ŞÂFİÎ
Ehl-i
sünnetin amelde dört hak mezhebinden olan Şâfi mezhebinin kurucusu ve evliyânın
büyüklerinden. İsmi, Muhammed bin İdrîs, künyesi Ebû Abdullah'tır. Eshâb-ı
kirâmdan olan dördüncü dedesi Şâfî'ye nisbetle Şâfiî nisbesiyle meşhûr olmuştur.
Soyu, Kureyş kabîlesinden olup hem anne hem baba tarafından Peygamber
efendimizin soyu ile birleşmektedir. Annesi tarafından soyu Fâtıma binti
Abdullah el-Mahmûd bin Hasan el-Müsennâ bin Hasan bin Ali bin Ebî Tâlib'e
dayanır. Babası tarafından ise Peygamber efendimizin üçüncü dedesi olan
Abdümenâf, Şâfiî hazretlerinin dokuzuncu dedesidir. 767 (H.150) senesinde Kudüs
civârında Gazze'de doğdu. 820 (H.204) senesinde Mısır'da vefât etti. Kabri
Kâhire'deki Kurâfe Kabristanındadır.
Şâfiî
hazretleri, henüz beşikte iken babası vefât etti. Annesi onu iki yaşındayken
asıl memleketleri olan Mekke'ye getirdi. Çocukluğu orada geçen Şâfiî, zekâ ve
olgunluğuyla kendini gösterdi. Altı yaşında iken mektebe gitmeye başladı. Zâhide
bir annesi vardı. İnsanlar emânetlerini ona bırakırlardı.
Yedi
yaşına gelince Kur'ân-ı kerîmi ezberledi. Bundan sonra ilim öğrenmeye başladı.
Mekke'de bulunan zamanın meşhûr âlimlerinin derslerine ve sohbetlerine devâm
etti. Kendisi, ilim öğrenmeye başladığı bu ilk günleri için şöyle demiştir:
"Kur'ân-ı kerîmi ezberledikten sonra devamlı Mescid-i harâma gidip, fıkıh ve
hadîs âlimlerinden pekçok istifâde ettim. Fakat çok fakir idik, bir yaprak kâğıt
almaya bile gücümüz yoktu. Derslerimi ve öğrendiğim meseleleri, kemik parçaları
üzerine yazardım."
İmâm-ı
Şâfiî, Mekke'deki bu ilk tahsilinden sonra Arapçanın inceliklerini ve
edebiyatını öğrenmek için, çölde yaşayan Huzeyl kabîlesinin arasına gitti. Orada
da bilgisini ilerletip, ok atmayı öğrendi. Bu hususta da şöyle demiştir: "Ben
Mekke'den çıktım. Çölde Huzeyl kabîlesinin yaşayışını ve dilini öğrendim. Bu
kabîle, Arapların dil bakımından en fasîhi idi. Onlarla birlikte gezdim,
dolaştım, ok atmayı öğrendim. Mekke'ye döndüğüm zaman, bir çok rivâyet ve
edebiyat bilgilerine sâhip olmuştum."
İmâm-ı
Şafiî daha on yaşında iken, o zamanın en meşhûr âlimi İmâm-ı Mâlik'in
Muvattâ adlı hadîs kitabını, dokuz gecede ezberlemiştir. Gençliğinin ilk
yıllarında kendini tamamen ilme verip, Mekke'deki Süfyân bin Uyeyne, Müslim bin Hâlid
ez-Zencî gibi fakîh ve muhaddislerden ilim tahsil etti. Hadîs, fıkıh, lügat ve
edebiyatta çok yükseldi.Mekkeli gençler arasında, ilimde parmakla gösterilen bir
dereceye ulaştı.
Şâfiî'nin tahsil hayâtındaki en önemli safha İmâm-ı Mâlik'e talebe olmasıyla
başlamıştır. Mekke'den Medîne'ye gidip, İmâm-ı Malik'den ders almasını şöyle
anlatmıştır: "İlk zamanlar Mekke'de, Müslim bin Hâlid'den fıkıh öğrendim. O
sırada Medîne'de bulunan Mâlik bin Enes'in büyüklüğünü ve müslümanların imâmı
olduğunu işittim. Kalbime geldi ki onun yanına gideyim, talebesi olayım. Sonra
onun meşhûr eseri olan Muvattâ'nın bir nüshasını, Mekke'de birinden
tekrar geri vermek üzere alıp ezberledim. Mekke vâlisine gidip, birini Medîne
vâlisine birisini de Mâlik bin Enes'e vermek üzere iki mektup alıp Medîne'ye
gittim. Medîne'ye varınca,Medîne vâlisine gidip ona âit olan mektubu verdim ve
Medîne vâlisi ile birlikte İmâm-ıMâlik'in yanına gittik. İmâm-ı Mâlik dışarı
çıktı. Uzun boylu ve gâyet heybetli bir görünüşü vardı. Medîne vâlisi, Mekke
vâlisinin gönderdiği mektubu İmâm'a takdim etti. Mektupta; "Muhammed bin İdrîs,
annesi tarafından şerefli bir kimsedir. Ve hali şöyle şöyledir..." diye yazılı
olan kısmı okuyunca;"Sübhânallah! Resûlullah'ın sallallahü aleyhi ve sellem ilmi
şöyle mi oldu ki, mektup ile yazılıp, sorulup, talep olunur." dedi. Ben de
durumumu ve ilim öğrenmek istediğimi anlattım. Sözlerimi dinledikten sonra bana
baktı. Adın nedir, dedi.Muhammed'dir dedim. Ey Muhammed! İleride büyük bir şânın
olacak, Allahü teâlâ senin kalbine bir nur vermiştir. Onu mâsiyyetle söndürme!
