| |
HAKÎM SÜLEYMÂN
ATA
Türkistan evliyâsının büyüklerinden. Asıl adı Süleymân'dır.
Yerleştiği yere nisbetle Bağırgânî de denilmektedir. Yazmış olduğu manzumelerde
kendisi Süleymân, Kul-Süleymân, Süleymân Bağırgânî, Hakîm, Hakîm Süleymân, Hakîm
Hâce ve Hakîm Hâce Süleymân isimlerini kullanmıştır. Hoca Ahmed Yesevî'nin
talebe ve müridlerinden olup, aynı zamanda onun üçüncü ve Türkler arasında en
tanınmış halîfesidir. Doğum târihi bilinmemektedir. 1186 (H.582) senesinde vefât
etti.
Süleymân, daha küçük bir çocukken hocaların huzûruna vardı.
Kur'ân-ı kerîm dersleri almaya başladı. Kur'ân-ı kerîmi boynuna asmaz, eliyle
başı üstünde tutarak hürmetle taşırdı. Allahü teâlânın kelâmı olan Kur'ân-ı
kerîme çok hürmet gösteren bu küçücük çocuk, okutulduğu mektebe sırtını da
dönmezdi. Yüzünü mektebe, arkasını eve dönmüş olarak eve kadar giderdi. Bir gün
AhmedYesevî hazretleri, onun bu hâlini gördü. Çok hoşuna gitti.Hocasının ve
annesinin rızâsıyla Süleymân'ı Kur'ân-ı kerîm öğretmek için yanına aldı. On beş
yaşına gelince, Ahmed Yesevî hazretlerine tam talebe oldu.
Bir gün Hızır aleyhisselâm, Hoca Ahmed Yesevî hazretlerinin
yanına geldi. Ahmed Yesevî hazretleri, aralarında Süleymân'ın da bulunduğu
birkaç çocuğu odun getirmeleri için gönderdi. Odunları toplayıp dönecekleri
sırada, yağmur yağmaya başladı. Odunların hepsi ıslandı. Yalnız elbisesiyle
odunları örttüğü için Süleymân'ın getirdiği odunlar kuru kaldı. O kuru
odunlarla, diğerleri de tutuştu. Hızır aleyhisselâm, odunların niçin
ıslanmadığını sordu, o da, elbisesiyle örttüğünü söyledi. Bu cevap Hızır
aleyhisselâmın çok hoşuna gitti. Süleymân'a; "Bundan sonra adın Hakîm olsun!"
dedi. Sonra ona hayır duâda bulundu. Hakîm Süleymân'ın içi, birden nûra gark
oldu. Hızır aleyhisselâm, onun feyzinden diğer insanların da istifâde etmesini
emir buyurunca, hikmetler (manzûmeler) söylemeye başladı. Ahmed Yesevî
hazretlerinden duyduklarını, şiirlerle diğer insanlara aktardı.
Bir Kurban bayramı günü, Ahmed Yesevî hazretlerinin
dergâhında bütün sevenleri toplandı. Hoca Ahmed Yesevî imâm oldu. Namaza
başladılar. Cemâatte, Hakîm Ata ile Sûfî Muhammed Dânişmend de vardı. Namaz
esnâsında Hoca'dan bir ses çıktı. Cemâat; "İmâmın abdesti bozuldu." diyerek
namazı terk etti. Hakîm Ata hiç çekinmeden namazına devâm etti. Sûfî Muhammed
Dânişmend de, Hakîm Ata'ya bakarak devâm etti. Hoca selâm verince; "Ben sizin bu
yoldaki derecenizi anlamak istedim. O ses benden değil, belime soktuğum ağaç
parçasından çıktı. Sizin bu halinizden, benim bir tek mürîdim, bir de yarım
mürîdim olduğu anlaşıldı." deyip, Hakîm Ata'ya; "Yarın seher vakti sana bir deve
gelecek, ona bin, nerede durursa orada inersin." buyurdu. Ertesi sabah seher
vaktinde bir deve geldi. Hakîm Ata, deveye binip yularını salıverdi. Deve
bildiği gibi gitti. Harezm taraflarında bir yerde çöktü. Kaldırmak istedi,
kalkmadı ve bağırdı. Bundan dolayı oraya Bağırgan, Hakîm Ata'ya da Süleymân
Bağırganî dediler.
Hakîm Ata, devesinden indi. Orası Buğra Hânın at
sürülerinin otladığı bir yerdi. At sürücüleri, onu buradan kovmak istediler. O
da; "Ben bir garîb dervişim, başka bir yere gitmem!" dedi. Onlar da, ellerindeki
şeylerle onun üstüne saldırdılar. Hakîm Ata, ağaçlara seslenip onları
tutmalarını istedi. Ağaçlar, Hakîm Ata'nın üstüne saldıranları dallarıyla
sardılar. İki tânesi kaçıp, hâli Buğra Hana anlattılar. Buğra Han, velîleri
seven sâlih bir kimseydi. Bu habere çok memnun oldu. "Üç gündür erenlerin
mübârek kokularını alıyordum. Demek, memleketimizi bir Allah dostu
şereflendirmiş." deyip, durumu öğrenmek için adamlarından birini gönderdi. O
kimse Hakîm Ata'ya gelip hâlini öğrendi.
