Hanefî
mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Zeynelâbidîn bin İbrâhim bin Muhammed bin Nüceym el-Mısrî’dir.
1519 (H. 926)’da doğdu, 1562 (H. 970) de Mısır’da vefât etti.
İbn-i
Nüceym, Şerefüddîn Bülkînî, Şihâbüddîn Ahmed bin Yûnus Mısrî, Emînüddîn
Muhammed Dımaşkî, Ebü’l-Feyz Sülemî, Nûreddîn Dilemi ve daha bir çok âlimden
ilim öğrendi. Kendisinden ise; Şemsüddîn Muhammed bin Abdullah Gazzî, kardeşi
Sirâcüddîn Ömer bin İbrâhim Mısrî ve bir çok âlim ilim öğrendi.
Abdülvehhâb-ı
Şa’rânî onun hakkında; “İbn-i Nüceym, faziletli ve güzel ahlâk sahibi bir zât
idi. Pek çok talebe yetiştirdi. Yanında on sene kaldım ve ilim öğrendim. 1546
senesinde birlikte hacca gittik” demektedir.
İbn-i
Nüceym, çok kıymetli eserler yazıp, fıkıh mes’elelerini bir takım temel
kaideler altında toplamaya çalıştı. Yazdığı eserlerden bâzıları şunlardır: 1- Eşbâh:
Eser, yedi bölümden meydana gelmiştir. İlk bölümde fıkıh mes’elelerinin temel
kaidelerini, diğer bölümlerinde ise, fıkıh fürû’una dâir ince mes’eleleri
anlatmaktadır. Çok meşhur olan bu esere pek çok âlim şerh, haşiye ve ta’likler
yazmışlardır. En meşhuru Ahmed Hamevî’nin Uyûn-ül-besâir adlı şerhidir. 1880 senesinde
Mısır’da, 1904 senesinde İstanbul’da basılmıştır. Mecelle’nin baş tarafındaki
kaidelerin yarıya yakını bu eserden alınmıştır. 2- Zeyniyye: Hanefi fıkhına dâir
meşhur bir eserdir. 1904 senesinde Mısır’da basılmıştır. 3- El-Bahr-ür-râik fî
şerhi Kenz-iddekâik: Kenz kitabının şerhidir. Yedi cild olup, bir cild
tekmilesi ve İbn-i Âbidîn’in bunlara haşiyesi ile birlikte 1893 senesinde
Mısır’da, 1973 senesinde Beyrut’ta basılmıştır. 4- Şerh-ul-Menâr: Hâfızüddîn
Nesefî’nin yazdığı Menâr-ul-envâr adlı usûl-i fıkha dâir esere
yazdığı şerhidir. Beş ayda bitirmiştir. Ayrıca çeşitli konulara dâir yazdığı
risalelerinin sayısı altmış dörte ulaşmaktadır. Fetvaları, oğlu Ahmed
tarafından Fetâvâ-i
Zeyniyye adıyla, bir kitab hâlinde toplanmıştır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifin; cild-4, sh. 192
2) El-A’lâm; cild-3, sh. 64
3) Şezerât-üz-zeheb; cild-8, sh. 358
4) Esmâ-ül-müellifîn; cild-1, sh. 378
5) Kevâkib-üs-sâire; cild-3, sh. 154
6) Fevâid-ül-behiyye; sh. 134
7) Şakâyık-ı Nu’mâniyye zeyli (Atâî); cild-1,
sh. 34
8) Keşf-üz-zünûn; cild-1, sh. 97, 356, 727,
cild-2, sh. 1515, 1661
9) Brockelmann Gal-2, sh. 310
10) Tam İlmihâl
Seâdeti Ebediyye; sh. 1019
11) Eshâb-ı Kiram;
sh. 352
12) İslâm Ahlâkı;
sh. 209, 270
13) Fâideli
Bilgiler; sh. 48, 86
14) Kebâir ve
segâir
15) Bahr-ür-râik
16 ) Eşbâh
17) İslâm Âlimleri
Ansiklopedisi; cild-14, sh. 123