Yarın birisi ile gel, sana Muvattâ'yı okusun buyurdu. Ben de; "Onu
ezberledim, ezberden okurum" dedim. Ertesi gün İmâm-ı Mâlik'e gelip okumağa
başladım. Her ne zaman, İmâmı üzme korkusundan okumağı bırakmak istesem, benim
güzel okumam onu hayretler içerisinde bırakır, ey genç daha oku derdi. Kısa
zamanda Muvattâ'yı bitirdim."
İmâm-ı
Şâfiî, İmâm-ı Mâlik'in yanına geldiği zaman, yirmi yaşlarında bulunuyordu.
İmâm-ı Mâlik onu himâyesine alıp, dokuz yıl müddetle ilim öğretti. İlimde yüksek
bir dereceye ulaşan Şâfiî hazretleri, Mekke'ye dönünce, oraya gelen Yemen
vâlisi, onu Yemen'e götürüp kâdılık vazifesi verdi. Beş yıl kadar bu görevi
yaptıktan sonra, Bağdat'a giderek, ilmini ilerletmek için, İmâm-ı A'zamın
talebesi İmâm-ı Muhammed'den ders almaya başladı. İmâm-ı Muhammed onu kendi
himâyesine alıp, yazmış olduğu kitaplarını okutmak sûretiyle, Irak'ta tedvîn
edilen fıkıh ilmini ve Irak'ta meşhûr olan rivâyetleri öğretti. İmâm-ı Muhammed
ayrıca İmâm-ı Şâfiî'nin annesi ile evlenerek onun üvey babası oldu. İmâm-ı Şâfiî
onun ilminden ve kitablarından çok istifâde etmiştir. Şafiî hazretleri bu
hususta şöyle demiştir: "İlimde ve diğer dünyâ işlerinde, İmâm-ı Muhammed kadar
bana kimse faydalı olmamıştır." Ebû Ubeyd şöyle demiştir: Şâfiî'den duydum,
buyurdu ki: "İmâm-ı Muhammed'den öğrendiğim meselelerle ve ilimle, bir deve yükü
kitap yazdım. Eğer o olmasaydı ilim kapısının eşiğinde kalmıştım. Bütün insanlar
ilimde, Irak âlimlerinin, Irak âlimleri de Kûfe âlimlerinin çocuklarıdır. Onlar
da Ebû Hanîfe'nin çocuklarıdır." Yâni bir babanın çocukları için lâzım olan
nafakayı kazanıp, çocuklarını beslemesi gibi, Ebû Hanîfe de kendinden
sonrakileri böylece ilimle beslemiş ve doyurmuştur. Şâfiî ayrıca Selim-i Râî'nin
sohbetine kavuşup, vilâyet (evliyâlık) makamlarına da kavuştu.
İmâm-ı
Şâfiî, Bağdat'ta İmâm-ı Muhammed'den aldığı dersleri tamamlayıp, Mekke'ye döndü.
Burada bir müddet inceleme ve araştırmalar yapıp, ayrıca talebelere ders verdi.
Bilhassa hac mevsiminde çeşitli İslâm beldelerinden gelen ilim adamları ondan
ilim öğrenirlerdi. Mekke'deki bu ikâmeti dokuz yıl kadar sürdü. Sonra tekrar
Bağdat'a gitti. Bu sırada Bağdat, İslâm âleminin önemli bir ilim merkezi idi.
