fer

(f. i.) : 1) parlaklık, aydınlık (bkz. : furâğ, nur, ziya). 2) zînet, süs, bezek. 3) kuvvet, nüfuz, iktidar. 

fer-i devlet

devlet nüfuzu, kuvveti. 

fer'

(a. i. c. : fürû) : 1) dal, budak. 2) tomurcuk. 3) bir aslın neticesi : 4) s. ikinci derecede ehemmiyeti olan [şey]. 5) şube.

fer'-i fiil

gr. * ortaç. 

ferâde ferâde

(o. zf.) : tek tek, teker teker, (bkz. : ale-l-infirâd). 

ferâdis

(a. i. firdevs'in c.) : 1) bahçeler. 2) cennetler, uçmaklar.

ferâdîs-i cennet

cennet bahçeleri. 

ferâg

(f. i.) : serin rüzgar

ferağ

(a. i.) : vazgeçme. bırakıp terketme. 2) huk. bir mülkün tasarruf, sahip olma hakkını başkasına terketme. 3) istirahat etme, dinlenme. 4) hiç bir işle meşgul olmama, rahat etme. 

ferağ an-il-cihât

vak. bir kimsenin uhtesindeki bir ciheti vakıftan kasr-ı yed ederek onu başkasına ferâğetme. 

ferağ bi-l-vefâ

vak. bir kimsenin ahardan istî-dâne eylediği para mukabilinde borç ödendikte iade olunmak şartiyle alacaklısına yaptığı ferağ. 

ferağ bi-l-istiglâl

vak. fariğin, mefrûg-un-bihi mefrûzun lehden istîcâr etmek üzere yaptığı ferağ. 

ferağ bi-l-muvâzaa

vak. fariğ ile mefrûg-un-leh gizlice aralarında : "sana mutasarrıf olduğum şu icâreteynli gayri menkulü ferağ edeceğim; fakat aramızda hakikatte ferağ olmayıp gayri menkul eskisi gibi benim uhtemde kalacaktır" diye sözleştikten sonra zahiren yapılan ferağ. 

ferâğ-ı bâl

gönül rahatı. Kûşe-i ferağ : rahatlık köşesi. 

ferâğ-ı bâtıl

huk. akit şartlarından biri mevcut veya ms'mûrun izni munzam olmaksızın yapılan ferağ. 

ferâğ-ı fâsid

huk. akdin sıhhat şartlarından biri bulunmaksızın yapılan ferağ. 

ferâğ-ı fuzûlî

huk. başkasının arazîsini, yahut şerîkinin hissesini mutasarrıfı veya şerîki tarafından ferağa vekâleti yahut velayet veya vasiyeti olmaksızın me'mûru izniyle bir kimsenin başkasına ferağı. 

ferâğ-ı kat'î

huk. kayıt ve şartsız yapılan ferağ. 

ferağ ü intikal

alım satımda tapu muameleleri. 

feragat

(a. i.) : 1) vazgeçme, elçekme. 2) istirahat, dinlenme. 3) vazgeçecek kadar zengin olma. (bkz. : iştigal"). 

ferah

(a. i.) : gönül açıklığı, sevinç, sevinme. 

ferah

(f. s.) : 1) bol, geniş, yayvan, açık. Hesâb-ı ferah : geniş tutulan hesap, [maddî ve manevî]. 2) sefih, müsrif, savruk. 

ferâh-âstîn

(f. b. s.) : "yeni bol" : cömert, (bkz. : civânmerd, sahî). 

ferah-âver

(a. f. b. s.) : ferah getiren, sevinç getiren, sevindiren. 

ferah-bahş

(a. f. b. s.) : ferah bağışlıyan, sevinç veren. 

ferâh-dehen

(f. b. s.) : ağzı geniş, geniş ağızlı; geveze, çalçene. 

ferâh-dest

(f. b. s.) : eli açık, eli geniş, cömert, (bkz. : fetâ2)

ferâh-destî

(f. b. i.) : el açıklığı, el genişliği, cömertlik. 

ferâh-ebrû

(f. b. s.) : güler yüzlü. 

ferâh-efşân,-feşân

(a. f. b. s.) : ferah saçan, sevinç veren. 

ferah-efzâ, -feza

(a. f. b. s.) : ferah artıran, sevinci artıran, gönüle açıklık veren, safalı, iç açıcı. 

