âr

(a. i.) : utanma.

âr-sız

utanmaz, (bkz. : bi-âr).

âr ü nâmus

utanma ve namus.

arâ'

(a. i.) : 1) mıntaka, bölge. 3) komşuluk. 3) avlu. (bkz. : arat-). 4) çıplaklık. 5) geniş, çıplak arazi.

ârâ'

(a. i. re'y'in c.) : oylar.

ârâ (-)

(f. s.) : süsleyen, bezeyen. Meclis-ârâ. Dil-ârâ

Arab

(a. i. c. : a'râb veya urban ve urub) : Irak, Şam, Cezîret-ül-Arab, Hicaz, Yemen ile Mısır'da ve Afrika'nın şimalinde bulunan semitik kavmin umûmî adı.

ârâb

(a. i. ireb ve irbe'nin c.) : 1) akıllar, zekâlar. 2) hacetler. 3) hîleler, dekler, oyunlar.

A'râb

(a. i. Arab'ın c.) : çöl Arapları.

arabân

(a. i.) : müz. şetaraban makamının bir sekizli tiz şeklidir. Yâni şetaraban gibi yegâh'da değil, neva perdesinde kalır; tabîatiyle ayrıca bir makam addedilmesine imkân yoktur.

arabân-kürdî

(a. b. i.) : müz. Dede efendi'nin terkibi olduğu kabul edilebilecek olan az kullanılmış bir mürekkep makamdır. Beyâtî-arabân makamına bir kürdî dörtlüsü ilâvesinden mürekkeptir. Beyâtî-araban gibi si koma bemolü, mi bakıyye bemolü, fa bakıyye diyezi ile donanır; kürdi dörtlüsü için si bekar ve küçük mü-cenneb bemolü lâhin içinde ilâve edilir. Bütün kürdî dörtlüsü ile karar veren terkipler gibi, lâ-dü-gâh perdesinde durur. Güçlüsü birinci derecede beyâtî-arabân'ın güçlüsü olan nevadır. Şevk-ı cedit ve zevk u tarâb makamları, arabân-kürdî'den başka bir şey olmayıp aynı terkibe muhtelif zamanlarda muhtelif bestekârlar tarafından verilen isimlerden ibarettir.

arâbe

(a. i. c. : arâbât) : 1) keçi veya koyunun memesine geçirilecek torba. 2) açık saçık konuşma.

arabî

(a. s.) : 1) Arap kavmine mensup. 2) Arapça, Arap dili.

a'râbî

(a. s. c. : eârîb) : çölde yaşayan Arap. (bkz. : bâdiye-nişîn).

Arabistan

(a. f. b. i.) : Arap ülkesi, Arapların yaşadığı memleket.

arabiyyât

(a. i. arabiyyet'in c.) : Arap edebiyatı.

arabiyye

(a. i. c. : arabiyyât) : Araplarla ilgili.

arabiyyet

(a. i.) : Arapça ile ilgili olan [ilim, kitap, fikir]. 1) Arap edebiyatı.

ârâd

(f. i.) : her Güneş ayının yirmi beşinci günü ile, eski Iranlılarca o günkü işler için me'mur farzolunan bir meleğin adı.

a'raf

(a. i.) : 1) cennet ile cehennem arasındaki yer. 2) (a. i. örfün c.) : âdetler, usuller, itiyatlar. 3) sırt, tepe.

Arafât

(a. i. arefe'nin c.) : Haccın kaplarından olmak üzere Kurban Bayramının arefesinde usûlüne göre vakfeye durulan ve Mekke civarında bulunan mukaddes dağ.

a'râfiyân

(a. f. b. i.) : a’raftakiler.

arâis

(a. i. arûs'un c.) : gelinler

arâiz

(a. i. arîza'nın c.) : arz olunan hususlar, küçükten büyüğe yazılan yazılar.

a'râk

(a. i.) : 1) ter. 2) üzüm ve sâireden çekilip elde edilen ispirto, rakı. (bkz. : bint-ül-ineb, duht-i rez, duhter-i rez).

a'râk

(a. i. ırk'ın c.) : kökler, damarlar.

arak-çîn

(a. f. b. i.) : kavuk altına giyilen takke.

arak-dâr

(a. f. b. s.) : terli.

arakıyye

(a. i.) : en çok dervişlerin giydikleri yünden yapılmış bir çeşit külah.

arakî

(a. s.) : tere mensup, terle ilgili.

arakk

(a. s.) : (daha, pek, en, çok) ince.

arak-nâk

(a. f. b. s.) : terlemiş, ter. içinde kalmış.

arak-nûş

(a. f. b. s.) : rakı içen.

arak-rîz

(a. f. b. s.) : ter döken, terleyen.

