Yedi asır önce, bugünküne benzeyen bir dünyâ haritası çizen coğrafya âlimi. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Abdullah bin İdris el-Hamûdî el-Hasenî olup, künyesi Ebû Abdullah’dır. Serî el-idrisî diye de bilinir. 1100 senesinde Endülüs’ün Septe şehrinde doğdu. İlim öğrenmek için memleket memleket gezdi. 16 yaşında iken Anadolu’ya geldi. Bu seyahat, coğrafyaya ilgisini artırdı. Güney Afrika ve İspanya’ya uzun süren seyahatler yaptı. Bir rivayete göre Fransa’nın Atlantik kıyısına, Güney İngiltere’ye gittiği söylenirse de, buralara ait bilgileri başka eserlerden almış olma ihtimâli vardır.
İdrisî, Sicilya’nın Norman hükümdarı ikinci Roger’in daveti ile Sicilya adasına gitti. İkinci Roger ondan, bilinen dünyânın bir coğrafî haritasını hazırlamasını istedi. İdrisî 1154 senesinde meşhûr dünyâ haritasını yaptı. Bunun için 126 kg ağırlığında gümüşten bir küre kullandı. Kralın ölümünden bir süre önce haritayı tamamladı. Harita 180 derecelik bir dünyâ yüzeyini güneyde ekvatordan, kuzey kutbuna ve batıda Kanarya adalarından, doğu Çin’e kadar içine almakta ve o gün için bilinen Asya, Avrupa ve Afrika kıt’alarını oldukça doğru olarak göstermektedir. Sâdece yönler değişiktir. Kuzeyi, aşağıda güneyi yukarıda, batıyı sağda, doğuyu da solda göstermiştir.
Bunun yanında İdrisî, Roger’in Kitabı adıyla meşhûr yetmiş bir haritalık atlasını Roger’in sarayında hazırladı. Roger, ona sarayının bütün imkânlarını seferber etti. Roger’in, atlasın hazırlanmasını istemesini İdrisî şöyle anlatır: “İtalya krala itaat edince, kral, devletin hâl ve şartlarını öğrenmeye karar vermişti. O; hudutları, yolları, her vilâyetin iklimini, oralardaki deniz ve körfezleri, aynı şekilde diğer ülkelerin durumlarını da öğrenmek istiyordu. Ahâlisinin kültüründen başka şehir ve arazilerin, dağ ve ovaların denizlerle vadilerin îzâhını tam olarak içine alan bir kitap yazılmasını emretti. Bu kitapta ayrıca her memlekette yetişen tahıl, meyve ve bitkilerin cinsleriyle özelliklerini, bu memleketlerdeki san’at ve meslekleri, çalışanların sayılarını, her memleketin ithalat ve ihracâtını, örf, âdet ve giyimleriyle din ve dillerinin etraflıca açıklanmasını istiyordu.”
Bu isteği yerine getirmek için İdrisî çalışmalarına başladı. Seyyahlar ve gemi kaptanlarından bilgi topladı. Uzak beldelere grup gezileri düzenledi. Böylece topladığı bilgileri birbirleriyle birleştirmeye çalıştı. Daha önceki coğrafya bilgilerini topladı ve değerlendirdi. Seyahatleri on beş sene sürdü ve nihayet muhteşem eserini 1145 senesinde tamamladı. Hazırlanan bu eser; doğruluk, görüş sahasının genişliği ve şümulü îtibâriyle Batlemyüs’ün dünyâ haritasını çok geride bırakmıştır.
İdrisî, eserine Kitâb-ür-Rüşandi ismini verdi. Eserde, 180 derece boylamlık dünyâyı yedi iklime böldü ve her iklimi de on altı bölüme ayırdı. Kitapta, başka Arabça kitablarda bulunmayan Finlandıya, Polonya ve Rusya hakkında bilgiler verdi. Skotland’ı, Salisburg, Winchester, Southampton, Shoreham, Dover, Hasting, Tondon, Durham, Dorchester ve bâzı İngiliz şehirlerini oldukça detaylı olarak tanıtmaktadır. İngiltere için; “Deve kuşunun başı gibi olan bir adadır. Büyük şehirleri, yüksek dağlan, ova ve nehirleri mevcuttur. Toprağı verimli, insanları kuvvetli, cesur ve ener-jiktir. Kış mevsimi hâkimdir” diye yazmaktadır.
İdrisî, eserde dünyâ hakkında şu bilgiye yer vermektedir: “Ekvatorun boyu 360 derecedir. Kutupla ekvator çizgisi arasında 90 derece vardır. Ancak yeryüzünün yaşanan bölümü ekvatorun 64 derecesine kadar olan kısmıdır. Geriye kalan bölgelerde çok sıcaktan veya çok soğuktan dolayı canlı varlık yoktur. Dünyâ aslında yuvarlaktır. Ancak tam bir küre biçiminde değildir. Su ise ona yapışık olup, ondan ayrılamaz. Yer ile su, yumurtanın içindeki sarı gibi, feleğin ortasında bulunur. Bir kuvvet onları kuşatmakta ve felek tarafına doğru çekmekte veya itmektedir. Bunun hakikatini Allahü teâlâ bilir. Mahlûklar yerin sırtında bulunurlar. Mıknatısın demiri çektiği gibi yer de üzerindekini çeker.”
Irak İlimler Enstitüsü tarafından 1951 senesinde İdrisî’nin haritası büyütülerek yeniden çizdirildi. İdrisî’nin kitabı ve bâzı haritalarının kopyaları günümüze kadar geldi. Kitâb-ür-Rüşandi, Amede’e Jaubert tarafından Fransızca’ya, 1619’da Gabriel Sionita ile Joannes Hesronita tarafından Latince’ye çevrildi. Bu tercümeler hatalıdır. Eserin yazma nüshalarının ikisi Paris’te, ikisi İstanbul’da, diğerleri Petersburg ve Kâhire’dedir.
Ayrıca İdrisî, Kral Birinci Wilhelm için de büyük bir coğrafya kitabı hazırladı ve Kitâb-ül-Memâlik ismini verdi. Bu eserin bir özeti Süleymâniye Kütüphanesi, Hekimoğlu Ali Paşa kısmı 688 numarada kayıtlıdır.