ferâhem

(f. i.) : 1) toplanma, birikme, (bkz. : tahaşşüd). 2) s. toplu, devşirili. Dâmen-ferâhem : toptu etek. 

ferâhet

(f. i.) : şan ve şeref. 

ferâh-engiz

(f. b. i.) : meşhur bir çeşit lâle. 

ferah ferah

(f. b. s.) : bol bol, geniş geniş. 

ferah-fezâ

(a. f. b. i.) : 1) ferah arttıran. 2) müz. Türk müziğinin mürekkep makamlarındandır. Tahminen 1780 senelerinde Ahmed Ağa tarafından terkîbedilmiştir. Şûh, neşeli ve zarif mevzularda kullanılabilecek güzel bir makamdır. Bu makam Acem-aşîran ve sultânî-yegâh makamlarından mürekkeptir. Sultânî-yegâh ile yegâh perdesinde durur. Güçlüleri, birinci derecede -Acem-aşîran'ın durağı olan Acem, ikinci derecede-aynı makamın güçlüsü olan çargâh, üçüncü derecede de -sultanî yegâh'ın güçlüsü olan -dügâhtır. Makamın seyrinde, terkibindeki her iki makamın müşterek seslerinden istifâde edilir. (Acem-aşîran ve sultânî-yegâh makamlarını, yegândan Aceme kadar sâdece bir onlu hâlinde tam bir şekilde göstermek mümkündür). Donanıma yalnız -terkibindeki her iki makamın müşterek arızası olan- si küçük mücenneb bemolü konur; sultânî-yegâh'ın yedeni için de nota içerisinde do bakıyye diyezi kullanılır. 3) meşhur bir çeşit lâle. 

ferâh-gâm

(f. b. s.) : mes'ut, bahtiyar, mutlu, kutlu. 

ferâhî

(f. i.) : bolluk, genişlik; ucuzluk, 

ferâhnâ

(f. i.) : 1) bolluk, genişlik. 2) geniş yer. 

ferah-nâk

(a. f. b. s.) : 1) sevinçli, (bkz. : mes'ûd, şâd). 2) müz. Türk müziğinin mürekkep makamlarındandır. Tahminen 1820 senelerinde Şâkir Ağa tarafından terkîbedilmiştir; biraz eviç makamına benzerse de ifâde îtibâriyle dahî ondan farklıdır; şen ve hafif mevzular, bahar tasvirleri gibi parçalarda kullanılabilir. Bu makamı, nevâ'da rast beşlisi segâh'da ferahnak beşlisi, dügâh'da rast beşlisi, ferahnak beşlisi ve nîm hicazda hicaz dörtlüsünden mürekkeptir. Bu diziler, ekseriya karışık bir surette kullanılır. Makam, ferahnak beşlisi ile karar eder. Durak ırak ve güçlü birinci derecede dügâh perdeleridir. Makam umumiyetle inicidir. Donanıma fa ve do için birer bakıyye diyezi konur. Zikredilen beş dizinin son ikisinde her iki arıza, ilkinde yalnız birinci arıza ve üçüncüsünde yalnız ikinci Srıza mevcuttur. Bu diziler kullanılırken, bu noktalar gözönünde tutularak bekar konulur. Segâh'daki ferahnak beşlisinin si koma bemolü ve hicaz dörtlüsünün mi bakıyye diyezi arızaları, nota içerisinde geçen yerlere konur. Bununla beraber hicaz dörtlüsünün kullanılmadığı ferahnak eserler de vardır. 

ferah-nümâ

(a. f. b. i.) : Türk müziğinin şed makamlarındandır, 1910 da H. Saadettin Arel tarafından isimlendirilmiştir; kürdî makamının yegâh perdesindeki şeddidir. Orta sekizlideki sesleri şöyledir : yegâh, nîm hisar, Acem-aşî-ran, rast, dügâh, kürdî, çargâh, neva. Güçlü-dördün-cü derece olan- rast'tır. Dizisi umumiyetle inicidir. Donanımına si ve mi için iki küçük mücenneb bemolü konur. 

ferlh-rev

(f. b. s.) : acele ve geniş adımlarla yürüyen. 

ferâh-rû

(f. b. s.) : (bkz. : ferâh-ebrû). 

ferâhûr

(f. s.) : münâsip, uygun, (bkz. : çespan, şâyeste). 

ferah-zâr

(a. f. b. i.) : Türk müziğinin en az iki asır önce terkîbedilmiş bir mürekkep makamıdır ki, elde hiçbir numunesi yoktur. 

ferâid

(a. i. ferîd ve ferîde'nln c.) : (bkz. : ferîd, ferîde). 

