Fıkıh âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdülkerîm bin Abdürrahmân Mücâvî Tilmsânî’dir. Künyesi ise Ebû Abdullah’dır. 1208 (m. 179;i) senesinde Tilmsân’da doğdu. Vefât târihi ve yeri hakkında kaynaklarda bilgi yoktur. Onüçüncü asrın sonlarında vefât etti.
Muhammed Tilmsânî, babasının yanında Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Babasından ve ağabeyi Allâme Hacı Ahmed’den, İslâmın temel bilgilerini öğrendi. Sonra ilim öğrenmek için Fas’a gitti. Orada; Hamdûn bin Sülemî, Süleymân Hûti, İbn-i Kinân ve birçok âlimden ilim öğrendi. Muhtelif ilimlerde yetişince, memleketi olan Tilmsân’a döndü. Tilmsân’da yirmibeş sene kadılık yaptı. Kâdılık vazîfesi yanında müderrislik de yaptı. Birçok âlim yetiştirdi. Sonra Fas’a dönerek, Kayrevanlılar Câmii’nde ders vermeye başladı. Şeyh Sâlih Şâvî, Şeyh Muhammed bin Abdülvâhid, Fas kadısı Muhammed Ulvî, Şeyh Ca’fer Kettânî ve daha bir çok âlim, Muhammed Tilmsânî’den ilim öğrendi. Daha sonra Tanca kadılığına ta’yin edildi.
Muhammed Tilmsânî, zamanında öğrenilen ve okutulan ilimlerde mütehassıs idi. O hangi ilimden ders verse, dinleyen, sanki o ilmi ondan başkası daha iyi bilmez, yalnız o bilir zannederdi. Çünkü o, ömrünü ilim yolunda tüketmişti. Zamanın âlimleri, müşkil ve içinden çıkamadıkları mes’eleleri kendilerine îzâh etmesi için ona gelirlerdi. Yanından, suâllerinin cevâbını almanın huzûru içerisinde ayrılırlardı.
Ta’rîf-ül-halef kitabının müellifi Ebû Kâsım Muhammed Hafnâvî şöyle anlatır: “Ben Muhammed Tilmsânî’den, Muhtasar-ı Halîl ismindeki fıkıh kitabını, zekât bölümünden, alışverişte muhayyerlik bahsine kadar okudum. O, Hüraşî, Bennâni haşiyesi üzerine yazılmış olan Abdülbâkî ismindeki kitabı gibi, o zaman mevcût olan eserleri de mütâlâa ettikten sonra ders verirdi. Yine ondan Sa’deddîn-i Teftâzânî’nin Muhtasar-ül-menânî’sini tamamen okudum. O bu kitabı okuturken Mutavvel’i mütâlâa ederdi. Bunlardan başka, Fenârî hâşiyeleri’ni, Muhtasar-ül-me’ânî üzerine yazılmış olan Yâsîn hâşiyesi’ni, İbn-i Sübkî’nin Arûs-ül-efrâh’ını, Şerh-ül-velâlî alel Kazvîni’sini, Kâdı lyad’ın Şifâ-i şerîf’inin bir kısmını, İbn-i Tilmsânî’nin hâşiye’sini, Cem’ül-cevâmi’i, Sabbân hâşiyeleri’ni ve hocası İbn-i Kirâm’ın haşiyelerini okudum. O, derslerini çok inceleyerek okuturdu. Hâfızası çok kuvvetli idi. Sözüne i’timâd edilir kimseler; onun Tilmsân’a kadı olduğu zaman, “El-Mi’yâr” ismindeki eseri, her gece bir forma ezberlemek sûretiyle beş gecede ezberlediğini anlatırlardı.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Ta’rîf-ül-halef cild-2, sh. 453