Burada bulunan âlimler, Şâfiî'ye hürmet göstermiş ve ilim talebeleri onun
etrafında toplanmıştır. Bağdat âlimleri dahi ondan ders almışlardır. Daha
önce Mekke'de Şâfiî ile görüşen ve ondan hadîs dinleyen Ahmed bin Hanbel talebe
olmuş, onun üstünlüğüne hayran kalmıştır. Yine Şâfiî ile emsâl olan İshâk bin
Râheveyh ve başkaları ondan ilim tahsil etmiştir. Herkes onun dersine koşuyor ve
verdiği fetvâlara hayran kalıyordu. Ders ve fetvâ vermekte uyguladığı usûl,
geniş olarak açıkladığı istinbat (Kaynaklardan hüküm
çıkarma) usûlü olan, usûl-i fıkıh ilmi idi. O buna göre açıklamalarda
bulunuyordu. Güzel ve açık konuşması, ifâde ve izah tarzı, münâzara kuvveti ve
tesir bakımından çok güçlüydü. Şafiî hazretleri Bağdat'ta bulunduğu sırada
El-Kitâb-ül-Bağdâdiyye adını verdiği eserini yazdı. Şâfiî'nin üstün
şahsiyetine ve yüksek ilmine hayranlık duyarak, ondan ders alıp ilim öğrenen talebelerinden bir kısmı şunlardır: Ahmed bin
Hanbel, İshâk bin Râheveyh, ez-Za'ferânî, Ebû Sevr İbrâhim bin Hâlid, Ebû
İbrâhim Müzenî, Rebî' bin Süleymân-ı Murâdî. Daha sonraki asırlarda, Şâfiî
mezhebinde yetişmiş âlimlerden meşhûr olanlardan bâzıları da şunlardır: Hadîs
âlimlerinden İmâm-ı Nesâî, kelâm (akâid) âlimlerinden Ebü'l-Hasan-ı Eş'arî,
İmâm-ı Mâverdî, İmâm-ı Nevevî, İmâm-ül-Haremeyn Abdülmelik bin Abdullah, İmâm-ı
Gazâlî, İbn-i Hâcer-i Mekkî, Kaffâl-ı Kebîr, İbn-i Subkî, İmâm-ı Suyûtî vb.
Şâfiî
hazretleri ilim, zühd, mârifet, zekâ, hâfıza ve neseb bakımlarından zamânındaki
âlimlerin en üstünü idi. On üç yaşında iken, Harem-i şerîfde; "Bana istediğinizi
sorunuz?" derdi. On beş yaşında iken fetvâ verirdi. Zamânının en büyük âlimi
olan ve üç yüz bin hadîs-i şerîfi ezbere bilen İmâm-ı Ahmed bin Hanbel, ondan
ders almağa gelirdi. Çok kimse, İmâm-ı Ahmed'e; "Böyle
büyük bir âlim iken, kendi çocuğun gibi bir genç karşısında nasıl oturuyorsun?"
dediklerinde; "Bizim ezberlediklerimizin mânâlarını o biliyor. Eğer onu
görmeseydim, ilmin kapısında kalacaktım. O, dünyâyı aydınlatan bir güneştir,
ruhlara gıdâdır." derdi. Bir kere de; "Fıkıh kapısı kapanmıştı. Allahü teâlâ, bu
kapıyı, kullarına İmâm-ı Şafiî ile tekrar açtı." dedi. Bir kerre de; "İslâmiyete,
şimdi Şâfiî'den daha çok hizmet eden birini bilmiyorum." dedi. İmâm-ı Ahmed,
yine buyurdu ki: "Allahü teâlâ her yüzyılda bir âlim yaratır, benim dînimi,
herkese onun ile öğretir." hadîs-i şerîfinde bildirilen âlim, İmâm-ı
Şâfiî'dir. Hadîs-i şerîfte; "Kureyş'e sövmeyiniz. Zîrâ Kureyşli bir âlim,
yeryüzünü ilimle doldurur." buyuruldu. İslâm âlimleri bu hadîs-i şerîf,
İmâm-ı Şâfiî'nin geleceğini bildirmiştir,
demişlerdir.
Ahmed
bin Hanbel'in oğlu Abdullah, babasının İmâm-ı Şâfiî'ye çok duâ ettiğini görerek
sebebini sorunca; "Oğlum, İmâm-ı Şâfiî'nin insanlar arasındaki yeri, gökteki
güneş gibidir. O, ruhların şifâsıdır." demiştir.
Süfyân-ı Sevrî şöyle demiştir: "İmâm-ı Şâfiî'nin aklı, zamanındaki insanların
yarısının akılları toplamından fazladır." Abdullah-i Ensârî buyurdu ki: "İmâm-ı
Şâfiî'yi çok severim. Çünkü evliyâlıkta hangi makâma baksam, onu herkesin önünde
görüyorum."
Az yer,
az uyurdu. "On altı senedir, doyasıya yemek yemedim." buyurdu. Sebebi sorulunca
"Çok yemek bedene ağırlık verir, kalbi zayıflatır, anlayışı, idrâki azaltır, çok
uyku getirir ve böylece insanı ibâdetten alıkor. Kulluğun başı az yemektir."
buyurmuştu.
Şâfiî
hazretleri hikmetli sözleri ve gönül alıcı nasîhatleriyle insanların
kurtuluşlarına vesîle oldu.
