ât (-)

(a. c.) : Arapçada cemi edatıdır. Nebat = nebatat. Hayvan = hayvanât, gibi.

atâ'

(a. i.) : bağışlama, bahşiş, (bkz. : ihsân).

atab

(a. i.) : mahvolma; ölüm.

atâd

(a. i.) : 1) lüzumlu âletler takımı. 2) büyük kadeh.

atâ-bahş

(a. f. b. s.) : bahşiş veren.

a'taf

(a. s. atf'dan.) : en âtıfetli, pek şefkatli, çok merhametli [adam].

a’tâf

(a. i. atfın c.) : 1) merhametler; şefkatler. 2) meyiller, atmalar.

Atâî

(a. h. i.) : Bursa'da doğmuştur. Babasının adı Hacı İvaz Paşadır. 1437 yılında Bursa'da ölmüştür. Atâî mahlasını kullanan ve asıl adı Alî Çelebi olan bu şâir; asrının iyi şâirlerinden olduğu halde pek şöhret kazanamamış idi. Babası, II. Murad'ın vezirlerinden idi.

atâim

(a. i. atîme'nin c.) : ocaklar.

atak , atâkat

(a. i.) : azad, izm.

atal

(a. i. c. : a'tâl) : 1) vücudun örtülü olmıyan bir yeri; husûsiyle ense. 2) bütün vücut. 3) bir kişinin güzelliği.

âtâl

(a. i. ıtl'ın c.) : 1) koltuk altları. 2) böğürler. 3) yanlar, kenarlar.

atâlet

(a. i.) : işsizlik, tembellik, üşengenlik, durgunluk, hareketsizlik.

âtâm

(a. i. utum'un c.) : yüksek binalar, köşkler, hisarlar.

atânîb

(a. i. ıtnâbe'nin c.) : 1) sâ-yebanlar, pavyonlar. 2) kısa ipler. 3) uzun ipler; sicimler.

ataş

(a. i.) : susama, susuzluk, hararet. ( bkz. : atş).

atâşâ

(a. i. atşân'ın c.) : susuz, susamış olanlar.

atâvil

(a. s. : atvel'in c.) : 1) uzun boylular. 2) seçkinler.

atâyâ'

(a. i. atiyye'nin c.) : hediyeler, armağanlar; bahşişler.

atâyâ-yi ilâhiyye

Tanrı vergileri.

atâyâ-yi seniyye

pâdişâh hediyeleri.

atâyâ-yı tabîat

tabîatın atiyyeleri, ihsanları, bahşişleri.

atâyıb

(a. s. atyeb'in c.) : çok hoş olanlar, en iyiler.

atbâ'

(a. i. tıb'ın c.) : dereler, kanallar.

atba'

(a. s.) : en pis.

atbâ

(a. i. taby'in c.) : meme başları.

atbâk

(a. i. tabak ve tabaka’nın c.) : 1) kapaklar. 2) tabaklar, (bkz. : etbâk).

atbâl

(a. i. tabl'ın c.) : davullar.

âtbîn

(f. b. s.) : sözü ve özü doğru olan faziletli adam.

atebât

(a. i. atebe'nin c.) : 1) eşikler, basamaklar. 2) İranlıların mukaddes ziyâ-retgâhı. 3) eşiği öpülen mukaddes yerler.

atebât-ı âliye

Irakta -Necef, Kerbelâ, Kâzımiyye gibi-türbeli yerler.

atebe

(a. i. c. : atebât) : eşik, basamak, (bkz. : âsitân, ahceste).

atebe-i felek-mertebe

Osmanlı pâdişâhlarının sarayı.

ateh

(a. i.) : bunama, bunaklık.

Ateh getirmek

bunamak.

ateh kabl-el-mîâd

erken bunama, fr. demence precoce.

ateme

(a. i.) : 1) atâlet, işsizlik; üşengenlik, tembellik. 2) gecenin ilk üçte biri. Salât-ül-ateme : akşam namazı.

âteş

(f. i.) : 1) ot, hararet, kızgınlık.

âteş-i âb-perver

mec. kılıç, hançer.

âteş-i bahar

1) kırmızı gül; 2) lâle.

âteş-i hecr

ayrılık ateşi.

âteş-i hûn-i hamiyyet

hamiyet kanının ateşi.

