âl

(a. i.) : hîle, düzen, dek.

âl

(a. i.) : 1) aile. 2) evlât. 3) sülâle

âl-i abâ

Peygamberimizin kendisiyle birlikte kızı Fâtime, dâmâdı Ali, torunları Hasan ve Hüseyin' den mürekkep ailesi, (bkz. : hamse-i âl-abâ).

âl-i Abbâs

Emevîlerden sonra 749 dan 1258 e kadar süren Abbasî hükümdar ailesi.

âl

(a. s. ulüvv'den) : yüce, yüksek. (bkz. : âlî, bâlâ).

âl-i kadir

kadri, kıymeti yüksek olan.

âl-ül-âl

pek yüksek.

alâ

(a. i.) : rütbece yükseklik büyüklük, şeref, şan.

alâ, ale

(a. zf.) : üst, üzere.

a'lâ

(a. s.) : (daha, en, pek) yüksek.

âlâ

(a. i. ely'in c.) : ihsanlar, bahşişler.

âlâ

(f. s.) : kirleten.

alâ-cery-il-âde

(a. zf.) : âdetin ceryânı üzere.

alâ-eyyi-hâl

(a. zf.) : her halde, her nasıl olsa. (bkz. : bi-eyy-i hâl).

a'lâf

(a. i. alef'in c.) : 1) hayvan yemleri. 2) otlar, samanlar.

âlâf

(a. s. elfin c.) : binler.

alâ hâlihi

(a. zf.) : olduğu gibi.

alâ-hide

(a. zf.) : ayrıca, tek başına.

alâik

(a. i. alâka'nın c.) : *ilgiler,*ilişikler.

alâik-i dünyeviyye

dünyâ ilişiklerin.

alâim

(a. i. alâmet'in c.) : nişanlar, belgeler, (bkz. : alâmât).

alâim-i semâ, alâim-üs-semâ

al yeşil kuşak (bkz. : âdyende, kavs-i kuzah).

alak

(a. s.) : 1) pıhtılaşmış kan. 2) sülük.

alak-ı dem

kan pıhtısı.

alâk

(a. i.) : sakız.

alâka

(a. i. c. : alâik, alâkat) : 1) *ilgi,* ilişki, (bkz. : münâsebet). 2) ed. bir kelimenin hakikî mânâsından mecâzî mânâsına nakledilmesinin sebebidir. [Kore'de düşmana arslan gibi saldıran bir Türk askerine "arslan" denildiği gibi].

alaki

(a. s.) : 1) pıhtı kabîlinden olan, pıhtımsı. 2) sülük nevinden, [müen. alakiyye].

alâka-bahş

(f. b. s.) : ilgilendiren.

alâka-dâr

(a. f. b. s. c. : alâka-dârân) : ilgili, ilişikli.

alâ-tarîkın

(a. zf.) : yoluyla mânâsına mürekkep kelime yapar.

alâ-tarîk-il-hezl

hezl yoluyla gibi.

alâ-kadr-il-imkân

(a. zf.) : olabildiği kadar.

alâ-kadr-il-istitâa

(a. zf.) : elden geldiği kadar, güç yettiği kadar.

alâ-kadr-it-tâka

(a. zf.) : güç yettiği kadar.

alâ-kavlin

(a. zf.) : birinin sözüne, iddiasına göre.

alâ kil-et-takdîreyn

(a. zf.) : iki takdirden her birine göre.

alâ-külli hâl

(a. zf.) : şöyle böyle, olduğu kadar.

alâ-küllişey'in kadir

(a. cü.) : her şeye gücü yeten.

a'lâl

(a. i. illet'in c.) : 1) hastalıklar. 2) sebepler.

âlâm

(a. i. elem'in c.) : kederler, acılar, sızılar, (bkz. : ahzân).

âlâm-ı fikr

fikrin elemleri, kederleri.

