İdris bin Abdullah tarafından Kuzey-batı Afrika'da kurulan devlet. Kurucusunun ismine nisbetle; İdrisîler ve İdrisoğulları denildi. Devletin kurucusu İdris, hazret-i Ali'nin oğlu Hasen'in (r.anh) torunu idi. İdris, kölesi Râşid ile Hicaz'dan Mısır'a gelip buradan da Fas ve Tanca bölgesine geçti. Auraba kabîlesi reisi İshak tarafından gayet iyi karşılanan İdris, Velile kasabasına yerleşti. 788 senesinde ahâliyi kendine bî'ata davet etti. Halkın bî'at etmesi üzerine Tlimsan'ı zabtederek, mükemmel bir askerî birlik kurdu. Kuzey Afrika'daki Berberîler arasında, İslâm dînini yayarak kuvvet kazandı. Zenâte Berberi reisleri, İdris'i hükümdar kabul ettiler. 793 senesinde vefat edince kölesi Râşid, doğacak çocuğa vâsî olarak işlerin idaresini ele aldı. İkinci İdris doğar doğmaz, Râşid, ahâliyi ona bî'at ettirdi. İkinci İdris, Râşîd tarafından; ilim, hüner, idare ve siyâset hususunda terbiye edilerek yetiştirildi. İkinci İdris, iyi organize edilmiş bir devlet kurmayı başardı. Fas şehrini kurarak, nüfûsunu fazlalaştırmak için inşâat faaliyetlerine girişti. Fas'a bölgeden ve Endülüs'ten getirdiği müslümanları yerleştirdi. Şehirde kültür ve san'at eserleri inşâ edildi. Câmi-i Şurâfa te'sis edildi. Fas, İdrisîlerin merkezi oldu. Berberîler arasında İslâmiyet hızla yayıldı. İkinci idris, Abbasî halîfesi adına okunan hutbeyi kaldırdı. 828 senesinde öldüğü zaman devletin gücü Fas topraklarının ancak bir kısmında te'sirli idi. Topraklarının merkezi Rif ve Orta Atlas arasında yer alan ova ve vadilerden meydana geliyordu.
İkinci idris'in yerine oğlu Muhammed el-Muntasır hükümdar oldu. Sultan Muhammed devrinde İdrisîlerin siyâsî hâkimiyetleri parçalandı. Ülkenin muhtelif şehirleri Muntasır'ın kardeşleri arasında bölündü. Bu durumdan faydalanan Berberîler, İdrisîlere saldırdılar. Abbasilerden ayrıldıktan sonra İdrisîler, onuncu asırda Mısır'da hüküm süren şiî-Fatımîlerin hücumlarına mâruz kaldılar. Muhammed'in ölümü üzerine yerine oğlu Yahya geçti. Yahya'nın hükümdarlık görevlerini tam olarak yerine getirmemesinden faydalanan kardeşlerin her biri, kendi bölgelerinde bağımsız bir hükümdar gibi davranmaya başladılar. Yahya, tahta geçtikten bir süre sonra Fâtımîlerin hâkimiyetini kabul etti. 921 senesinde Fas şehri Fâtımîler tarafından işgal edildi. Bundan sonra İdrisîlerin hâkimiyetleri güneyde Tamdult'dan kuzeyde Rif'e kadar olan bölgede devam etti. Ancak İdrisîlerin bundan sonraki târihi hakkındaki bilgiler oldukça karanlıktır. Endülüs Emevîlerinin Fâtımîler aleyhine Kuzey-batı Afrika' da bir ilerleme siyâseti tâkib ederek, Sebte'yi ele geçirmeleri üzerine, Rif İdrisîleri, onların hâkimiyetini kabul etti. Emevî emîri Galip, 974 senesinde son İdrisîleri Kurtuba'ya götürdü. Böylece İdrisîler Devleti târihe karıştı. Endülüs Emevîlerinin çöküşünden sonra, İdrisîlerin uzak bir kolu olan Hammûdîler, Algeciras ve Malaga'nın kontrolünü elde ettiler ve bir hanedan olarak hüküm sürdüler.
|
|
Tahta Geçişi: |
|
|
Birinci İdris |
788 (H.172) |
|
|
İkinci İdris |
793 (H.177) |
|
|
Muntasır |
828 (H.213) |
|
|
Fetret Devri |
849 (H.235) |
|
|
Dördüncü Yahya |
905 (H.292) |
|
|
Haccam |
922 (H.310) |
|
|
Endülüs Emevî işgali |
926 (H.314) |
|
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Kâmûs'ul A'lam; cild-2, sh. 812
2) Düveli İslamiyye; sh. 40
3) Rehber Ansiklopedisi; cild-8, sh. 75
4) El-A'lâm; cild-4. sh. 278, 279
5) El-İber; cild-4. sh. 12
6) El-Kâmil fit-târih: cild-6. sh. 56