Ferâine

(a. i. fir'avn'ın c.) : 1) Mısır'ın eski hükümdarları, Firaun'lar. 

Ferâine-i Mısriyye

Mısır Firaunları. 2) mee. kibirliler, gururlular. 

ferâiz

(a. i. farîza'nın c.) : 1) (bkz. : farîza). 

ferâiz-i dîniyye

dînin farzları. 2) şer'î miras ilmi. Eshâb-ı ferâiz : mirasçılar. 

ferâmîn

(a. i. fermân'ın c.) : fermanlar, buyruklar, [kelime, teşkil bakımından yanlış olmakla beraber kullanılır olmuştur]. 

ferâmûş

(f. i.) : 1) unutma, hatırdan çıkma, (bkz. : nisyân). 2) erkek adı. 

ferâmüş

(f. i.) : "ferâmûş" un hafifletilin işi. 

feraset

(a. i.) : anlayışlılık, çabuk seziş, [aslı "firâset" dir]. (bkz. : firâset). 

Ferâşe

(a. i.) : pervane [gece kelebeği]. 

Feraşet

(a. i.) : Kabe süpürücüsünün hizmeti. 

ferâşet-i şerife vekili

[evvelcel pâdişâha ferraşlık, hizmet eden kimse. 

ferbâl, ferbâle

(f. i.) : etrafı pencereli yaz köşkü, çardak. 

Ferbih

(f. s.) : semiz, etli, toplu, besili, (bkz. : mülahham). 

ferbihî

(f. i.) : semizlik, etlilik, topluluk. 

ferbiyûn

(a. i.) : sıcak memleketlerde yetişen ve ilâç olarak kullanılan reçineli bir zamk. 

Ferbiyûniyye

(a. i.) : bot. * sütleğengiller. 

ferc

(a. i. c. : fürûc) : 1) aralık, yarık, çatlak. 2) dişilerde tenasül âleti, avret, ud yeri. 

fercâm

(f. i.) : son, akibet. (bkz. : encam). 2) menfaat, fayda. Bed-fercâm : sonu kötü. Bî-fercâm : 1) sonsuz; 2) faydasız. Nafercâm : faydasız, yaramaz, uğursuz. 

fercâm-gâh

(f. b. i.) : "son, âkibet yeri" : mezar, kabir, sin. 

ferd

(a. s. c. : efrad) : 1) tek, yalnız olan şey, çift olmıyan, eşi bulunmıyan. 2) tek olan sayı. 

ferd-i âferîde

hiç kimse.

ferd-ül-ferd

ikiye bölünemiyen sayı. 3) şahıs, kişi. 4) ed. tek beyit; altı, üstü olmıyan, başka bir yere bağlı bulunmıyan beyit, (bkz. : müfred). 

ferda

(f. i.) : 1) yarın, yarınki gün, günün ertesi, ertesi gün, öbürgün. 2) âtî, gelecek zaman. 3) âhiret, öbür dünyâ, kıyamet. 4) kadın adı. 

ferdâ-yi kıyamet

kıyametten sonra. Endîşe-i ferda : yarını düşünme. Tâ-be-ferdâ : kıyamete kadar. 

ferd-â-ferd

(a. f. zf.) : fert fert, tek tek. (bkz. : ferden ferda). 

ferdâniyyet

(a. i.) : birlik, teklik, eşsizlik, fr. individualisme. [Allah'ın vasıf-larındandır]. (bkz. : vahdâniyyet). 

ferden-ferdâ

(a. zf.) : fert fert, tek tek. (bkz. : ferd-â-ferd). 

ferdî, ferdiyye

(a. s.) : 1) fertte ilgisi olan, fr. individuel. 2) tek şey. 3) h. i. [birincisi] erkek, [ikincisi] kadın adı. 

ferdiyyet

(a. i.) : teklik, birlik, fr. individualite. (bkz. : vahdâniyyet). 

ferec

(a. i.) : 1) gam, tasa ve sıkıntıdan kurtulma; kederden, darlıktan sonra gelen sevinç, teselli. 2) zafer. 

