| |
HAYR-ÜN-NESSÂC
Evliyânın büyüklerinden. Babasının ismi İsmâil'dir. Hayrünnessâc lakabı ile
meşhûr olup ismi Muhammed, künyesi Ebü'l-Hasan'dır. Aslen, Samarrâ şehrinden
olup, Bağdât'ta ikâmet ederdi. Sırrî-yi Sekâtî'nin talebesi, Cüneyd-i Bağdâdî ve
Ebü'l-Hüseyin Nûrî'nin akrânı idi.Ebû Hamza Bağdâdî ve başka zâtlarla görüşüp
sohbet etti. Ebü'l-Abbâs ibni Atâ, Ebû Muhammed Cerîrî ve başka zâtlar
kendisinden ilim öğrendiler. İbrâhim-i Havvâs, Ebû Bekr Şiblî ve başka birçok
zâtlar, bunun meclisinde tövbe etti. Ebû Bekr Şiblî'yi yetiştirmesi, lüzumlu
ilimleri öğretmesi için Cüneyd-i Bağdâdî'ye gönderdi. İnsanlara vâz ve nasîhat
ederdi. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlatırdı. Güler yüzlü ve tatlı
sözlü idi. Güzel ahlâkı ile herkesin kalbine tesir ederdi. Hilmi, yumuşaklığı,
haram ve şüphelilerden sakınması, nefsinin arzularına muhâlefet etmesi, âlimlere
ve evliyâya olan muhabbet ve bağlılığı, hep onlardan anlatması mükemmeldi.
Sözleri çok tesirliydi. Kerâmetleri, nasîhatleri, hikmetli sözleri meşhûrdur.
933 (H.322) senesinde 120 yaşında vefât etti.
Hayr-ı
Nessâc diye isimlendirilmesine sebeb olan hâdise şöyle nakledilir: Muhammed bin
İsmâil, hacca gitmek üzere memleketinden ayrıldı. Kûfe'ye geldiğinde şehrin
kapısında biri kendisini gördü. Bu kimsenin Hayr isminde bir kölesi vardı. Bu
köle efendisinden kaçıp gitmişti. Bu kimse Kûfe şehrinin kapısında karşılaştığı
Muhammed bin İsmâil'i kaçan kölesi Hayr'a benzetip: "Ey kaçak! Sen benim kölem
olan Hayr'sın. Benden kaçtın ha! Çabuk gel buraya!" dedi. O ise hayretler
içerisinde kaldı. Ne olduğunu anlayamamıştı. İnsanlar etrafına toplanmaya
başladılar. O kimseye dönerek: "Vallahi bu senin kölen Hayr'dır." dediler. Köle
sâhibi bunu alıp, diğer kölelerini çalıştırdığı yere götürdü. Orası kumaş
dokunan bir atölye idi. Bez dokuyan kimseye nessâc denirdi. Muhammed bin
İsmâil'i bir tezgâhın başına oturtup, "Önceki yaptığın işine devam et!" dediler.
Bu işi ilk defa gördüğü hâlde, senelerdir sanki o işi yapıyormuş gibi çalışmaya
başladı. Günler ve aylar böyle geçti. "Yâ Hayr!" diye çağırılırsa, "Efendim,
buyurun!" diye cevap verir, "Ben sizin köleniz Hayr değilim, başka bir
kimseyim." demezdi. Bir gece kalkıp abdest aldı, namaz kıldı ve "Yâ Rabbî! Benim
hâlim sana mâlûmdur. Beni buradan kurtar." diye duâ etti. İşin sâhibi Hayr'ın
edebini, çok ibâdet ettiğini yakından tâkib ediyordu. Ertesi günü, iş sâhibi
baktığında, bu hizmetçinin, kaçıp gitmiş olan Hayr ismindeki köleye hiç
benzemediğini gördü. Yanına çağırıp: "Sen benim kölem olan Hayr değilsin. Ben
yanılmışım. Kusurumu affet, hakkını helâl et. İstediğin yere gidebilirsin,
serbestsin." dedi. Muhammed bin İsmâil, Mekke'ye gidip bir müddet kaldı.