âteş-i Nemrûd

Nemrut'un, Hz. İbrahim'in halkı tenvir etmesine kızarak kendisini cezalandırmak üzere yaktırdığı ateş.

âteş-i rûmî

tar. deniz ve kara muharebelerinde kullanılan yangın çıkarma vâsıtalarından biri.

âteş-i sûzân

yakıcı ateş.

âteş-i ter

kırmızı şarap. 2) gözyaşı. 3) hastalık. 4) harb, savaş.

âteş-bâr

(f. b. s.) : ateş yağdıran

âteş-bâz

(f. b. s. ve i.) : ateşle oynayan, hokkabaz, fişekçi.

âteş-bâz-ı velî makamı

Mevlevî tekkelerinde dervişlerin terbiyesine mahsus olan mutvak müştemilâtından bulunan meydân-ı şerîf'deki beyaz post.

âteş-bâz-ı velî ocağı

Mevlevî tekkelerinde lokma pişirilmesine mahsus ocak.

âteş-bâzî

(f. b. i.) : ateşbazlık, eski savaşlarda yapılan harp malzemesi.

âteş-beste

(f. b. i.) : hâlis, kırmızı altın.

âteş-dân

(f. b. i.) : ocak, mangal.

âteş-dem

(f. b. s.) : sözü veya sesi yanık ve dokunaklı olan. (bkz. : âteşîn-dem).

âteş-dîde

(f. b. s.) : ateş görmüş, ateşten geçmiş.

âteş-dil

(f. b. s.) : 1) her gördüğü güzeli seven. 2) sözü dokunaklı olan. 3) pek zekî adam.

âteş-efrûz

(f. b. s.) : ateş yakan, ateş tutuşturan.

âteş-efşân, âteş-feşân

(f. b. s.) : ateş saçan.

âteş-ek

(f. b. i.) : 1) küçük ateş. 2) şimşek. 3) ateş böceği. 4) frengi.

âteş-engîz

(f. b. s.) : 1) dağlama âleti. 2) s. fesatçı, kundakçı.

âteş-fâm

(f. b. s.) : ateş renkli, kırmızı.

âteş-fürûz

(f. b. s.) : (bkz. : âteş--efrûz).

âteş-gâh

(f. b. i.) : ateşe tapanların ibâdet yeri.

âteş-gede

(f. b. i.) : ateşe tapanların ibâdet ettikleri mabet.

âteş-gîre

(f. b. i.) : 1) maşa. 2) çıra.

âteş-gûn

(f. b. s.) : ateş gibi kırmızı.

âteş-hâne

(f. b. i.) : mecûsî mabedi, ateşe tapanların ibâdet yeri.

âteş-hâr

(f. b. i.) : 1) keklik. 2) s. zâlim, merhametsiz [adam].

âteş-hâtır

(f. b. s.) : her güzeli seven, sözü dokunaklı, pek zekî adam.

âteş-hirâm

(f. b. s.) : sür'atle yürüyen.

âteş-hîz

(f. b. s.) : ateşliyen, ateş veren.

âteşî

(f. b. s.) : 1) ateşli, hararetli;dokunaklı; ateş renginde. 2) öfkeli, hiddetli. 3) i. cehennem zebanisi.

âteşin

(f. s.) : 1) ateşten. 2) ateşli, canlı.

âteşîn-dem

(f. b. s.) : (bkz. : âteş-dem).

âteşiyân

(f. i. s.) : cehennemlik olanlar.

âteş-kâr

(f. b. s.) : 1) külhancı. 2) mec. kızgın, aceleci, merhametsiz [adam].

âteş-mizâc

(f. b. s.) : sert tabîatlı, huysuz, geçimsiz [kimse].

âteş-nâk

(f. b. s.) : ateşli.

âteş-nisâr

(f. b. s.) : ateş saçan; mec. çok öfkeli.

âteş-nümâ

(f. b. s.) : ateş gösteren.

âteş-pâ

(f. b. s.) : ateş gibi, çevik, atik.

âteş-pâre

(f. b. s.) : ateş parçası, kıvılcım.

âteş-pâş

(f. b. s.) : ateş saçan.

âteş-perest

(f. b. i.) : ateşe tapan.

âteş-perestî

(f. b. i.) : ateş perestlik, ateşe tapma.

âteş-reng

(f. b. s.) : ateş renginde, kızıl.