ârâm

(a. i. irem'in c.) : sahrada, çölde mahsus konulan nişan.

ârâm

(f. i.) : 1) durma, eğlenme, dinlenme. 2) yerleşme, istirahat etme; karar kılma, [ârâmîclen mastarından].

ârâm-ı can

1) gönül rahatı; 2) sevgili, sevilen güzel.

ârâm-ı dil

gönül rahatı, sevilen güzel. 3) yer, mekân.

ârâm-bahş

(f. b. s.) : ârâm verici, dinlendirici, dinlendiren.

ârâm cû

(f. b. s.) : ârâm arayan, dinlenmek isteyen.

ârâm-cûyâne

(f. zf.) : dinlenmek isteyene yakışacak surette.

ârâm-cûyî

(f. b. i.) : dinlenme istemeklik.

ârâm-gâh, -geh

(f. b. i.) : dinlenilecek yer, dinlenme yeri. (bkz. : ârem-gâh).

ârâm-gâh-ı ebedî

(sonsuz olarak istirahat edilen yer) : mezar.

ârâm-gâr

(f. b. s.) : rahat yaşayan [adam].

ârâm-güzin

(f. b. s.) : dinlenen, oturan.

ârâmî

(f. i.) : 1) dinlenme, rahatlık. 2) Arâmca [semitik dillerden].

ârâmî

(f. h. i.) : İstanbul'da doğmuş bir Mevlevî şâiridir. Bu tarikatın şâirleri arasında göze çarpacak bir varlık göstermiştir. Bir dîvânı vardır. 1630 yılında İstanbul'da ölmüştür.

ârâmide

(f. s.) : dinlenen, rahat olan, rahatta ve sükûn hâlinde bulunan, (bkz. : âremîde).

ârâmiş

(f. i.) : dinleniş, rahat, huzur, (bkz. : ârmiş).

aramram

1) Pek çok asker. 2) şiddetli hal ve iş. (bkz. : aremrem).

ârâm-rübâ

(f. b. s.) : rahat kaçıran, bozan, (bkz. : ârâm-rûz).

ârâm-sâz

(f. b. s.) : oturan, yerleşen.

ârâm-sûz

(f. b. s.) : rahat ve huzuru bozan, rahatsızlık veren, (bkz. : ârâm-rübâ).

Ârân

(f. i.) : dirsek, (bkz. : mirfak).

ar'ar

(a. i.) : 1) dağ servisi, dikenli ardıç ağacı. 2) mec. güzeldeki boy bos.

a'râs

(a. i.) : 1) (urs'un c.) : nikâh törenleri. 2) düğünler. 3) (ırs'ın c.) : evliler.

aras

(a. i.) : yorgunluk, bitkinlik.

arasât

(a. i. arsa'nın c.) : ise de mahşer yeri, haşir ve neşir meydanı mânâlarına gelir.

Ârâste

(f. s.) : bezenmiş, süslenmiş, (bkz. : âreste).

ârâste-gi

(f. i.) : arâstelik, süslülük.

a'râş

(a. i. arş'ın c.) : 1) tahtlar. 2) çatılar. 3) damlar. 4) direkler. 5) pavyonlar.

arat

(a. i.) : 1) bölge, mıntaka. 2) avlu, (bkz. : arâ3).

ârâyende

(f. s.) : düzen verici, süsleyici.

ârâyî

(f. i.) : süsleyicilik.

ârâyîş

(f. i.) : 1) süs, bezek, ziynet. 2) süsleme, süsleniş; süsleyiş

araz

(a. i. c. : a'râz) : 1) işaret, alâmet. 2) tesadüf. 3) kaza, felâket. 4) fels. kendi kendine vücut bulamayıp başka bir cevherle meydana gelen hal ve keyfiyet.

a'râz

(a. i. araz'ın c.) : 1) işaretler, alâmetler. 2) tesadüfler, hastalık alâmetleri. 3) kazalar, felâketler.

a'râz

(a. i. ırz'ın c.) : ırzlar, namuslar. Hetk-i a'râz : ırza geçmeler.