âlâm-ı gurbet

gurbet elemleri, vatandan uzak kalma acıları.

a'lâm

(a. i. âlem’in c.) : 1) bayraklar, sancaklar. 2) sınır işaretleri. 3) yüksek dağlar. 4) kabîle başkanları. 5) has isimler.

alâ-mâ-faraz-Allah

(e. zf.) : Allah'ın farzettiği üzere.

alâmât

(a. i. alâmet'in c.) : izler, nişanlar, (bkz. : alâim).

alâ-melei-n-nâs

(a. zf.) : göz önünde, herkesin önünde, açık.

alâ-merâtibihim

(a. zf.) : rütbelerine ve derecelerine göre, sırasıyle. (bkz. : ale-d-derecât).

alâmet

(a. i. c. : alâmât, alâim) : 1) işaret, iz, nişan, belge. 2) s. kocaman, iri.

alâmet-i fârika

ayırıcı işaret, arma, damga.

alânî

(a. zf.) : açıkta, meydanda, herkesin gözü önünde.

alâniyet

(a. i.) : 1) şöhret, ün. 2) alenîlik. 3) bir şeyin dış yüzü.

alâniyeten

(a. zf.) : açıkça, elenen, herkesin önünde, (bkz. : alenen).

alâ-rivâyetin

(a. zf.) : rivâyet edildiğine göre, söylenenlere bakılırsa.

âlâs

(f. i.) : odun kömürü.

âlât

(a. i. âlet'in c.) : vâsıtalar, aygıtlar.

âlât-ı câriha

yaralayıcı âletler.

âlât-ı harbiyye

harp, savaş âletleri

âlât-ı katıa

kesici âletler.

âlât-ı tab'iyye

baskı âletleri.

alâ-tarîk-il-hezl

(a. zf.) : eğlence yoluyla, alay suretiyle.

âlâ-tarîk-il-icmâl

(a. zf.) : kısaca.

alâ-tarîk-il-istişhâd

(a. zf.) : şâhit, tanık göstererek.

alâ-tarîk-il kıyâs

(a. zf.) : kıyas yoluyla.

alâ-tarîk-il-münâvebe

(a. zf.) : nöbet yoluyla, nöbetleşe.

alâ-tarîk-iş-şehâde

(e. zf.) : şahitlik yoluyla.

alâ-tilk-en-niam

(a. zf.) : bu nimetler karşılığı üzere.

âlâv-âlâve

(f. i.) : alev, yal.

alâ-vechi

(a. zf.) : üzere mânâsına gelir

Ala-vech-il-isti’câl

acele üzere

alâ-vech-il-ihâta

içine almak üzere.

alâ-vech-it-tafsîl

tafsil üzere, inceden inceye.

alâ-vefk

(a. zf.) : uygun, olarak mânâsıyle terkip yapılır

alâ-vefk-il matlûb

istenilene uygun olarak.

alâvî

(a. i. ilâve'nin c.) : İlâveler.

âlây

(f. i.) : alay.

alâye

(a. i.) : yüksek yer, yükseklik.

alâyiş

(f. i.) : 1) bulaşıklık, bulaşma. 2) depdebe, tantana, gösteriş, [ikinci mânâ, uydurma olmakla beraber yaygın ve galiptir].

alcem

(e. s.) : uzun boylu, uzun.

âle

(a. i.) : 1) [Güneş veya yağmura karşı] sığnak. 2) fakirlik.

âle

(f. i.) : ilâç için kullanılan ve "hint sünbülü" denilen bir çiçek, (bkz. : alek, sünbül-i asâfîr).

ale-d-derecât

(a. zf.) : derecelerine göre, sırasiyle. (bkz. : alâ-merâtibihim).

ale-d-devâm

(a. zf.) : dâimî sûrette, boyuna, sürekli olarak.

alef

(a. i. c. : a'lâf, alûfe) : [ulûfe olarak da kullanılır]. : 1) hayvan yemi. 2) ot, saman, yulaf.

âlef

(a. s.) : çok veya en teklifsiz, cana yakın.