Biri
İmâm-ı Şâfiî'den nasîhat isteyince buyurdu ki: "Senden daha çok malı ve parası
olan kimseyi kıskanma. O malına ve parasına hasretle ölür. İbâdeti ve tâatı çok
olan kimselere gıpta et. Yaşayanlar da sonunda ölecekleri için, onların
dünyâlıklarına özenmeye değmez."
Hiçbir
kimse yoktur ki, dostu ve düşmanı olmasın. Mâdem ki böyledir, o halde Allahü
teâlâya itâat edenlerle berâber bulun, onları sev.
İlim,
ezber edilen şey değil, ezber edilen şeyden temin edilen faydadır.
Resûlullah'ın ve Eshâbının yolunda olmayanı havada uçar görsem, yine doğruluğunu
kabûl etmem.
Herkese
akıllı denmez. Akıllı kimse, kendisini her türlü kötülükten koruyandır.
Dünyâda
zâhit ol, dünyâ malına bağlanma! Âhireti isteyici ol, onun için çalış! Her
işinde Allahü teâlâyı hatırla. Böyle yaparsan, kurtulmuşlardan olursun. Ruhsat
ve teviller ile uğraşan âlimlerden fayda gelmez."
Kendisini sevenlerden bir cemâate şöyle buyurdu:
"Kalbine ilâhî bir nûr penceresinin açılmasını isteyen şu dört şeyi yapsın:
1)
Günün belli bir vaktinde yalnız kalsın ve huzûra dalsın.
2)
Mîdesini pek fazla doldurmasın.
3)
Sefih kimselerle düşüp kalkmağı bıraksın, kötü kimselerle düşüp kalkmasın.
4)
İlimleriyle yalnız dünyâlık arzu eden kimselere yaklaşmasın."
"Hiç
bir vakit yoktur ki, ilim mütâlaası, hüzün ve kederi yok etmesin. İlmî mütâlaa,
kalbin en ince ve en gizli noktalarını harekete geçirir, insanda yüce duygular
uyandırır."
"Sâdık dost, arkadaşının
hüzün ve sevinçte ortağı olandır."
"İki
kişinin, darıldıktan sonra birbirinin ayıplarını ortaya çıkarması, münâfıklık
alâmetidir."
"Haksız
sözleri tasdik eden, dalkavuk ve iki yüzlüdür."
"Sâdık
dost, arkadaşının ayıplarını görünce ihtar eder, ifşâ etmez."
"İbret
almak istersen, hatâ sâhibi kişilerin âkıbetlerine bak da kalbini topla."
"Kendisine faydası olmayanın, başkasına da faydası yoktur."
"Dünyâ
sevgisi ileAllah sevgisini bir arada toplarım iddiâsında bulunmak, yalandır."
"Âlimlerin güzelliği, nefslerini ıslah etmeleridir. İlmin süsü, şüpheli
şeylerden sakınmak, yumuşak olup, sertlik göstermemektir."
İnsanları tamamen râzı ve memnun etmek çok zordur. Bir kimsenin, bütün insanları
kendinden hoşnut etmesi mümkün değildir. Bunun için kul, dâimâ Rabbini râzı
etmeye bakmalı, ihlâs sâhibi olmalıdır.
İlmi,
kibirlenmek, kendini büyük görmek için isteyenlerden hiçbiri felâh bulmuş
değildir. Ama ilmi tevâzu için, âlimlere ve insanlara hizmet için isteyen,
elbette felâh bulur, kurtulur."
İmâm-ı Şâfiî hazretlerinin
rivâyet ettiği hadîs-i şerîfler, Sahîh-i Müslim'de, Sünen-i Ebî Dâvûd,
Sünen-i Tirmizî, Sünen-i Nesâî, Sünen-i İbn-i Mâce ve Sahîh-i Buhârî'nin
ta'likâtında yer almıştır. Kendisinden hadîs-i şerîf işitip rivâyet ettiği
zâtlar; Müslim bin Hâlid ez-Zencir, Mâlik bin Esed, İbrâhim bin Sa'd,
Saîd bin Sâlim, Abdülvehhâb es-Sakafî, İbn-i Aliyye, İbn-i Uyeyne ve diğer hadîs
âlimleridir. İmâm-ı Şâfiî'den de Ahmed bin Hanbel, Süleymân bin Dâvûd el-Hâşimî,
Ebû Bekir Abdullah bin Zübeyr el-Hâmidî, İbrâhim bin Münzir, Ebû Sevr İbrâhim
bin Hâlid, Ebû Yâkûb Yûsuf bin Yahyâ ve diğer birçok zât hadîs-i şerîf rivâyet
etmişlerdir. İmâm-ı Şâfiî'nin rivâyet ettiği hadîs-i şerîflerden biri şudur:
"Kendisine yumuşaklık
verilen kimseye, dünyâ ve âhiret iyilikleri verilmiştir. Yumuşaklıktan mahrûm
olan kimse, dünyâ ve âhiret iyiliklerinden mahrûm olur."