Evliyâlık yolunda yüksek derecelere kavuştu. Öyle ki, Cüneyd-i Bağdâdî; "Hayr,
hayırlımızdır." buyururdu. Hayr-ı Nessâc hazretleri kendisine (Hayr) ismi ile
hitâb edilmesinden hoşlanır, "Müslüman bir kimsenin verdiği ismi değiştirmek iyi
olmaz." diye söylerdi. Bundan sonra Hayr-ı Nessâc diye meşhûr oldu.
Nafakasını temin etmek için bâzan dokumacılık yapardı. Sık sık da Dicle Nehri
sâhiline gidip, sâkin bir yerde ibâdet ve tâatle meşgûl olurdu. Orada kendisine
bez dokutanlardan bir kadın, "Bunun ücretini getirdiğimde, sizi bulamazsam ne
yapayım?" diye sordu. O da, kadına: "Dicleye atıver?" buyurdu. Kadın bildirdiği
günde borcu olan parayı getirdi, kendisini orada bulamadı, önceki emir üzerine,
getirdiği parayı nehire attı. Bir müddet sonra Hayr-ı Nessâc geldiğinde,
balıklar ağızlarında kadının attığı paralarla çıkıp kendisine teslim ettiler.
Hayr-ı
Nessâc buyurdu ki:
"Belâlara sabır, yiğit kişilerin Allah'tan gelen her şeye rızâ göstermek ise,
kerem sâhiplerinin (evliyânın) ahlâkıdır."
"Allahü
teâlânın azâbından korkmak, kamçı gibidir, edebsizliği ahlâk edinenleri bu kamçı
ile terbiye ederler. Âzâların kötü bir şey işlemeleri, kalbin gafletindendir."
"Yapılan amelin maksada ulaştığının alâmeti, o amelde acz ve kusurdan başka bir
şey görmemektir."
"Dünyânın ne değerde olduğunu idrâk eden, âhiretten nasibini alır. Dünyâya
düşkün olmak, insanın kalbini öldürür."
"İhlâs,
amelin kabûlüne vesile olan güzel düşünce (niyet) dir."
KERÂMET VE MENKÎBELERİ
ŞU ANDA NAMAZ
VAKTİDİR
Ebü'l-Hüseyin
Mâlik şöyle anlatıyor: "Hayr-ı Nessâc vefât ettiği zaman yanında idim. Akşam
namazı vaktiydi. Vefât edeceği zaman kapıya doğru işâret ederek: "Allahü teâlâ
sana, benim canımı almayı, bana da namaz kılmayı emretti. Şu anda namaz
vaktidir. Ben, bana emrolunanı yapayım. Ondan sonra da sen, sana emrolunanı
yaparsın." buyurdu. O zaman biz, Hayr-ı Nessâc'ın Azrâil aleyhisselâm ile
konuştuğunu anladık. Sonra abdest alıp, namazını kıldı. Yatağına uzandı,
gözlerini kapadı ve Kelime-i şehâdet getirip rûhunu teslim etti. Vefâtından
sonra kendisini rüyâda görüp: "Allahü teâlâ sana nasıl muâmele eyledi?" diye
sordular. "Bana bundan sormayın, fakat ben, haramlarla ve günahlarla dolu alçak
dünyâdan kurtulup rahata kavuştum." buyurdu.
KAYNAKLAR
1)
Hilyet-ül-Evliyâ; c.10, s.307
2)
Tezkiret-ül-Evliyâ; c.2, s.94
3)
Tabakât-üs-Sûfiyye; s.322
4)
Risâle-i Kuşeyrî; s.145
5)
Nefehât-ül-Üns Tercümesi; s.185
6)
Sıfat-üs-Safve; c.2, s.291
7)
İslâm Âlimleri Ansiklopedisi; c.4, s.145
|
|