âlek

(f. i.) : ilâç için kullanılan ve "hind sünbülü" denilen bir çiçek, (bkz. : âle, sünbül-i asâfîr).

alek

(a. i.) : 1) kan pıhtısı. 2) sülük.

aleka

(a. i. c. : alekat) : 1) kan pıhtısı. 2) yapışkan balçık, çamur.

ale-l-acâib

(a. zf.) : tuhaf, şaşılacak şey. (bkz. : garib).

ale-l-acele

(a. zf.) : çabucak, çarçabuk, (bkz. : aceleten).

ale-l-âde

(a. zf.) : 1) adet olduğu üzere. 2) bayağı, basbayağı.

ale-l-amyâ

(a. zf.) : körü körüne, körlemeden. [aslı, ale-l-ımıyâ dır.], (bkz. : ale-l-ımıyâ).

ale-l-ekser

(a. zf.) : çok vakit, çokluk, (bkz. : ekseriyyâ).

ale-l-fevr

(a. zf.) : derhal, defaten, birden.

ale-l-gafle

(a. zf.) : dalgınlığa gelerek, boş bulunarak, dalgınlığa getirerek.

ale-l-hâdise

(a. s.) : gölge hâdise, fr. epiphenomene.

ale-l-hâdisiyye

(a. i.) : gölge hâdisecilik, fr. epiphenomenisme.

ale-l-hesâb

(a. zf.) : hesâba sayarak.

ale-l-husûs

(a. zf.) : hele, husûsiyle, en çok.

ale-l-ımıyâ

(a. zf.) : körü körüne, körlemeden. (bkz. : ale-l-amyâ).

ale-l-ıtlak

(a. zf.) : umumiyetle, genel olarak, mutlaka, nasıl olursa olsun, rasgele.

ale-l-icmâl

(a. zf.) : topluca, toplu olarak.

ale-l-infirâd

(a. zf.) : birer birer, ayrı ayrı, teker teker

ale-l-istimrâr

(a. zf.) : aralıksız.

ale-l-iştirâk

(a. zf.) : müştereken, birlikte

ale-l-ittisâl

(a. zf.) : aralarında fasıla olmadan, birbiri ardınca.

ale-l-kaide

("ka" uzun okunur, a. zf.) : kaideye, * kurala göre.

ale-l-kifâye

(a. zf.) : yeter derecede, yetecek kadar.

ale-l-umûm

(a. zf.) : umumiyet üzere, *genel olarak.

alem

(a. i. c. : a'lâm) : 1) nişan, alâmet. 2) bayrak, sancak. 3) sınır işareti. 4) yüksek dağ. 5) dudaktaki çatlaklık. 6) has isim. 7) minare tepesi. 8) sarığın altın teli.

a'lem

(a. s. âlim'den.) : en (daha, pek, çok) bilen, * bilgin.

a'lem-ül-ulemâ

âlimlerin âlimi, bilginlerin bilgini.

âlem

(a. i. c. ; âlemîn, âlemûn, avâlim) : 1) dünyâ, cihan, (bkz. : dehr).

âlem-i berzah

(bkz. : mânend, âbâd).

âlem-i berîn

en yüksek âlem.

âlem-i ceberut

Tanrının bulunduğu dünyâ, fânî dünyânın dışında olan âlem. 2) insanlar, halk. 3) mec. eğlence. 4) lüzûm, mânâ.

âlem-i ervâh

ruhlar âlemi, öteki dünyâ.

âlem-i esbâb

madde âlemi, bu dünyâ.

âlem-i fânî

fânî âlem, fânî dünyâ, bu dünyâ.

âlem-i gayb

görünmez âlem.

âlem-i hâb

uyku âlemi.

âlem-i kevn

varlık âlemi, var olma dünyâsı.

âlem-i kitmân

saklı âlem.

âlem-i kudsî

Tanrı âlemi.

âlem-i lâhut

Tanrı âlemi.

âlem-i ma’nâ

rüya âlemi.

âlem-i melekût

Tanrı’nın mutlak hükümdar olduğu âlem.

âlem-i menâm, âlem-i misâl

uyku, rüya âlemi.

âlem-i nakayis

nakîseler âlemi.

âlem-i nâr

ateş dünyâsı.

âlem-i siyâset

siyâset âlemi, siyâset dünyâsı.

âlem-i sabâvet

çocukluk dünyâsı.

âlem-i şems

Güneş ve peykleri.

âlemâne

(a. f. s.) : dünyâya âit, dünyevî.