İmâm-ı
Şâfiî hazretleri ikinci defâ Bağdat'a gidişinden sonra, Bağdat'taki siyâsî ve
fikrî kargaşalıklar sebebiyle Mısır'a gidip, ömrünün sonuna kadar orada
kalmıştır. İmâm-ı Şafiî, İmâm-ı Mâlik'in ve İmâm-ı A'zamın talebesi İmâm-ı
Muhammed'in derslerine devam ederek, İmâm-ı A'zamın ve İmâm-ı Mâlik'in ictihad
yollarını öğrenip, bu iki yolu birleştirdi ve ayrı bir ictihad yolu kurdu.
Kendisi çok beliğ, edîb olduğundan, âyet-i kerîmelerin ve hadîs-i şerîflerin
ifâde tarzına bakıp, kuvvetli bulduğu tarafa göre hüküm verirdi. İki tarafta da
kendi usûlüne göre kuvvet bulamazsa, o zaman kıyas yolu ile ictihad ederdi.
Böylece müslümanların ibâdetlerinde ve işlerinde uyacakları bir yol
göstermiştir. Onun kendi usûlüne göre şer'î delillerden çıkardığı hükümlere,
yâni gösterdiği bu yola "Şâfiî Mezhebi" denildi. Ehl-i sünnet îtikâdında olan
müslümanlardan, amellerini yâni ibâdet ve işlerini, bu mezhebin hükümlerine
uyarak yapanlara "Şâfiî" denir.
Şâfiî
mezhebinin reisi olan İmâm-ı Şâfiî, usûl-i fıkıh ilmindeki meseleleri ilk defâ
tasnif edip, kitaba yazan kimsedir. Bu ilimdeki eserinin adı Er-Risâle fil-
Usûl'dür.
Şâfiî
mezhebi, Hanefî mezhebinden sonra en çok yayılan bir mezhebdir. Mısır, Mekke,
Medîne'de, Endonezya'da, Aden'de, Filistin'de, Âzerbaycan'da ve Semerkant'ta,
Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da ve diğer yerlerde yayılmıştır.
İmâm-ı
Şâfiî'nin simâsı, gâyet güzel ve sevimli idi. Üstün bir zekâya ve kâbiliyete
sâhipti. Peygamber efendimizin sallallahü aleyhi ve sellem sünnetine son derece
riâyet ederdi. İlmi, tevâzusu, heybet ve vekarı ile kalblere tesir ederdi.
Kur'ân-ı kerîm okurken dinleyenler kendinden geçerdi.
Orta
halli giyinirdi. Heybetli bir görünüşü vardı. O bakarken, yanındakiler su dahi
içemezlerdi. Yüzüğünde, (el-bereketü fîl-kanâ'ati= Bereket, kanâat etmektedir)
yazılı idi.
Bir
kere ders verirken, ders esnasında on defâ ayağa kalktı. Sebebini sorduklarında,
buyurdu ki: "Seyyidlerden bir çocuk, kapının önünde oynuyor. Kapının önüne
gelip, kendisini gördüğüm zaman, ona hürmeten ayağa kalkıyorum. Resûlullah'ın
torunu ayakta dururken oturmak revâ değildir."
Talebelerinden biri anlatır: Bir bayram günü İmâm-ı Şâfiî hazretleri ile berâber
mescidden çıktık. Bir mesele hakkında sohbet ediyorlardı. Evlerinin kapısına
gelince, bir hizmetçi kendisine bir kese altın getirip, efendisinin selâmı
olduğunu ve bunu kabûl buyurmasını ricâ etti. İmâm-ı Şâfiî hazretleri keseyi
kabûl etti. Biraz sonra biri gelip, "Hanımım bir çocuk doğurdu. Yanımda hiç
param yok. Sizden Allah rızâsı için biraz para istiyorum." dedi. İmâm-ı Şafiî
hazretleri keseyi hiç açmadan, olduğu gibi o şahsa verdi. Halbuki biliyordum ki,
kendisinin de hiç parası yoktu.
İmâm-ı
Şâfiî hazretleri Yemen'e bir sefer yapmıştı. Dönüşünde on bin dirhemle gelip,
çadırını Mekke'nin dışına kurdurarak, ziyâretçilerini orada kabûl etti. Halk
topluluklar hâlinde İmâm-ı Şâfiî'ye gelerek müşkillerini hallediyordu.
Ziyâretçiler arasında bulunan fakirlere de para dağıtıyordu. Böylece, Yemen'den
getirdiği on bin dirhemin hepsini fakirlere dağıttı ve ondan sonra da; "Oh şimdi
rahatladım" buyurdu.