arazan

(a. zf.) : tesadüfen.

arazbar

(a. f. b. i.) : müz. Türk müziğinin pek eski mürekkep makamlarındandır. Ne-vâ'da beyâtî ile rast beşlisi'nin çârgâh'daki şeddi ve uşşak dörtlüsünün birleşmesinden meydana gelmiştir. Donanıma mi için bir koma bemolü konulur; bu arıza, makamı meydana getiren ilk iki dizide mevcuttur ve uşşak dörtlüsünde (lâ-si koma bemolü -do-re) de bu ses yoktur. Nota içinde ne-vâ'da beyâtî için si küçük mücenneb bemolü, diğer iki dizi için de si koma bemolü konulur. Makam, uşşak dörtlüsünü inici bir şekilde icra ile lâ-dügâh perdesinde kalır. Güçlü birinci derecede nevâ'da beyâtî'nin ve çârgâh'ta rast'ın güçlüsü olan gerdaniye, ikinci derecede de çârgâh'da rast beşlisi'nin durağı olan do-çârgâh perdeleridir.

arazbâr-pûselik

(a. f. b. i.) : müz. III. Selim'in ihtira ettiği mürekkep makamlardan biridir. Arazbar-pûselik, arazbar mürekkebine bir pûselik dörtlüsü veya beşlisi ilâvesinden meydana gelmiştir. Pûselik dörtlüsü veya beşlisini inici bir şekilde icra ile lâ-dügâh perdesinde kalır. Donanımına arazbar gibi yalnız mi için bir koma bemolü konulur. Pûselik beşlisi kullanılmışsa, beşli'nin son sesi olan mi, bekar işareti ile değiştirilir; dörtlünün bir arızası yoktur. Lâhin içinde yapılacak olan değiştirmeler, aynen arazbarda olduğu gibidir.

arâzet

(a. i.) : genişlik.

arâzî

(a. i. arz'ın c.) : yerler, topraklar.

arâzî-i âmire

kendisinden herhangi bir sûretie intifa olunan yerler.

arâzî-i emîriyye

huk. rakabesi beytülmâle ait olarak devlet tarafından fertlere dağıtılan yerler, [tarla, çayır, yaylak, kışlak, koru ve emsalini içine alır].

arâzî-i emîriyye-i mevkufe

huk. yalnız hazîne menfaatleri veya yalnız tasarruf haklan veyahut her ikisi bir hayır cemiyetine tahsîs olunan mîrî arazî.

arâz-i emîriyye-i sırfa

huk. beytülmâle ait menfaatleri ve tasarruf haklarından hiçbiri bir cihete tahsîs olunmayıp devlete âit olan ve fertlere tefviz olunan memleket arazîsi.

arâzî-i gamire

("ga" uzun okunur".) : huk. harap, su baskını veya içine henüz çift girmemiş olan yerler, [tersi : arâzî-i âmire'dir.].

arâzî-i hâliyye

boş, sahipsiz topraklar.

arâzî-i haraciyye

huk. fetholunan arazîyi ülülemr, müslim olmayan eski ahâlîsi elinde bırakır veya hâriçten müslim olmayan ahâliyi getirerek yerleştirirse bu arâzî'ye "haraciyye" denilir.

arâzî-i mahlûle

huk. mutasarrıfının intikal sâhibi mirasçı bırakmaksızın ölümiyle mahlûl olan arâzî-i emîriye.

arâzî-i mahmiyye

huk. rakabesi beytülmâle âit bulunan arazîden koru, mer'a, yol, pazar yerleri gibi halkın ihtiyaçlarına tahsis edilmiş yerler.

arâzî-i meftûha

huk. fetih hakkının taallûk ettiği yerler, [kaideten, arâzî-i meftûha devletin malı sayılır. Devlet bu kabil arazîyi ya ganimlere veya başkalarına dağıtır veya kendi sahipleri elinde bırakır].

arâzî-i mektûme

huk. beytülmâle haber verilmeksizin tasarruf olunan mahlûl veya müstahik-i tapu yerler.

arâzî-i memlûke

mülk, timar toprağı; mülkiyet yolu ile tasarruf olunan yerler, [sahibi yer üzerinde mülkiyet hakkını hâizdi].

arâzî-i metrûke

terkedilmiş, bırakılmış topraklar.

