İSTAHRÎ

Meşhûr coğrafya âlimi. İsmi, Ebû İshak İbrahim bin Muhammed el-Fârisî’dir. İran’ın istahr şehrinde doğmuş ve buraya nisbetle İstahrî denilmiştir. Kaynaklarda hayâtı hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. On altıncı asrın ortalarında yaşamıştır. Arab ve bâzı Hind beldelerini gezen meşhûr coğrafyacılardandır. Atlantik Okyanusu’na kadar gitmiştir. Ebû Zeyd Belhî’nin Sûret-il-ekâlim adlı eserinden istifâde ederek aynı adlı bir kitap yazmış, ayrıca coğrafyadan bahseden Mesâlîk-ül-Memâlik adlı meşhûr eseri kaleme almıştır. İstahrî’nin bu eserini inceleyen Ebû Zeyd el-Belhî, coğrafî bir sistem geliştirmiştir. Bu sistemde umumiyetle İslâm ülkelerine yer verilmiştir, istahrî’nin bu meşhûr eserinin pek çok kopyası yapılmıştır. İyi bir işçilikle minyatürlü bir kitap gibi îtinâ ile hazırlanışı, diğer eserlere göre dikkati çeken vasfıdır. Eserin baş kısmında Akdeniz ve çevresi, Basra körfezi, Arab yanmadası, İran ve Horasan’ı ve on altıncı asırda dünyâyı gösteren bir harita vardır. Haritanın etrafı tehzibli dâire şeklindedir. Denizler, göller, ve nehirler maviye boyanmış, adalar küçük dâireler hâlinde, bölgelerin sınırları altın yaldızlı çizgiler ile gösterilmiştir. İstahrî’nin bu eserinde yirmi harita daha vardır. Bu haritalarda da dünyânın değişik bölgeleri, minyatürlü bir şekilde, ayrı ayrı çizilmiştir.

İstahrî’nin teklifi ile İbn-i Havkal, Mesâlik-ül-Memâlik’i esas alarak bir başka coğrafya kitabı daha yazmıştır. Mesâlik-ul-Memâlik, 1839 senesinde J. H. Moeller tarafından aynen basılmıştır. Daha sonra da tercüme edilerek ve haritalarının bir kısmı da alınarak Hamburg’da, 1870 senesinde de Leyde’de Goeje tarafından basılmıştır. İstahrî’nin 1551 (H. 958) senesinde vefat ettiği bâzı kaynaklarda zikredilmiştir.