Ferec Ba'd-eş-Şidde

1) zorluktan sonra gelen kolaylık; kederden, darlıktan sonra gelen sevinç. 2) yazarları meçhul olan hikâye kitapları olup yedisi Türkçe, sekizi Arapça ve birisi de Acemce olmak üzere İstanbul ve Ankara kütüphanelerinde 16 nüshanın bulunduğu B. Şükrü Kurgan tarafından bildirilmektedir. (Türk Dili Belleten, Seri III. Sayı 4-5, yıl 1945, sah. 353. 

Ferengîs

(f. i.) : zühre, (Çobanyıldızı-Venüs) gezeğeni. 

feres

(a. i. c. : efrâs) : at, beygir, (bkz. : esb). Islâh-ı nesl-i feres : at cinsinin ıslahı. 

Feres-i a'zam

astr. semânın kuzey yarım küresinde Keykâvüs (cassiope) ile Elfârİs (Perse'e) burçları yakınında parlak yıldızlardan müteşekkil bir burç, lât. Pegasus, Fr. Carree de Pegase. 

Feres-i ekber

astr. (bkz. : Feres-i a'zam).

feres-ül-bahr

su aygırı, hipopotam. 

Ferezdak

(a. h. i.) : Arapların "Cerîr ve Ahtal" la birlikte meşhur üç hiciv şâirinden biridir. Hicrî 20-115 (milâdî 641 -728) yılları arasında yaşamıştır; aslen Basra', lıdır, Hz. Hüsey'in oğlu İmam Zeyn-ül-Abidîn hazretleri hakkındaki kasidesi, Arap edebiyatının şahe-serlerindendir. Asıl adı. "Hemmâm" dır, babası, Sa'saa oğlu Galib'dir. 

ferfâr

(a. s.) : farfara, geveze, çalçene. 

ferfere

(a. i.) : 1) farfara, hafif meşreplik, akılsızlık, ["vakar" zıddı]. 2) ağzı kalabalık, patırdıcı, gürültücü. 

fergand, fergande

(f. i.) : 1) sarıldığı ağacı kurutan bir cins sarmaşık. 2) s. fena koku, kokmuş. 

Ferhâd

(f. h. i.) : 1) Ferhâd ve Şîrîn adiyle meşhur olan eski bir hikâyenin erkek kahramanı olup Şîrîn'in âşıkıdır. 2) erkek adıdır. 

ferhâl

(f. i.) : kıvırcık ve dolaşık clmıyan uzun saç. (bkz. : gîsû). 

ferhân

(a. s.) : 1) sevinçli; neşeli, (bkz. : ferih). 2) şen; memnun. 3) i. erkek adı. 

ferhâş

(f. i.) : savaş, kavga, (bkz. : perhâş). 

ferhat

(a. i.) : sevinç, neşe. 

ferheng

(f. i.) : 1) bilgi; hüner, marifet; edep; akıl; temkin. 2) Farsça lügat kitabı. 

ferheng-i Nasırı

Nasırî'nin Farsça lügati.

Ferheng-i Reşîdî

Reşîdî'nin Farsça lügati.

ferheng-i Şuûrî

Şuûrî'nin Farsça-Türkçe lügati. 

ferheng-i Ziya

Ziyâ'nın Farsça lügati, (Gencîne-i Güftar). 

ferhest

(f. i.) : sihir, sihirbazlık, büğü. 

ferhunde

(f. s.) : 1) mubârek, mes'ut, meymenetli, kutlu, mutlu, uğurlu. 2) i. kadın adı. 

ferhunde-fâl

(f. a. b. s.) : falı kutlu, uğurlu olan. 

ferhunde-gî

(f. b. i.) : mubâreklik, kutluluk, uğurluluk. 

ferhunde-pâ [y]

(f. b. s.) : ayağı uğurlu [olan]. 

ferhunde-rey

(f. a. b. s.) : reyi mübarek, kutlu. 

ferhunde-tâli'

(f. a. b. s.) : tâlihi yaver, mes'ut, kutlu. 