arâzî-i mevât

huk. kimsenin temellük ve tasarrufunda olmadığı ve ahâliye terk ve tahsis kıiın-madığı halde yüksek sesli kimsenin sesi işitilmiye-cek derecede köy ve kasabalar gibi mâmur yerlerden uzak bulunan, yânî tahminen yarım saat mesafe uzaklığı olan taşlık, pırnallık, kıraç yerler.

arâzî-i mevkufe

huk. vakıf toprak, vakfolun-muş arazî, [arazî kanununa göre mîrî menfaatleri bir cihete tahsis olunan yer].

arâzî-i mevkufe-i sahîha

huk. arâzî-i memlûke-den şartlarına uygun olarak vakfolunan yerler. [bunların rakabesi ve bütün tasarruf hakları vakfa aittir].

arâzî-i mevkufe-i gayr-i sahîha

huk. arâzî-i emîriyeden ifraz olunarak ülülemre'nin veya onun izniyle başkalarının vakfeylemiş olduğu arazî, [buradaki vakfiyet tahsis münâsebetinden ibarettir].

arâzî-i mîriyye

devlete âit arazî.

arâzî-i muhtekere

kiracısı tarafından üzerine bina yapılmak veya ağaç dikilmek üzere senelik bir para karşılığında kiraya verilen arazî, [kiracı kira bedelini her sene arazî sahibine vererek o arazîyi daimî surette elinde bulundurur].

arâzî-i mukaddese

kutlu topraklar.

arâzî-i mübâreke

Hicaz.

arâzî-i mülkiyye

hükümet toprağı.

arâzî-i mürfaka

huk. sokaklarda oturulacak yerler ile caddelerde boş bırakılan mahaller, yolculara mahsus olmak üzere terkedilen konak yerleri, kervansaraylar, [bunlar, arâzî-i metrûkeden sayılır].

arâzî-i müştereke

huk. şayian tasarruf olunan yer.

arâzî-i öşriyye

huk. ziraat olundukça her sene hâsılatından beytüssadakaya konmak üzere öşür alınan yerler.

arâzî-i selîhâ

huk. çıplak tarla, [istihkak-ı hars'ın yânî bir yerde ziraat etmek hakkının bu gibi yerlere taallûku asıldır].

arâzî-i ukriyye

huk. vergiye tâbi olup mâliklerinin kudretsizliği yüzünden boş kalması sebebiyle hâsılatından muayyen kısmı devlete ve yirmide, yirmi beşte, otuzda bir gibi muayyen hissesi "ukr" nâmiyle mâliklerine verilmek üzere devletçe çiftçilere tefvîz olunmuş mülk yerler.

a'râzî

(a. s.) : arızî, tesadüfi, rasgele.

ârâziş

(f. i.) : hayır ve iyilikte bulunma; sadaka verme.

arbede

(a. i.) : kavga, patırtı, (bkz; cidal).

arbede-cû

(a. f. b. s.) : kavgacı. (bkz. : cidâl-cû).

arbede-cû-yâne

(a. f. zf.) : kavga çıkarmaya yeltenerek.

arbede-sâzî

(a. f. b. i.) : kavgacılık.

arec

(a. i.) : topallık, aksaklık.

arecân

(a. i.) : topal, aksak adîmin yürümesi.

arcâ

(a. s. arec'in müen.) : 1) aksak, topal. 2) i. sırtlan.

arcele

(a. i.) : sürü.

ârd

(f. i.) : 1) buğday ve benzerlerinden öğütülen un. 2) değirmen taşına buğdayı akıtan oluk.

ârd-bîz

(f. b. s.) : 1) un eleyici. 2) un eleği.

ârden

(f. i.) : 1) süzgü. 2) kevgir.

ârdhâle

(f. i.) : bulamaç denilen yemek, (bkz. : ardtûle, arddûle).

ârdîn

(f. i.) : imtihan, tecrübe, deneyiş.

ardiyye

(a. i.) : eşya saklanan yer, antrepo.

ârdtûle, arddûle

(f. i.) : bulamaç denilen yemek, (bkz. : ard-hâle).

âre

(a. i.) : ödünç alınan veya verilen şey, ödünç.

âreb

(a. s.) : (daha, en, veya pek) akıllı, açıkgöz.

ârec

(f. i.) : dirsek, (bkz. : ârenç, âret).