Mısır'ın ileri gelenlerinden birinin hanımı, bir münâkaşada kocasına; "Ey
Cehennemlik!" dedi.Bu cevap karşısında bu şahıs, hanımına; "Ben Cehennemliksem,
seni boşadım." dedi, fakat hanımını da çok seviyordu. Âlimleri toplayıp bu
meseleyi sordu. Kimse cevap veremedi. "Senin Cehennemlik olup olmadığını Allah
bilir." dediler. Âlimler arasından henüz daha genç yaşta olan İmâm-ı Şâfiî
kalkıp; "Ben senin meseleni çözerim." dedi. Oradakiler şaşırdılar. Bu kadar
âlimin cevap veremediğine, nasıl cevap verecek diye merak ettiler.
İmâm-ı
Şâfiî dedi ki: "Önce sen benim sorularıma cevap ver!" Ve devâm etti: "Bir günah
işleyeceğin vakit, Allah korkusundan bu günahı terk ettiğin oldu mu?" dedi.
"Allahü teâlâya yemîn ederim ki çok oldu." "Bu hâlinle Cennetlik olduğun
anlaşılmaktadır." buyurdu.
Orada
bulunan âlimler, hangi delîl ile bu hükmü verdiğini sordular:
"Kur'ân-ı kerîmde; "Bir kimse Allah korkusundan nefsini günahlardan men
ederse, onun yeri elbette Cennet'tir." buyurulmaktadır. Hükmümü bu âyet-i kerîmeye göre
verdim." buyurdu. Oradakiler susup kaldılar.
Talebeleriyle ve sevenleriyle olan çeşitli sohbetleri sırasında buyurdu ki:
Dünyâ
işlerinde bir darlığa ve sıkıntıya düşen kimse, ibâdete yönelmelidir.
Gururlanıp böbürlenmek, âdi ve bayağı kimselerin vasfıdır.
Hizmet
edene, hizmet edilir.
Dostlar
ile yapılan sohbetten sevimli bir hareket yoktur. Dostların ayrılığı kadar da
gam ve keder veren şey yoktur.
İlmi
sevmeyende hayır yoktur. Böyle kimselerle dostluk ve bağlılığını kes. Çünkü,
ilim kalblerin hayâtı, gözlerin aydınlığıdır.
Sâdık
dost ve hâlis kimyâ
Az
bulunur, hiç arama!
Bütün
düşmanlıkların aslı, kötü kimseler ile dostluk etmek ve onlara iyilik yapmaktır.
İlim
öğrenmek, nâfile ibâdetten üstündür.
Kendini
bilmeyene ilim öğreten, ilmin hakkını zâyi etmiş olur. Lâyık olandan ilmi
esirgeyen de, zulmetmiş olur.
Resûlullah'tan sallallahü aleyhi ve sellem sonra insanların en üstünü hazret-i
Ebû Bekir, sonra hazret-i Ömer, sonra hazret-i Osman, sonra hazret-i Ali'dir.
(r.anhüm)"
İlim
öğrenmek için üç şart vardır: Hocanın mehâretli, talebenin zekî olması ve uzun
zaman.
İlim
iki kısımdır; birincisi ilm-i edyân (naklî ilimler), din bilgileri. İkincisi
ilm-i ebdân (aklî ilimler), fen bilgileridir.
Kimin
düşüncesi, arzusu, maksadı yemek içmek (dünyâ) ise; kıymeti, barsaklarından
çıkardığı kazûrat kadardır.
Dünyâda en huzursuz kimse,
kalbinde hased ve kin taşıyanlardır.
Başkalarını senin yanında çekiştiren, senin bulunmadığın yerde de seni
çekiştirir.
Kanâatkâr olmak, rahatlığa kavuşturur.
Sırrını
saklamasını bilen, işinin hâkimidir.
İmâm-ı
Şâfiî şöyle anlatmıştır: Bir gece rüyâmda Peygamber efendimizi görmekle
şereflendim. Bana buyurdu ki; "Sen kimdensin?" Cevâbımda, "Ben senin
kabîlendenim." dedim. Bana yaklaş buyurdular. Yanına gittim. Mübârek ağzının
suyunu dilime, ağzıma ve dudaklarıma sürüp; "Hadi, Allahü teâlâ sana bereket
versin." buyurdular.
Kendisi
anlatır: Çocukluk zamanında,Mekke'de rüyâmda Peygamber efendimizi gördüm. Tam
bir heybetle Mescid-i harâmda insanlara imâmlık yapıyorlardı. Namaz bitince
yanlarına gidip, bana da ilim öğretiniz, dedim. Bunun üzerine kaftanının
altından bir terâzi çıkarıp: Bu senin içindir, buyurup bana hediye ettiler. Bu
rüyâmı tâbir ettirdim. Dediler ki: "Sen, ilimde imâm olursun ve sünnet üzere
olursun. Terâzi ise, hakîkat-ı Muhammediyyeye kavuşacağına alâmettir."