âlem-ârâ

(a. f. b. s.) : âlemi, dünyâyı süsleyen.

alem-dâr

(a. f. b. s.) : bayrak taşıyan, (bkz. : sancak-dâr).

alemdâr-ı Nebî

(Peygamberin bayraktarı) : Hazret-i Ebü Eyyûb-il-Ensârî.

alem-dârî

(a. f. b. i.) : bayraktarlık.

âlem-efrâhte

(a. f. b. s.) : bayrağı kaldırmış, yükseltmiş.

âlem-efrâz

(a. f. b. s.) : bayrak çeken, bayrak kaldıran.

âlem-efrûz

(a. f. b. s.) : cihânı parlatan, bütün âleme ışık saçan.

âlemeyn

(a. i. c.) : iki âlem.[dünyâ ile âhiret].

âlem-gîr

(a. f. b. s.) : cihanı tutan, dünyâyı zapteden, bütün âleme yayılan.

âlemî

(a. s. âlem'den. c. : âlemiyân) : cihâna mensûp, insan.

alemî

(a. s âlem'den.) : has isimle ilgili, ona âit.

âlemin

(a. i. âlem'in c.) : dünyâlar, (bkz. : âlemûn, avalim).

âlemiyân

(a. s. âlemî'nin c.) : âleme mensub olanlar, insanlar.

âlemi-yâne

(a. f. zf.) : insanoğluna yakışırcasına.

alemiyyet

(a. i. âlem'den.) : bir kelimenin has isim olma vasfı.

âlemli

(a. t. b. i.) : halının bordur çerçevesi içinde yalnız bir tarafta bulunan mihraba benzer hattî şeklin üzerinde, çubuklara bağlı dörtgen motifleriyle birlikte heyeti umûmiyesi.

âlem-nümâ

(a. f. b. s.) : dünyâyı gösteren.

âlem-penâh

(a. f. b. i.) : âlemin sığınacağı yer.

âlem-pesend

(a. f. b. s.) : herkesin beğendiği [yer, şey].

âlem-sûz

(a. f. b. s.) : cihanı yakan.

âlem-şümûl

(a. b. s.) : cihanı saran, (bkz. : cihân-şümûl).

âlem-tâb

(a. f. b. s.) : dünyâyı parlatan, aydınlatan.

âlemûn

(a. i. âlem'in c.) : dünyâlar, (bkz. : âlemin, avalim).

alen

(a. i.) : aşikâr, meydanda olma, (bkz. : alâniyet).

alenen

(a. zf.) : açıkça, açıktan açığa, göz önünde, (bkz. : alâniyeten).

âleng

(f. i.) : istihkâm. 2) saldıran asker.

alenî

(a. s.) : açık, gizli olmayan.

aleniyye

(a. s.) : alenî, açık, göz önünde. Müzâyede-i aleniyye : açık arttırma. Müzâkere-i aleniyye : açık müzakere.

aleniyyet

(a. i.) : göz önünde olma.

ale-r-rağm

(a. zf.) : rağmen.

ale-r-re'si ve-l-ayn

(a. zf.) : baş ve göz üstüne : bâşüstüne, peki.

ale-s-sabah

(a. zf.) : sabahleyin, erkenden.

ale-s-seher

(a. zf.) : seherleyin, seher vakti, gündoğmadan evvel.

ale-s-seviyye

(a. zf.) : 1) müsâvât üzere. 2) bir boyda.

âlet

(a. i. c. âlât) : 1) vâsıta. 2) avadanlık, (bkz. : edevat). 3) makine, aygıt.

ale-t-tafsîl

(a. zf.) : mufassal olarak, uzun uzadıya.

ale-t-tahkik

(a. zf.) : muhakkak surette, besbelli, (bkz. : muhakkak).

ale-t-tahmîn

(a. zf.) : aşağı yukarı, kararlamadan.

ale-t-tahsîs

(a. zf.) : husûsî olarak, hele, ençok.

ale-t-tertîb

(a. zf.) : sırasiyle, bir düzen üzere.

ale-t-tevâlî

(a. zf.) : arası kesilmeksizin, arka arkaya, birbiri ardınca.

alev-gîr

(t. f. b. s.) : alevlenmiş.

alev-hîz

(t. f. b. s.) : alevlenen, parlayan.