Arec

(a. i.) : topallık.

a'rec

(a. s.) : topal aksak, (bkz. : leng).

arecân

(a. i.) : topallık, aksaklık.

a'ref

(a. s.) : 1) pek ma'ruf, çok bilirin. 2) (daha, pek, çok) arif, anlayışlı ye bilgili.

arefe

(a. i.) : 1) arife, dînî bayramlardan bir evvelki gün. 2) bir önceki gün.

arekiyye

(a. s. müen.) : zinâkâr [kadın].

a'rem

(a. s.) : benekli, alacalı [şey].

ârem-gâh

(f. b. i.) : (bkz. : ârâm-gâh).

âremîde

(f. s.) : dinlenen; rahat, (bkz. : ârâmîde).

aremrem

(a. i.) : kalabalık ordu. (bkz. : aramram).

âren

(f. i.) : (bkz. : ârenc, âret).

Ârenc

(f. i.) : 1) dirsek, (bkz. : ârec, âret). 2) gidiş, tarz, usul, yol.

ârende

(f. i.) : bir şey getiren [kimse].

âreng

(f. i.) : 1) dirsek [vücutta]. 2) zannolunur ki, galiba, "öyledir, benzer, hemen o dur" gibi bir yakınlık ve benzerlik mânâsına gelir. 3) dert, keder, mihnet. 4) hile, dubârâ. 5) tarz, tavır, üslûp; nevi, çeşit; renk. 6) vâlî, hâkim.

âreste

(f. s.) : süslenmiş, bezenmiş, (bkz. : âraste).

âret

(f. i.) : dirsek, (bkz. : ârec, ârenç).

Arf

(a. i.) : güzel koku.

arfâ

(a. s. ve i. müen. "a'raf") : 1) yeleli. 2) sırtlan.

ârız

(a. s. arz'dan.) : 1) gelen. 2) i. tesâdüfî vak'a. 3) i. dağ, bulut ve şâire gibi gör-miye manî olan herşey. 4) i. yanak.

ârız-ı gülgûn

gül renginde olan yanak, penbe, al yanak.

ârıza

(a. i. c. : ârızât ve avarız) : 1) aksama. 2) engebe.

ârızân, ârizetân

(a. i. c.) : iki yanak.

arızan

(a. zf. ârız'dan.) : 1) geçici olarak. 2) tesadüfen, rastgele.

arızî

(a. s. ârız'dan. c. : avarız) : 1) sonradan çıkan. 2) muvakkat, gelip geçici.

ârî

(a. s.) : 1) çıplak. 2) hür. 3) -sız.

ârî

(a. i.) : Hind-Avrupa dil ailesinden olan ırk, topluluk veya kimse.

ârî

(f. e.) : evet. (bkz. : naam, belâ).

ârib

(a. s. arab'dan.) : hâlis Arap cinsinden olan.

âric

(a. s. urûc'dan.) : 1) topal, aksak, müen. "ârice". 2) noksan. 3) çıkıp inen.

arîf

(a. s. irfân'dan.) : 1) meşhur, çok tanınmış. 2) bilgi sahibi.

ârif

(a. s. irfân'dan. c. : urefâ) : 1) bilen, bilgili, irfan sahibi. 2) i. erkek adı.

arif bi-llâh

marifeti Allah'a vâsıl olan, velilik mertebesine ulaşmış kimse, velî;

ârifân

(a. f. b. i.) : ârifler, bilgililer.

ârif-âne

(a. f. zf.) : 1) arif olana yakışacak surette. 2) ortaklaşa, örfene [2 nci mânâsının, "harîfâne"den bozma olduğu söylenmektedir].

ârig

(f. i.) : 1) gücenme, kırılma. 2) kıskançlık, haset. 3) nefret kin ve düşmanlık, (bkz. : âjig).

ârim

(a. s.) : uygunsuz, hoşa gitmez, ters.

arim

(a. s.) : inatçı, kafa tutan,

arîs

(a. i.) : gerdek.

Aristatâlîs

(a. h. i.) : Yunan feylesofu Aristo.

âriş

(f. i.) : 1) mânâ (anlam), mefhûm (kavram).

arîş

(a. i.) : 1) asma çardağı. 2) samandan yapılmış bir çeşit ev. 3) sundurma.

Ârişî

(f. s.) : mânevî.

âriyet

(a. i. c. : avârî) : ödünç, eğreti.

âriyet-serây

dünyâ.

âriyeten

(a. zf.) : ödünç, eğreti olarak.