"Bir
gün rüyâmda, hazret-i Ali efendimizi gördüm. Parmağından yüzüğünü çıkardı,
parmağıma taktı. Bu hareketi, kendi ilminin ve Resûlullah'ın ilminin bana
geçmesi alâmeti idi."
İmâm-ı
Şâfiî hazretleri, dîn-i İslâma hizmet uğrunda tükettiği hayâtının son anlarını,
Kur'ân-ı kerîmi dinleyerek geçirmiştir. Ömrünün sonuna kadar her gün bir hatim
olmak üzere, ayda otuz hatim okurdu. Ramazân-ı şerîfte ise gece ve gündüz birer
hatim olmak üzere, altmış hatim okurdu. 820 (H.204) senesinde Mısır'da bir Cumâ
gecesi vefâtının yaklaştığı sırada tâkatsız düşmüştü. Önceki gibi okuyacak
durumda değildi. Fakat okuyan birinden dinlemek arzu ediyordu. O bu hâlde iken,
talebesi Ebû Mûsâ Yûnus bin Abdüla'lâ yanına girmişti. Ona; "Ey Ebû Mûsâ bana
Kur'ân-ı kerîmden Âl-i İmrân sûresinin yüz yirminci âyet-i kerîmesinden sonraki
âyetleri yavaş yavaş oku!" dedi. O da okumaya başladı. İmâm-ı Şâfiî, okunan
âyet-i kerîmelerin mânâlarına dalmış, derin bir huşû içinde dinliyordu. Son
nefeslerini vermek üzere iken, hâlini sordular. "Dünyâdan göçüyorum. Artık ondan
ayrılıyorum. Ümit şerbetini içiyorum. Kerîm olan Rabbime gidiyorum." buyurdu.
Vefâtı İslâm âlemi için büyük bir kayıp oldu. Duyulduğu her yerde, derin üzüntü
ve gözyaşları ile karşılandı. Kabri kazılırken etrafa misk kokusu yayıldı. Orada
bulunanlar bu kokunun tesirinde kalıp, kendilerinden geçtiler. Kahire'de
el-Mukattam Dağının eteğinde Kurâfe Kabristanına defnedildi. Daha sonra kabri
üzerine bir türbe yapılmıştır. Türbesi üzerindeki şimdiki muhteşem kubbe, Eyyûbî
sultanlarından el-Melik el-Kâim tarafından; 1211 yılında yapılmıştır. Selahaddîn
Eyyûbî tarafından da, türbesinin yanına büyük bir medrese yaptırılmıştır.
Şâfiî
hazretlerinin yazmış olduğu kıymetli eserler şunlardır:
1) Ahkâm'ül-Kur'ân.
Matbûdur. 2) İhtilâf-ül-Hadîs,
3) Müsned-üş-Şâfiî. Matbûdur. 4) Risâle fi'l-Usûl: Usûl-i fıkha
dâirdir. Usûl-i fıkhın kitap hâlinde yazıldığı ilk eserdir. Matbûdur. 5) El-Mevâris,
6) El-Ümm: Fıkıh ilmine dâir olup, İmâm-ı Şâfiî'nin ictihad ederek
bildirdiği meseleleri içine alan bir eserdir. Yedi cild hâlinde basılmıştır.
7) Kitâb'üs-Sünen ve'l-Müsned: Hadîs ilmine dâirdir. 8) El-Emâli
El-Kübrâ, 9)El-İmlâ'es-Sagîr, 10) Edeb'ül-Kâdî, 11) Fedâil-i Kureyş, 12) El-Eşribe,
13) Es-Sebkû ve'r-Remyü, 14) İsbât-ün-Nübüvve ve Redd-i ale'l-Berâhime, 15)
Dîvân.
KERÂMET ve MENKÎBELERİ
GİT
ARKADAŞINI GETİR
Bir gün
İmâm-ı Şâfiî hazretlerinin annesine iki kişi gelip, bir bohça verdiler. Daha
sonra biri gelip bohçayı istedi. Gelene bohçayı verdi. Biraz sonra diğeri gelip,
bohçayı istedi. Bohçanın arkadaşına verildiğini söyleyince; "Biz ikimiz beraber
gelmeyince bohçayı vermeyin demiştik. Bohçayı niçin verdiniz?" dedi.
Annesi
üzüldü. Bu sırada İmâm-ı Şâfiî geldi. Annesinin üzüntülü olduğunu görünce
sebebini sordu. Annesi olanları anlattı. Bunun üzerine annesine;
"Sen
üzülme, ben şimdi bohçayı isteyenle konuşurum." dedi. Bohçayı isteyen şahsın
yanına gelip dedi ki: "Sizin bohçanız olduğu yerde durmaktadır. Git arkadaşını
getir." Adam aldığı cevap karşısında şaşırıp, geri dönüp gitti. Bir daha da
gelmedi.