fer'î, fer'iyye

(a. s.) : 1) asılla ilgili olmayıp, fer'e mensûbolan, ayrıntılı. 2) ikinci derecede olan. 

ferîd

(f. i.) : 1) avcı kuş. 2) s. donmuş, katılaşmış [şey]. 

ferîd, feride

(a. s. ferd'den. c. : ferâid) : 1) tek, eşsiz, eşi ol-, mıyan; kıyas kabul etmez, ölçüsüz; üstün, [birincisi] erkek, [ikincisi] kadın adı. 

ferîd-ül-asr, ferîd-üz-zemân

asrın, zamanın bir tanesi. 2) dizilmiş inci; çok değerli inci. 

ferîde

(f. s.) : kendi reyile hareket eden, kibirli, gururlu [kimse]. 

Ferîdûn

(f. h. i.) : 1) Pişdâdîlerin altıncı pâdişâhı olup Cemşîd sülâlesinden demirci Gâve'nin yardımiyle Dahhâk-i Mâri'yi öldürmüştür. Lâkabı Ferruh'dur. 2) sekizinci gök. (bkz. : felek-i sâmin). 3) erkek adı. 

ferih

(a. s.) : sevinçli, neşeli ["fahur" kelimesiyle birlikte kullanılır], (bkz. : ferhân ). 

ferih fahur

iftihar ederek, sevinçli olarak. 

ferîk

(a. i.) : 1) askerî kolordu kumandanı, tümgeneral, korgeneral. 2) insan topluluğu, cemaat, [birinci ferîk = * korgeneral; ikinci ferîk = * tümgeneral]. 

ferîk

(a. i.) : buğday tanesinin olgunu, üğütülecek hâle gelmişi. 

ferîkayn

(a. i.) : iki askerî fırka, iki taraf. Tekabül-i ferîkayn : iki düşman (ta-raf)ın karşılaşması. 

ferişte

(f. i.) : [aslı "firişte" dir]. (bkz. : firişte). 

ferkad

(a i.) : astr. Kuzey kutbuıia yakın ve Küçükayı kümesine tabî iki parlak yıldızdan herbiri olup, bulundukları yerden doğup batarlar, [bu yıldızların ikisine birden "ferkadân" denilir]. 

Ferkadân

(a. i. c.) : astr. Dübb-i ekber (Büyükayı) denilen yıldız kümesinin en parlak yıldızları olan "Dübb" ve "Merak" m müşterek adı. 

ferma (-)

(f. s.) : 1) emreden, buyuran, âmir. 2) süren. Fermân-fermâ : hüküm süren, emir buyuran, emreden. Hüküm-fermâ : hükmeden, hüküm süren. 

ferman

(f. i.) : emir, buyruk; [evvelce] pâdişâh tarafından verilen yazılı emir, berat, buyrultu, (bkz. : tevki', nişan). 

fermân-ı ilâhî

Allah'ın buyruğu. 

fermân-ı pâdişâhı

pâdişâh buyruğu. Emr ü ferman hazret-i men lehül emrindir : emir ve ferman, emir sahibi kimsenindir. 

fermân-ber

(f. b. s.) : aldığı emri yerine getiren. 

fermân-berdâr

(f. b. s.) : fermana uyan. 

fermân-berdârî, -berî

(f. b. i.) : fermanberlik, fermanauyarlık. 

fermân-dih

(f. b. s.) : fermanı, emri yürüyen, hükmü geçen, (bkz. : fermân-fermâ, fermân-revâ). 

fermân-fermâ

(f. b. s.) : (bkz. : fermân-dih). 

fermân-revâ

(f. b. s.) : emri kabul edilen, padişah, (bkz. : fermân-dih). 

fermâyiş

(f. i.) : 1) emretme, buyurma. 2) emir, sipariş, ısmarlama.

fermâyiş-i şâl

şal siparişi. 

fermend

(f. i.) : mevki ve şeref sahibi kimse. 

fermûde

(f. s.) : 1) emrolunmuş, buyurulmuş. 2) i. emir, ferman, irâde. Bermûde-i fermûde : emrolunan nesne. 

fernâs

(f. i.) : 1) gaflet, şaşkınlık. 2) s. gafil, şaşkın. 

fernûd

(f. i.) : delil, hüccet. 

ferr

(a. i.) : firar, kaçma. Kerr ü ferr : saldırma ve çekilme [savaşta]. 

