Târih ve hadîs âlimi. İsmi, Hamûde bin Abdülazîz olup, künyesi Ebû Muhammed’dir. 1146 (m. 1733) senesinde Tunus’da doğdu. 1202 (m. 1787) senesinde doğduğu yerde vefât etti.
İbn-i Abdülazîz, babasının terbiyesinde yetişti. Babası, o mıntıkada çok okunan Muhtasar-ı Halîl adlı eseri en iyi okutan müderrislerdendi. İbn-i Abdülazîz, babasından ilim öğrendi. Hattâ babası ona geceleyin siyer ve târih dersleri verirdi. İbn-i Abdülazîz, küçük yaşta babasını kaybetti. Daha sonra; Müftî Ahmed Mekûdi, Kâsım Mahcûb, Muhammed bin Hüseyn, Muhammed bin Hasen, Muhammed Garbânî, Ali Şerîf ve Muhammed Şahmi’den ilim öğrendi. Tahsilini tamamladıktan sonra, daha genç yaşta iken Zeytûne Câmii’nde ders vermeye başladı. Kendisinden; Müftî Muhammed Birem es-Sâni, Müftî Muhammed Mahcûb ve kardeşi Kâdı Ömer ilim öğrendi.
Genç yaşta hacca gitti. Yolda Mâlikî mezhebinin büyük fıkıh âlimlerinden Şeyh Muhammed Tâvüdî ile görüştü. Muhammed Tâvüdî onun ilmini beğendi. Hattâ, mantık ilmine dâir olan Muhtaşar-ı Senûsî’yi oğluna okutmasını istedi. İbn-i Abdülazîz de, onun oğluna o kitabı okuttu.
İbn-i Abdülazîz, 1182 (m. 1768) senesinde ikinci defa hacca gitti. Bu hac sırasında, Tunus kâfilesinin kadılığını yaptı. Onların mes’elelerini hâlletti. Hac dönüşünde, Tunus emîri Ali Paşa’nın idâresi zamanında baş kâtiplik yaptı. İlk önce bu vazîfeyi kabûl etmek istemedi ise de, Ali Paşa, Müftî Muhammed bin Hasen Banûdi vasıtasıyla ona bu vazîfeyi kabûl ettirdi. Ali Paşa, onu sefir olarak İstanbul ve Cezayir’e gönderdi.
Ali Paşa, 1186 (m. 1773) senesinde İbn-i Abdülazîz’i çocuklarının terbiyesi ile vazîfelendirdi. İbn-i Abdülazîz, onlara; nahiv, sarf, târih ve Hanefî mezhebi fıkıh bügilerini öğretti.
İbn-i Abdülazîz’in yazmış olduğu eserlerden ba’zıları şunlardır: 1- Hâşiyetün alel-akîdet-ül-vüstâ lis-Senûsî, 2-Risâletün fî tahrîr-i semt-il-kıble, 3-İstanbul âlimlerinin kelâm ilmine dâir sordukları mes’elelerin cevâbına ihtivâ eden sekiz risale, 4- Dîvân-ı şi’r, 5- El-Kitâb-ül-Bâşî: Emîr Ali bin Hüseyn Paşa zamanı olan 1172 (m. 1759) senesinden, 1196 (m. 1782) senesine kadar olan târihî konuları alır. Ayrıca bu eserde, Türkler’in Tunus’u fethinden zamanına kadar olan iktisâdî ve fikrî hayatı anlatır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Terâcim-ül-müellimîn et-Tûnusiyyin cild-3, sh. 330