âriyetî

(a. s.) : ödünç, eğreti.

âriz

(a. i.) : ardıç ağacı.

ariz-i Lübnan

bot. Lübnan servisi. (a. s.) : 1) semiz. 2) enli, geniş [şey]. 3) mütevâzi, lâtif, lâyık.

arîz

(a. s. arz'dan.) : geniş, enli.

arîz ve amîk

(genişliğine ve derinliğine) : enine boyuna, uzun uzadıya.

arîza

(a. i. c. : arâiz) : küçükten büyüğe yazılan yazı. (bkz. : takdime, istirhâm-nâme).

ârizen

(a. zf.) : (bkz. : ârızan).

arkan

("ka" uzun okunur, a. i.) : terleme.

arkub

(a. i.) : 1) ökçe siniri, eğrice. 2) yalan ve kötü söz.

arm, arem

(a. i.) : inatçılık, kafa tutma.

ârmân

(f. i.) : l. hasret, özleme, özleyiş. 2) zahmet, sıkıntı. 3) teessüf. 4) pişmanlık.

ârmânî

(f. s.) : kederli, müteessif; pişman; hoşnutsuz.

ârmiş

(f. i.) : (bkz. : ârâmiş).

arrâde

(a. i. c. : arrâdât) : tekerlekli mancınık, savaş arabası.

arrâf

(a. i.) : 1) falcı, kâhin. 2) müneccim, (bkz. : ahter-bîn, ahter-gû, ahter-şinfis, ahter-şümâr 1) . 3) hekim. 4) göçebe Arap aşîretleri-nin örfe vâkıf umûmî bilgileri, müen. "arrâfe".

arrâs

(a. s.) : gürleyen ve şimşek çakan. 2) şimşekli.

arsa

(a. i. c. : arasât) : yer, toprak.

arsa-i âlem

âlem arsası, dünyâ meydanı.

arsa-i kâr-zâr

savaş meydanı.

arsa-i târih

târih alanı.

arslânî

(f. i.) : arslanlı [eski kuruş para].

arş

(a. i.) : 1) çardak; çadır. 2) cumba, kafes. 3) çatı, dam. 4) dokuzuncu gök. 5) taht.

arş-ı a'lâ-yı saadet

saadetin en yüksek yeri.

arş ü ferş, arş ü zemîn

gök yüzü ve yer yüzü.

arş-üs-süreyyâ

Ülker yıldızının altında bulunan bir yıldız kümesi.

arşa

(a. f. i.) : güverte.

arşiyân

(f. i.) : Arş'ın etrafında teşbih edip dolanan melekler, (bkz. : hamele-i arş, hamelet-ül-arş).

arûb

(a. s.) : kocasına ve sevgilisine çok düşkün kadın.

Arûbâ

(a. i.) : yedinci kat göğün adlarından biri.

aruf

(a. s.) : uzun zaman ıztırap çeken.

ârûg

(f. i.) : geğirme.

ârugde

(f. s.) : öfkeli.

ârûg-zen

(f. b. s.) : geğirici, geğiren.

ârûn

(f. i.) : iyi vasıflarla şöhret bulma, güzel ve iyi huylular.

arûs

(a. i. c. : arâis, f. c. : arûsân) : 1) gelin. 2) Husrev Perviz'in sekiz hazînesinden biri. 3) kim. kükürt.

arûs-i cihan

Dünya.

arûs-i cerh

Güneş.

arûs-i felek

Güneş.

arûs-i hâverî

Güneş.

arûs-i Şam

Şam, Askalon.

arûsân

(a. i. arûs'un f. c.) : gelinler.

arûsân-ı bâg

tarla çiçekleri

arûsân-ı çemen

çimenlik çiçekleri.

arûsân-ı huld

ebediyet-cennet-in gelinleri, cennet hûrileri.

arûs-âne

(a. f. zf.) : geline yakışacak surette.

arûsek

(a. f. i.) : 1) küçük gelin. 2) yeşil ve pembe dalgalı sedef.