İYİ Kİ
BURAYA GELMEDİ!
Hârun
Reşîd, her sene Bizans İmparatorundan vergi olarak çok para ve mal alırdı. Bir
sene imparator, âlimlerle münazara etmek için ruhbanlar gönderdi; "Eğer bizi
yenerlerse onlara vergilerimizi vermeye devam edeceğiz. Yok biz yenersek
vermeyiz." dedi.
Dört
yüz hıristiyan geldi.Halîfe, bütün âlimlerin Dicle kenarında toplanmasını
emretti. İmâm-ı Şâfiî'yi çağırarak, hıristiyan ruhbanlara sen cevap ver! dedi.
Herkes Dicle kenarında toplandı. İmâm-ı Şâfiî seccâdeyi omuzuna alıp nehre doğru
gitti. Seccâdeyi nehre atıp üzerine oturdu ve; "Benimle münâkaşa etmek
isteyenler buraya gelsin." dedi.
Bu hâli
gören ruhbanların hepsi müslüman oldu. Bizans İmparatoru, adamlarının İmâm-ı
Şâfiî'nin elinde müslüman olduğunu öğrenince; "İyi ki, o buraya gelmedi. Yoksa
buradakilerin hepsi müslüman olurdu, kendi dinlerini bırakırlardı." dedi.
ABDESTİ TAM
AL
Abdullah bin Muhammed Bekrî şöyle anlatmıştır: "İmâm-ı Şâfiî ile Bağdat'ta nehir
kenarında oturuyorduk. Bir genç gelip abdest almaya başladı. Fakat abdesti
yanlış aldı. İmâm-ı Şâfiî o gence; "Abdesti tam al. Allahü teâlâ sana dünyâ ve
âhiret saâdeti versin." buyurdu. Genç tekrar abdest alıp, yanımıza geldi ve bana
nasîhat et, öğret deyince, İmâm-ı Şâfiî şöyle buyurdu: "Allahü teâlâyı bilen,
necât (kurtuluş) bulur. Dîninde titizlik gösteren, kötülüklerden kurtulur.
Nefsini ıslah eden, saâdete kavuşur. Biraz daha ister misin?" dedi. Genç evet
deyince, şöyle devâm etti: "Kim şu üç şeyi yaparsa îmânı kâmil olur:
1)
Emr-i bil-mârûf yapmak, yâni Allahü teâlânın emirlerini yapmak ve yaymak.
2)
Nehy-i anil-münker yapmak, yâni Allahü teâlânın yasaklarını yapmamak ve
yapılmaması için uğraşmak.
3) Her
işinde Allahü teâlânın dinde bildirdiği hudutlar içinde bulunmak." buyurdu.
Sonra, "Biraz daha ister misin?" deyince, genç; "İhsân ediniz efendim." dedi.
Şöyle buyurdu: "Dünyâya bağlanıp, ona düşkün olma, âhireti iste. Bütün hâl ve
hareketinde Allahü teâlâyı hatırla ki, kurtulanlardan olasın." Bu nasîhatleri
dinleyen genç, son derece memnun olup, benim yanıma yaklaşarak, bu zât kimdir,
dedi. Ben de İmâm-ı Şâfiî olduğunu söyleyip tanıttım. Bunun üzerine genç; bugün
ne bahtiyârım ki, böyle büyük zâtı görüp, nasîhatını dinledim." dedi."
KAYNAKLAR
1)
Menâkıb-ı İmâm-ı Şâfiî (Beyhekî)
2)
Hilyetü'l-Evliyâ; c.9, s.63
3)
Tabakâtü'ş Şâfiiyye; c.1, s.2, 3
4)
Tehzîbü't-Tehzîb; c.9, s.25
5)
Tezkiretü'l-Huffâz; c.1, s.361, 369
6)
Câmiu Kerâmâti'l-Evliyâ; c.1, s.97
7)
Şezerâtü'z-Zeheb; c.2, s.9
8)
Tabakâtü'l-Kübrâ; c.1, s.50
9)
Kâmûsü'l-A'lâm; c.4, s.2820
10)
Tezkiretü'l-Evliyâ; s.133
11)
Miftâhü's-Seâde; c.2, s.221
12) Tam
İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1147
13)
Eshâb-ı Kirâm; (6. Baskı) s.393
14)
İslâm Ahlâkı; (13. Baskı) s.57
15)
Menâkıb-ı İmâm-ıŞâfiî (Râzî)
16)
Kıyâmet ve Âhiret; (5. Baskı) s.23
17)
Fâideli Bilgiler; (6. Baskı) s.14,40,44, 48,140,152
18)
Ravdü'l-Fâik; s.164
|
