt c). : (bkz. : hadrâ, hazravat).

hads

(a. i. c. : hadsiyyât) : 1) zan, tahmin. 2) sezgi, seziş, fr. intuition.

hadsî

(a. s.) : 1) zan ve tahminle ilgili. 2) sezgili.

hadsiyyât

(a. i. hads'in c.) : mümkün olan şeyler, (bkz. : faraziyyât, mümkinât, tahmînât).

hadşe

(a. i. c. : hadeşât) : manevî rahatsızlık, vesvese, merak, ürküntü.

hadşe-i derûn

iç üzüntüsü, gönül üzüntüsü.

hadşe-âver

(a. f. b. s.) : rahatsızlık veren, insanı kocunduran.

hadse-nisâr

(a. f. b. s.) : kocunduran, vesvese, merak saçan.

hadûş

(a. i.) : 1) sinek. 2) pire.