arûz

(a. i. c. : eârîz) : 1) yan, taraf. 2) yanak. 3) yol. 4) usul. 5) Arap dilcilerinden İmam Halil'in, eski Arap şiirlerini esas tutarak, bir sisteme bağladığı rivayet edilen, hecelerin uzunluğu ve kısalığı esâsına dayanan, esas Arap nazmında, muayyen kalıpları, Türk, Fars, Efgan, Pakistan ve kısmen Hindistan nazımlarında kullanılan vezindir, (bkz. : bahr, ilm-i aruz). 6) Arap nazmında beytin birinci mısrâının son kısmı, [bu şekil bizde yoktur],

arv

(a. i.) : 1) sıtma ve başka ateşli hastalıklarda gelen ilk titreme. 2) bir iş için birinin yanına sokulma. 3) yemiş vermeyen bir dağ ağacı.

arvend

(f. i.) : şan, şeref, azamet, ululuk, debdebe.

arzı

(a. i.) : bir büyüğe sunma, gösterme, bildirme, önüne koyma, (bkz. : arza).

arz-ı dîdâr

yüz gösterme.

arz-ı hacet

istek bildirme.

arz-ı hâl(arzuhal)

hâlin bildirilmesi, ne halde bulunduğunu bildirme; dilekçe,(bkz. : arzuhal)

arz-ı hüner

marifet gösterme.

arz-ı hürmet

saygı sunma.

arz-ı mâ-fi-zzamîr

gönüldekini söyleme.

arz-ı iftikar

ihtiyâcını meydana koyma.

arz-ı kudret

kudret gösterme.

arz-ı leşker

asker gösterme, teftiş verme.

arz-ı minnet

minnet gösterme.

arz-ı müddeâ

fikrini bildirme.

arz-ı nefs

nefsini öne sürme, gösterme, kendini gösterme [fedakârlık karşısında].

arz-ı ta'zîmât

saygılarını bildirme.

arz-ı taleb

mal satma, mal alma.

arz

(a. i. c.) : arazûn ve [tabakaları bakımından], "arzîn" şekli de vardır). 1) Dünyâ. 2) toprak. 3) iklim; memleket.

arz-ı a'şâriye

öşür-onda bir-vergi veren memleket.

arz-ı belde

astr. her hangi bir mahallin üstünden geçen arz dâiresi.

arz-ı belde ta'yîni

jeod., astr. herhangi bir mahalde kutup yıldızına veya diğer yıldızlara rasatlar ve bu rasatlara dayanan astronomik hesaplar yapmak suretiyle o yerin arzını tâyin etme. [ayni ameliye Güneşle de yapılabilir].

arz-ı harâc

vergi veren memleket.

arz-ı mev'ûd

Filistin.

arz-ı mukaddes

Filistin ve havâlisi.

arz-ullâhi vâsia

Allah'ın yarattığı yer yüzü geniştir; geniş arazî.

ârz

(f. i.) : ardıç denilen ağaç. (bkz. : âriz).

arz

(a. i.) : 1) en, genişlik. 2) astr. *enlem.

arz-ı cenubî

güney enlem.

arz-ı şimâlî

kuzey enlem.

Arzâ

(f. i.) : sunma, gösterme, (bkz. : arz).

arzan

(a. zf.) : enine, enliliğine, genişliğine.

arzânî

(a. zf.) : enine olarak.

arz-dâşt

(a. f. b. i.) : hâtıra, muhtıra, andaç.

arz-gâh

(a. f. b. i.) : toplanma yeri [bir şey arzetmek için].

arzî

(a. i. arz'dan.) : toprağa âit, toprakla ilgili.

arzî

(a. s. arz'dan.) : ene âit, en ile ilgili.

arzîn

(a. i. arz'ın c.) : arzlar, [tabakaları îtibâriyle].

arziyyât

(a. i. c.) : jeoloji, fr. geologie.

arziyye

(a. s.) : toprakla, topraktan yetişen. Mahsûlât-ı arziyye : toprak mahsulleri.

arzîz

(f. i.) : kurşun, kalay, (bkz. : resâs).

Arzû

(a. h. i.) : meşhur halk hikâyelerinde Kamber'in sevgilisi.

ârzû

(f. i.) : istek, heves.

ârzû-dâr

(f. b. s.) : istekli, hevesli, (bkz. : arzû-keş, arzû-mend).

arzuhal

(a. b. i.) : (bkz. : arz-ı hâl, istid'â).

arzû-keş

(f. b. s.) : istekli, hevesli, (bkz. : ârzû-dâr, ârzû-mend, hâhiş-gâr, hâhiş-ger).

ârzû-mend

(f. b. s.) : istekli, hevesli, (bkz. : arzû-dâr, arzû-keş).

ârzû-mendî

(f. b. s.) : istek, heves.