Alevî

(a. i. s.) : 1) Hz. Ali'ye intisâbı olan kimse. 2) Kızılbaş.

alev-keş

(t. f. b. s.) : alevden fırlayan.

alev-rîz

(t. f. b. s.) : alevlenen.

aley

(a. c.) : (hocam bu harfler küçük olmuyor)alâ edatının zamirile birleştiği zamanki sekli.

aleyh

(a. i.) : karşı, karşıt,

aleyhâ

(a. e.) : onun üzerine oltun.

aleyh-dâr

(a. f. b. s.) : karşı, zıt.

aleyhi

onun üzerine.

aleyhim, aley-himâ

(a. c.) : aleyh kelimesinin cemi ve tesniye şekilleri.

aleyke

(a. e.) : senin üzerine.

aley-küm

(a. e.) : sizin üzerinize.

alaynâ

(a. e.) : bizim üzerimize olsun.

âlgûn

(f. s.) : al renginde, koyu ve parlak pembe.

âlgune

("gu" uzun okunur, f. i.) : 1) allık, kadınların yüzlerine sürdükleri pembe düzgün. 2) serap, pusarık.

âlî, âliye

(a. s. ulüvv'den.) : 1) yüce, ulu. 2) i. [birincisi] erkek, [ikincisi] kadın adı.

alî

(a. h. i.) : Ebû tâlib'in oğlu ve Peygamberimizin dâmâdı ve amcazâdesi, dördüncü halîfe.

âlî, âliye

(a. s. âlet'den.) : 1) alete mensup, âletle ilgili. 2) yemin edici, eden.

âlî-baht

(a. f. b. s.) : bahtı yüksek, çok talihli.

âlî-câh

(a. f. b. s.) : yüksek rütbeli.

âlî-cenâb

(a. f. b. s.) : 1) cömert. 2) şerefli, haysiyetli kimse.

alîf

(a. i.) : yem torbası.

âlî-fıtrat

(a. b. s.) : Yüksek yaradılışta olan.

âlî-güher

(a. f. b. a.) : mayası yüce olan.

âlih

(a. i. c. : âlihât) : tapınılan şey, mabut.

âlihât

(a. i. âlih'in c.) : tapınılan şeyier, mabutlar.

âlih

(e. s.) : hafif mizaçlı.

âlihe

(a. ilah'ın c.) : ilâhlar, tanrılar.

âlî-himmet

(a. b. s.) : himmeti yüksek olan.

alîk

(a. i.) : hayvana bir defada verilen yem. alik-üd-devâb : yem torbası.

âlî-kadr

(a. b. s.) : 1) yüksek kıymette olan, çok kıymetli, çok takdir edilen, çok saygıdeğer. 2) meşhur bir çeşit lâle.

alîl

(a. s. illet'den.) : 1) kör. (bkz. : a'mâ). 2) sakat. 3) hasta.

âlim

(a. s. ilm'den. c. : ulemâ’) : çok okumuş, bilgin. âlim-ül-gayb ve-ş-şahâde : görüleni görülmeyeni bilen, Allah

âlim

(a. s.) : elemli, kederli, ıstırap çeken.

alîm

(a. s. ilm'den.) : çok bilen. [Allah'ın sıfatlarındandır, "bilgisi ezelî ve ebedî olan" demektir].

âlî-makam

(a. b. s.) : makamı yüksek.

alimallah

(a. b. zf.) : Allah bilir ki.

âlimân

(a. i. âlim'in c.) : âlimler, bilginler.

âlim-âne

(a. f. zf.) : âlime yakışacak surette.

âlî-mekân

(a. b. s.) : yeri, derecesi yüksek olan.

alîn

(a. s.) : alenî.

âlî-şân

(a. b. s.) : 1) şan ve şerefi büyük olan. 2) meşhur bir çeşit aile.

âlî-tebâr

(a. f. b. s.) : soyu yüksek ve temiz olan.