Bu sırada ağaçlardan; "Allah dostlarına saldıranlar böyle
olur!" diye bir ses gelip, at sürücüleri serbest bırakıldı. Buğra Han da hâle
vâkıf olunca, Hakîm Ata'nın gönlünü almak ve Allahü teâlânın rızâsına yakın
olmak için kızını ona verdi. Kızının adı Anber olup, çok güzeldi. Çeyiz olarak
da birçok deve, koyun ve at verdi. Hakîm Ata kabûl etti. Buğra Han ve
yardımcıları ona mürîd, talebe oldular. O da Bağırgan'a yerleşti. Çok meşhûr
olup, o beldeleri yıllarca nûruyla aydınlattı. Eline geçen malı da Allah yolunda
harcadı. Burada, Anber Ana'dan; Muhammed Hoca, Asgar Hoca, Hubbî Hoca adlarında
evlâtları oldu. Birçok talebe yetiştirdi. Halîfeleri arasında Zengi Ata meşhûr
oldu. 1186 yılında vefât eden Hakîm Ata Harezm'de Bağırgan'a (Akkurgan)
defnedildi.
Hak yolu, Resûlullah efendimizin sünnetine tam tâbi olarak,
sâde bir şekilde insanlara aktarması, örnek ahlâkı, güzel şiirleri ve yüksek
hâlleri ile meşhûr olan Hakîm Ata, Türkler arasında âdetâ destanlaştı. Önceki
bir günâhına keffâret olarak, kabrinin üstünden kırk yıl su akacağı
bildirilmişti. Vefât ettikten sonra, Bağırgan'ı Amuderya (Ceyhun) Nehri bastı.
Hakîm Ata'nın türbesinin üstünden kırk yıl su aktı. Sonra sular çekildi.
Türbenin nerede olduğunu kimse bilmiyordu.
Bir gece Hakîm Ata, Hoca Celâleddîn nâmında bir kimsenin
rüyâsında göründü: "Beni arayıp bul, üstüme türbe yapıp îmâr et!" dedi. Bu
mânevî işâret üzerine, Hoca Celâleddîn, yanına birçok mal alıp bir kervanla
Türkistan tarafına yola çıktı. Daha sonra Bağırgan'a döndü. Bu esnâda şiddetli
bir fırtına çıkıp, kervandaki bütün malları dağıttı. Güneş doğup ortalık
aydınlanınca, Celâl Hoca bir dağın tepesine çıkıp etrâfına bakındı. Karşı dağın
tepesinde bir kadın gördü. Yanına varıp, Hakîm Ata'nın türbesini sordu.Kadın
bilmediğini söyleyip, onu ihtiyar bir kadının yanına götürdü. İhtiyar kadın;
"Oralar su altında kaldı. Türbe kayboldu. Şimdi sular çekildi. Bize yakın bir
yerde bir süs ağacı peydâ oldu. Gece etrâfında geyikler toplanır, seher vaktine
kadar durup ziyâret ederler. Oralardan geçenler, zikir sesleri duyduklarını
söylerler. Belki de orasıdır." dedi. Celâl Hoca, gece vakti söylenen yere gitti.
Geyikleri görüp, zikir seslerini işitti. Oracıkta uyuya kaldı. Hakîm Ata
rüyâsına girdi. "Yattığın yerden yedi ayak ileri gel ve orayı kaz, bir hasır
çıkar, onun altında bir deste gül vardır, işte orası benim kabrimdir. Giden
malın için de tasalanma, hepsi falanca handadır. Onları al gel, üstümüzü îmâr
et, kendin de bize komşu ol." dedi. Celâl Hoca uyanınca, söylenileni yaptı.
Mezarı bulup bir nişan koydu. Mallarını gidip aldı. Harezm'den ustalar getirip,
orada bir türbe ve imâret yaptı. Kendisi de oraya yerleşip, tâliplere ilim
öğretip, Hak âşıklarına feyzler saçtı.
Hakîm Süleymân Ata'nın Orta Asya'da hâlen harâretle
okunmakta olan Bağırgan Kitabı, Âhirzaman Kitabı ve Meryem Kitabı
gibi eserleri mevcuttur. O, ayrıca Kul Süleymân, Hakîm Süleymân, Hakîm Hoca
Süleymân ve Hakîm Ata gibi çeşitli mahlaslarla hece vezninde hikmetler, şiirler
söylemiştir. Bu şiirlerinde Peygamber efendimizin mîrâcı ve vefâtı, Cennet ile
Cehennem'in münâzarası, Cennet'te akan dört nehirden ancak tövbe edenlerin
içebileceği, tövbesizlere onun yerine zakkum zehri verileceği, kıyâmetin ahvâli,
Hak korkusu, Mûsâ aleyhisselâmın Hızır aleyhisselâma mürid olması, dervişlerin
ve dervişliğin fazîletleri ve dünyânın fâniliğini anlatmaktadır.
Hakîm Süleymân Ata'nın zaman zaman talebelerine söylediği
şu iki sözü de söylene söylene günümüze kadar gelmiştir.
"Her gördüğünü Hızır bil, her geceyi kadir bil."
"Herkes yahşî (güzel, iyi) biz yaman, herkes buğday biz
saman."
KAYNAKLAR
1) Hazînet-ül-Asfiyâ, Mevlânâ
Gulam Lâhorî
2) Hakîm Ata Kitabı, Kazan
Üniversitesi, 1901
3) Reşehât Ayn-ül-Hayât; s.16
4) Nesâyimü'l-Mehabbe; s.384
5) İslâm Âlimleri
Ansiklopedisi; c.7, s.298
6) İslâm Târihi
Ansiklopedisi; c.5, s.90 |
|