Ferrâş

(a. i. ferş'den.) : 1) döşeyen, döşemeci. 2) hizmetçi. 3) Kâbeyi süpüren. 

ferruh

(f. s.) : 1) uğurlu, kutlu. (bkz. : mübarek). 2) i. erkek adı. 

ferruh-fâl

(f. a. b. s.) : talihi uğurlu, bahtı açık. 

Ferruhî

(f. i.) : meymenet, uğurluluk. 

ferruh-zâd

(f. b. s.) : 1) yümünlü, hayırlı, kutlu olan 2) i. mübarek, kutlu çocuk, uğurlu evlât. 

fersâ (-)

(f. s.) : aşındıran, mahveden, yoran. Tahammül-fersâ : tahammül bırakmıyan. Tâkat-fersâ : takat bırakmıyan, takatsiz düşüren. 

fersah

(a. i.) : 1) muhtelif mesafelere tekabül eden değerde bulunan bir uzunluk ölçüsü. 2) üç millik bir mesafe [denizde], (bkz. : ferseng). 

fersah fersah

bol bol, pek çok. 

fersân

(f. i.) : derisinden kürk yapılan bir kır sansarı. 

fersendâc

(f. i.) : ümmet. 

ferseng

(f. i.) : fersah. 

fersûd, fersude

(f. s.) : yıpranmış, eskimiş, aşınmış; eski, yırtık. Câme-i fersude : eskimiş, yıpranmış elbise. 

fersüde-gî

(f. i.) : fersûdelik, eskilik, yıpranış. 

fersûde-pîşânî

(f. b. i.) : (bkz. : halî'-ül-izâr). 

ferş

(a. i.) : 1) döşeme, yayma. 2) halı, taş ve şâire döşetme. 3) (c. : furûş, fürüş) : yayılan şey, yaygı, şilte, halı, seccade, hasır. 4) yeryüzü, kır, sahra. Min-el-ferşi il-el arş : fakir iken, talihi yardım edip zengin oluverme. 

fertût, fertûte

(f. s.) : pek ihtiyar, pîr, kocamış, bunak, (bkz. : ma'tuh, pîre-zen). 

fertût-âne

(f. zf.) : bunakcasına. 

fertûtî

(f. i.) : pîrlik, bunaklık. 

ferve

(f. i.) : kürk, makbul hayvanların postu, kürk kaplı elbise. 

ferve-i beyzâ

beyaz kürk. [evvelce şeyhülislâmlar giyerdi]

ferve-i murabba'

çaprazları mücevherli, kürkü tilki, kabı atlas, düğmeleri murassa' olan kapaniçe. 

ferve-i semmûr

samur kürk. 

ferverdîn

(f. i.) : 1) bahar mevsiminin ilk ayı. 2) Mecûsîlerin melâikesi. 

fervâd

(f. i.) : 1) yardım istemek için çıkarılan yüksek ses; bağrışma, çağrışma. 2) sızlanma, şikâyet. 3) yaygara, gürültü, (bkz. : figan). 

fervâd-ı andelîb

1) bülbülün feryadı, ötmesi; 2) yirmi iki martta olan bir fırtına. 

feryâdbahşa

(f. b. s.) : feryâdettiren. 

feryâd-hân

(f. b. s.) : yardım isteyen. 

feryâd-res

(f. b. s.) : feryâdedenin imdadına yetişen. 

ferz

(f. i.) : satranç oyununda şahın müşaviri, vezîri suretinde kullanılan bir taş. 

ferzân

(f. i.) : ilim ve hikmet. 

ferzâne

(f. s.) : 1) hakîm, feylesof; bilgili [kimse]. 2) tas. nefsânî bağlantılardan sıyrılmış olan derviş. 

ferzâne-gî

(f b. i.) : bilgi, üstünlük. 

ferzend

(f. i. c. : ferzendân) : oğul, çocuk, (bkz. : mahdum, veled, ibn). 

ferzend-i bevvâb

bevvapların Acemi ocağına kayıtlı çocukları. 

ferzend-i ercmend

şerefli çocuk. 

ferzend-âne

(f. zf.) : oğula yakışacak surette. 

ferzîn

(f. i.) : (bkz. : ferz).