âliye

(a. i.) : 1) bir şeyin en yukarısı, tepesi. Mekâtib-i âliye : yüksek mektepler, * okullar. Tedrîsât-ı âliye : yüksek * öğretim. 2) Halveti tarikatı şubelerinden birinin adı. [kurucusu; Ahmet ibni Alî-yül Harîrî-yül-Alî-yüd-Dımışkıy-yül- Şâfiî-yül-Halvetî'dir].

aliyy

(a. s.) : yüksek, büyük, necip, meşhur, ünlü.

âliyye

(a. s.) : âlete mensup. Ulûm-i âliyye : teknik bilgiler.

Aliyy-ül-a’lâ

(a. zf.) : en iyi, en a’lâ.

âliz

(f. i.) : kıç atma, çifte. [Farsça "âlîzî'den" mastarından].

âlîzende

(f. s.) : çifteli [at].

alkam

(a. i.) : acı hıyar.

alkame

(a. i.) : 1) acılık, acı tat. 2) acı hıyar.

Allah

(a. i.) : İlah. Allah-Muhammed- Alî : Bektaşi tarîkatine mahsus bir deyim. [Hıristiyanların : "Peder-Oğul-Rûh-ullah" telâkkilerine uygun bir teslistir]. Allah-Eyvallah : [Bektâjiler-ce] 1) tasdik işareti; 2) yemin. Allah-Kerim Yeri : eski Türk kahvelerinde, fakirlerin para vermeden oturup yattıkları yer ve sayvan, (bkz. : Rabb, Halik, Hüdâ).

Allâhü a'lem bi-s-savâb

Allah doğrusunu daha iyi bilir.

Allahü ekber

Allah uluların ulusudur.

Allâhân

(a. f. i. c.) : Allah adamları, ermişler.

Allâhî

(a. i. c. : Allâhiyan) : Allah adamı, veliyyullah.

Allâhiyân

(a. i. Allâhî'nin c.) : Allâhîler, Allah adamları, veliyullahlar.

Allak

(o. s.) : 1) sözünde durmaz, dönek. 2) kendisine güvenilmesi caiz olmayan [kimse].

allâk

(a. i.) : sakızcı.

Alâm, allâme

(a. s. ilm’den) : çok bilgin [allâm, Allah'ın sıfatıdır].

âlû

(f. i.) : 1) erik, şeft-âlû [şefteâlû] : kayısı eriği, tüylü erik, şeftali Zerd-âlû (sarı erik) âlû-yı Buhâra : Türkistan eriği. 2) tuğla fırını.

âlû-bâlû

(f. i.) : vişne, [konuşmada kısaltılarak "âlbâlû" denilir].

âlûd, âlûde

(f. s. c. : âlûde-gân) : bulaşmış, bulaşık.

âlûde-dâmân, âlûde-dâmen

(f. b. s.) : eteği bulaşık, iffetsiz [kadın].

âlûde-dâmânî, âlûde-dâmenî

(f. b. i.) : günahkârlık.

âlûde-gân

(f. b. s. âlûde'nin c.) : 1) bulaşmışlar, bulaşıklar. 2) suçlular.

âlûde-gî

(f. i.) : bulanıklık. 2) s. garkolmuş, dalmış.

alûfe

(a. i. ulüf'ün c.) : hayvan yemi ["ulufe" olarak da kullanılır], (bkz. : ulufe).

âlû-gürde

(f. i.) : caneriği.

âlûs

(f. i.) : naz veya kırgınlıktan dolayı göz ucu ile bakma.

âlûsî

(f. s.) : nazlanarak göz ucu ile bakan.

âlüfte

(f. s. c. : âlüfte-gân) : 1) alışık, alışkan. 2) iffetsiz, namussuz kadın, fahişe, (bkz. : aşüfte).

âlüfte-gân

(f. b. i. âlüfte'nin c.) : namussuz kadınlar.

âlüğde

(f. s.) : şiddetle saldıran, saldırıcı.

âl-ül-âl

(a. zf.) : en yüce, en üstün, yücelerin yücesi.

alyâ

(a. i.) : 1) yüksek yer, yükseklik. 2) gök.