âteş-suhan

(f. b. s.) : dokunaklı, hatır kıracak şekilde söz söyleyen.

âteş-tâb

(f. b. s.) : 1) ateş gibi hararetli. 2) ateş yakıcı.

âteş-zâr

(f. b. i.) : ateşi çok olan yer, çok yakıcı yer.

âteş-zebân

(f. b. s.) : çok dokunaklı söz veya şiir söyleyen.

âteş-zede

(f. b. s.) : yakılmış, yakılan.

âteş-zen

(f. b. s.) : yakıcı, yakan.

âteş-zene

(f. b. i.) : çakmak [âlet].

atf, atıf

(a. i.) : 1) eğme, meylettirme. 2) bağlama, (bkz. : azv). 3) dokunma. 4) gr. * bağlaç.

atf-ı beyân

bir cümlenin mânâsını îzah ve kuvvetlendirmek için atıf edatı, bağlaç kullanma.

atf-ı nigâh

göz atma, bakma.

atfen

(a. zf.) : birinin adına, birine yükleyerek.

atfî

(a. s.) : 1) bağlamaya âit. 2) şefkate, iyilik severliğe âit. [müen. "atfiyye"].

athal

(a. s.) : kül rengi.

Athâr

(a. s. tâhir'in c.) : kadınların aybaşı ve doğumdan kurtuldukları zamanlar, ["tâhir" bu mânâda kullanılmaz], (bkz. : tuhr).

athar

(a. s.) : çok temiz olan.

âtıf

(a. s. atf'dan.) : 1) meyleden, eğilen. 2) bağlıyan. 3) şefkatli.

âtıfe, atıfet

(a. i. c. : avâtıf) : karşılık beklemeden gösterilen sevgi, iyilik severlik.

âtıfet-kâr

(a. f. b. s.) : esirgeyip koruyan, gözeten.

âtıfet-kârâne

(a. f. zf.) : âtıfet-kâr olana yakışacak surette. .

atık, âtıka

(a. s.) : 1) serbest bırakılmış. 2) ihtiyar. 3) i. genç kız. 4) i. yavru kuş. 5) soyu temiz [at]. 6) eski [şarap v. b.].

âtıl, âtıla

(a. s.) : 1) tembel, üşengen. 2) boş, faydasız.

âtım

(a. s.) : mahvolan, ölen.

âtır

(a. s. ıtr'dan.) : 1) ıtırlı, güzel kokulu. 2) kokuları seven.

âtıs

(a. s.) : 1) aksıran. 2) i. şafak.

atış, atuş

(a. s.) : (bkz. : atşân).

âtî

(a. s. ityân'dan) : 1) gelecek, gelen[kişi veya şey]. 2) i. gelecek zaman, istikbal. 3) zf. önde, aşağıda.

âtî-l-beyân, âtî-üz-zikr

aşağıda zikredilen, aşağıda sözü geçen.

âtî-yi millet

milletin yarını, istikbâli.

âtî, âtiye

(a. s. utv'dan.) : isyan eden, kafa tutan.

atî

(a. s.) : inatçı, kalın kafa.

atîd

(a. s.) : hazır, hazırlanmış.

atîde

(a. i.) : elbise sandığı.

âtih, âtihe

(a. s.) : isyan eden, kafa tutan.

âtik

(a. s. c. : avâtik) : sırtın üst kısmı.

âtik

(a. s.) : berrak, sâf; karışmamış; kıymetli.

atik, atîka

(a. s. ıtk'dan.) : 1) eski. 2) azatlı, hür. 3) güzel, genç kız. 4) asîl. 5) Hz. Ebu Bekir'in lâkabı.

atîkıyyât

(a. i. c.) : eski eserler, arkeoloji.

âtil

(a. i.) : ücretli yardımcı, asistan.

âtim, âtime

(a. s.) : ağır, yavaş.

at'ime

(a. i. taam'ın c.) : yemekler, (bkz. : et'ime).

atîme

(a. i. c. : atâim) : ateş yakılan ocak; mangal.

âtiş, âtişe

(a. s.) : susuz, susamış, (bkz. : teşne).

atît

(a. i.) : gıcırtı.

