| |
MAHMÛD ÇELEBİ
Seyyid
Ahmed Buhârî'nin yetiştirdiği büyük velîlerden. İsmi Mahmûd Çelebi olup Mevlânâ
Kırîmî'nin evlatlığıdır. Doğum târihi bilinmemektedir. 1531 (H.938) senesinde
İstanbul'da Edirnekapı semtinde vefât etti.
İlk
zamanlarından îtibâren ilim öğrenmeye meyilli ve arzulu olarak yetişen Mahmûd
Çelebi, istidât ve kâbiliyetinin çok olması sebebiyle çabuk ilerledi. Zâhirî
ilimlerdeki tahsîlini tamamladıktan sonra, tasavvuf yoluna yönelip, Seyyid Emîr
Ahmed Buhârî'nin sohbet ve hizmetlerine devâm etmeye başladı. Kâmil ve mükemmil
olan o büyük zâtın huzûr ve sohbetlerinde bulunmakla, tasavvuf yolunda hızla
ilerledi. Hocasına olan muhabbet ve bağlılığı pekçok olduğundan, kısa zamanda
yüksek derecelere kavuştu. Hocası, onu kızı ile evlendirerek kendisine dâmâd
yaptı. Böylece aralarında akrabâlık meydana geldi. Emîr Buhârî hazretleri vefât
edeceği zaman, Mahmûd Çelebiyi kendisine halîfe bıraktığını bildirdi. O da
vefâtından sonra hocasının yerine geçip, talebelere ders vermeye başladı.
Mahmûd
Çelebi, çok yüksek bir zat olup, iffet ve hayâ timsâli idi.
Şakâyık-ı Nu'mâniyye isimli meşhûr eserin sâhibi Taşköprüzâde şöyle
anlatır: "Âlimlerin ve evliyânın önderi, baştâcı olan Mahmûd
Çelebinin mübârek yüzünde, hayâ ve iffet nûru güneş misâli parlamakta olduğundan
yüzüne bakmaya kâdir olamazdım.
Kerametler hazînesi olan meclislerinde hazır olup, sohbetlerinde bulunduğum
zamanlarda, tasavvuf ve ledün ilmine âit anlattığı ince bilgileri ve yüksek
mârifetleri, tam bir dikkat ve can kulağıyla dinlerdim. Anlatması, ifâdesi,
anlattığı bilgiler öyle tatlı öyle kıymetli idi ki, ağzım açık baka kalırdım.
Lisânının tatlılığından dolayı kalbim rahatlar, lezzet alırdım. Sohbet esnâsında
bir gün bana; "Senin tasavvuf ehline karşı bir inkârın var mıdır, onlara dil
uzatır mısın?" dedi. Ben hayretle; "Onların hâllerini inkâr eden bir kimse var
mı ki, ben inkâr edeyim" dedim. Bunun üzerine bana Seyyid Emîr Buhârî'nin
başından geçen, onun anlattığı bir kıssayı anlattı. Emîr Buhârî, Buhârâ'da o
zamânın âlimlerinden birinin huzûrunda okuyor idi.Daha sonra ayrılıp, tasavvuf
yoluna girmek üzere Abdullah-i İlâhî'nin yanına, hizmetine gitti. Abdullah-i
İlâhî de daha önce o âlimden okumuş idi.
Abdullah-i İlâhî bir gün Emîr Buhârî ile birlikte, önceleri kendisinden
okudukları âlimi ziyârete gittiler. O âlim, Emîr Buhârî'ye; "Şimdi ne ile meşgûl
oluyorsunuz?" diye sordu. O da;
"Mirsâd-ül-İbâd fil-Mebd ilel-Me'âd isimli tasavvufî eseri mütâlaa
etmekle meşgûl oluyoruz." dedi. Bunun üzerine o ilim sahibi kimse,
bu kitabı okuduğu için Emîr Buhârî'yi azarlamaya, o kitabı ve müellifini
kötülemeye, tasavvuf ehline dil uzatmaya başladı. Nihâyet daha da ileri giderek,
Emîr Buhârî ve Abdullah-i İlâhî'yi meclisinden kovdu.
