Osmanlı Şeyhülislâmlarının otuzdokuzuncusu ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi Mustafa’dır. Babası, Bolu tüccârlarından Ahmed Efendi’dir. Bolevî Mustafa Efendi diye meşhûr olmuştur. 1001 (m. 1591) senesinde Bolu’da doğdu. 1086 (m. 1675) senesinde Kâhire’de vefât etti ve orada defn edildi.
İlk tahsilini Bolu’da gördükten sonra, ilim öğrenmek için İstanbul’a geldi. Zamanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil ettikten sonra, Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin hizmetinde bulundu. İlim öğrenip, istifâde etti. Onun yanında mülâzim (stajyer) olarak vazîfe yapıp, yüksek ilmî derecelere ulaştı. İlk olarak Akhisar kadılığına ta’yin olundu, arkasından İstanbul Atîk Ali Medresesi müderrisliğine nakledildi. Bir müddet Haremeyn (Mekke ve Medine) müfettişliği vazîfesini yürüttü. 1055 (m. 1645) senesinde Bursa ve Edirne kadılığına ta’yin edildi. 1056 (m. 1646) senesinde İstanbul kadılığı vazîfesine nakledildi. 1057 (m. 1647) senesinde İstanbul kadılığından alındı. 1063 (m. 1653) senesinde Anadolu kadıaskerliğine getirildi. Daha sonra tekrar İstanbul kadılığına iade edildi. 1065 (m. 1655) senesinde, tekrar Anadolu kadıaskerliğine ta’yin edildi. 1067 (m. 1657) senesinde Rumeli kadıaskerliğine nakl edilen Bolevî Mustafa Efendi, ongün sonra Vezîr-i a’zam Köprülü Mehmed Paşa’nın teşviki ve tavsiyesi ile, Sultan Dördüncü Mehmed Hân tarafından şeyhülislâmlık makamına ta’yin olundu. 1069 (m. 1659) senesinde Bolevî Mustafa Efendi vazîfeden alınıp, Mısır’da ikâmet etmesi emredildi. Bir daha İstanbul’a dönme imkânını bulamayan Bolevî Mustafa Efendi, Kâhire’de onaltı yıl kaldıktan sonra vefât etti.
Bir yıl on ay müddetle şeyhülislâmlık vazîfesini adâlet ve doğruluk üzere yürüten Bolevî Mustafa Efendi, âlim ve faziletli bir zât idi. Bütün ahlâkî faziletlerle kendini süslemişti. Kâdılık ve Şeyhülislâmlık yaptığı müddet içinde, vermiş olduğu hükümlerin, Allahü teâlânın dîninin emirlerine uygun olmasına çok dikkat eder ve adâletten şaşmaz idi. Hak bildiğini söylemekten asla çekinmezdi. Birçok ilimlerde yüksek derece sahibi olan Bolevî Mustafa Efendi’nin, fıkıh ilminde özel ihtisası vardı.
Birçok ilimlere dâir yazdığı ta’lîkâtı yanında şu kıymetli eserleri vardır. 1-Şerhu Kenz-üd-Dekâik: Hanefî mezhebi fıkıh usûlüne dâirdir. 2- Hâşiye-i şerh-i Eşkâl-it-te’sis.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Devhat-ül-meşâyıh sh. 68
2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 241
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 441
4) Kâmûs-ül-a’lâm cild-6, sh. 4305
5) Osmanlı Müellifleri cild-2, sh. 23