âtiyen

(a. zf.) : 1) ileride, gelecekte. 2) aşağıda.

atiyyât

(a. i. atiyye'nin c.) : hediyeler, ihsanlar, bahşişler.

atiyye

(a. i. c. : atâyâ) : hediye; bahşiş, (bkz. : ihsan).

atiyye-i seniyye

pâdişâh hediyesi.

atlâb

(a. i. tâlib'in c.) : 1) arıyanlar, talipler; husûsiyle talebeler. 2) (tılb'ın c.) kadın peşinde dolaşanlar, hovardalar, zamparalar.

atlâl

(a. i. talel'in c.) : 1) örenler, harabeler. 2) biçimler, şekiller, resimler; kalıplar.

atlas

(a. i.) : 1) üstü ipek, altı pamuk kumaş. 2) s. düz, havsız, tüysüz. 3) büyük, harita. 4) Atlas denizi.

atlâs

(a. i. talas'ın c.) : 1) eskitmeler, mahvetmeler. 2) s. eski, aşındırılmış.

altes

(a. s.) : eski, aşındırılmış, yırtık, eski püskü.

atlesî

(a. s.) : 1) atlastan yapılmış, atlas. 2) atlas gibi.

atliye

(a. i. tılâ'nın c.) : merhemler.

atmâr

(a. i. tımr'ın c.) : eski püskü elbiseler; paçavralar.

atme

(a. i.) : ateş kaynağı, volkanın tepesindeki lâv menbaı, krater.

atnâb

(a. i. tınâb'ın c.) : 1) çadır ipleri, (bkz. : habl-ül-hıyâm). 2) ağaç kökleri. 3) vücuttaki sinirler.

atrâb

(a. i. tarab'ın c.) : oyunlar, eğlenceler, şenlikler, neşeler, ferahlıklar.

atrâf

(a. i. tarf'ın c.) : gözler.

atrâk

(a. s. târik'in c.) : gece gelen; -husûsiyle- gece gelen yaya seyyahlar.

atrâr

(a. i. turra'nın c.) : kenarlar,uçlar.

atrâs

(a. i. tırs'ın c.) : yazılmış sayfalar, karalama kâğıtları.

atreş

(a. s.) : sağır, işitmez, (bkz. : ahras).

atruk

(a. i. tarîk'ın c.) : yollar, (bkz. : turuk). 

ats

(a. i.) : 1) aksırık. 2) şafak sökme.

ats-ı subh

(sabahın aksırığı)

ats-ı şeb

(gecenin aksırığı) : seher vakti.

atse

(a. i.) : tek aksırık.

atse-i anberîn

güzel kokulu nefes.

atse-içah

kuyudaki aksi seda, yankı.

atse-ikemân

okun çıkardığı ses.

atse-isubh

şafak.

atse-itîğ

savrulan kılıcın çıkardığı ses.

atş

(a. i.) : susuzluk, susama.

atşan

(a. s. atş'dan.) : susuz, susamış, susayan, (bkz. : teşne).

attâr

(a. i. ıtr'dan.) : 1) güzel kokular, iğne iplik vesaire satan; aktar. 2) h. i. [büyük A ile], meşhur mutasavvif.

attârî

(a. f. i.) : aktarlık, aktar dükkânı.

attâs

(a. s.) : durmadan aksıran.

attât

(a. s.) : çok bağırıp çağıran, gürültücü, şamatacı, [adam],

atûb

(a. s.) : inatçı, (bkz. : muannid).

atûf

(a. s. atf'dan.) : 1) birine sevgisi olan. 2) i. erkek adı.

atûfet

(a. i.) : şefkat, merhamet.

atûh

(a. s.) : bunak, (bkz. : ma'tuh).

atûm

(a. i.) : su kaplumbağası.

âtûs

(a. i.) : aksırtıcı şey, enfiye.

atvâd

(a. i. tavd'ın c.) : dağlar.

atvâk

(a. i. tavk'ın c.) : 1) gerdanlıklar. 2) tasmalar. 3) boyundaki halka çizgiler. 4) kuvvetler, takatler.

atvel

(a. s. tavîl'den.) : pek uzun.

atyân

(a. i. tîyn'in c.) : balçıklar, çamurlar.

atyeb

(a. s. tıyb'den.) : (daha, pek, en, çok) güzel.

atyeb-i me’kûlât

yiyeceklerin en güzeli.

atyer

(a. s.) : pek uçucu, çabuk kaybolan, [en çok tıbbî ilâçlar ve kokular hakkında kullanılır.] Rûh-i atyer : çabuk uçan ruh.