Meğer
bu kimse, tasavvuf ehlinin büyüklüğünü anlayamayan, inkâr eden bir zavallı imiş.
Mahmûd Çelebi bu menkıbeyi anlatınca, tasavvuf ehlini inkâr edenlerin de
bulunduğunu anlamış oldum. Bundan sonra Mahmûd Çelebi'ye arzettim ki: "Efendim,
tasavvuf büyüklerinin hâllerini inkâr edenler, inkâr etme gibi büyük bir belâya
mübtelâ olmuşlardır. Tasavvuf ehlinin büyüklüğünü inkâr etmeyip kabûl ettiği
hâlde bu yolda ilerlemeye çalışmayanların hâli, diğerinin hâlinden daha kabîh
(çirkin) değil midir?" Ben böyle söyleyince; "Hayır öyle değildir. O büyüklerin
büyüklüklerini inkâr etmeyip îtiraf etmek, yâni kabûl etmek de bir nîmettir. Bu
îtirâfın eninde sonunda o kimseyi hak yoluna çekmesi ümîd edilir." buyurdu."
Yine
Şakâyik-ı Nu'mâniyye' nin müellifi olanTaşköprüzâde, bir gün sohbet
esnâsında Mahmûd Çelebiye dedi ki: "Efendim! Bâzı tasavvuf
kitaplarında anlaşılamıyan, hattâ görünüş îtibâriyle dînin açık olarak
bildirilen hükümlerine aykırı olan kısımlar bulunuyor. Bunları inkâr etmemiz
câiz olur mu?" Mahmûd Çelebi buna cevâben; "O tasavvufî hâller sizde meydana
gelinceye kadar inkâr edersiniz. Ama o haller sizde de meydana gelince, artık
inkâr etmenize lüzûm kalmaz. Çünkü o bilgilerin hakîkatte dînimizin hükümlerine
aykırı olmadıklarını, öyle anlaşıldığını anlamış olursunuz. Yâni tasavvuf
büyüklerinin söyledikleri sözlerden bâzılarının uygun değil gibi görünmeleri, o
zâtın yanlış şeyler söylemek istediğinden değildir. Kendisini kaplayan tasavvufî
hal sebebiyle, o halde iken anlatmak istediğini, şuuru yerinde olmadığından,
uygun olmayan kelimelerle söylemesinden veya hâli ifâde için o anda başka kelime
bulamamasındandır. Her hâlükârda tasavvuf büyüklerinin o sözlerinin yanlış bir
mânâyı anlatmak için değil, doğru bir şeyi yanlış mânâya gelecek kelimelerle
anlattığından yanlış anlaşılabilmektedir. Bununla berâber, mutasavvıfların dînin
hükümlerine aykırı gibi görünen, açıktan yanlış anlaşılan sözleri kabûl edilmez.
Fakat o büyüklere dil de uzatılmaz. Çünkü mâzurdurlar.
Hakim
Çelebi Edirnekapı'da Münzevî'ye giden yol üzerinde bir câmi ve zâviye inşâ
ettirdi. Yıllarca burada talebelere ders verdi ve 1531 senesinde vefât etti.
Devrin âlimlerinin de hazır bulunduğu büyük bir kalabalık tarafından kılınan
cenâze namazından sonra câminin karşısında defnolundu. Onun yaptırdığı bu câmi
ve zâviyeye hocasının adından dolayı Emîr Buhârî Câmii ve tekkesi de
denilmiştir. Çevre yolu yapılırken tekke ve kabirler yıkılıp kaldırıldı.
KAYNAKLAR
1)
Şakâyık-ı Nu'mâniyye; c.2, s.60
2)
Şakâyık-ı Nu'mâniyye Tercümesi (Mecdi Efendi); s.518
3)
Sicilli Osmânî; c.4, s.310
4) Tâc-üt-Tevarih;
c.2, s.588
5) Tam
İlmihâl Seâdet-i Ebediyye; (49. Baskı) s.1146
6)
İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.14, s.189
|
|
