Kanunî Sultan Süleymân ve İkinci Selîm zamanı âlim ve kadılarından. İsmi Abdullah Efendi’dir. Pervîz Efendi adıyle meşhûr oldu. Nişancı Abdi Bey ve İbrâhim Paşa’nın hizmetlerinde bulundu. Pervîz Efendi’nin ailesi ve memleketi hakkında kaynaklarda fazla bilgi verilmediği gibi, doğum târihi de bildirilmemektedir. 987 (m. 1579) senesinde Mekke-i mükerremede vefât etti. Peygamber efendimizin (s.a.v.) hanımı ve mü’minlerin annesi Hadîcet-ül-kübrâ’nın (r.anhâ) kabri yakınında, Mu’allâ kabristanına defnedildi. “Osmanlı Müelliflerînde, vefâtı 978 (m. 1570) olarak gösterilmekte ise de, Pervîz Efendi’nin yaptığı vazîfeler dikkate alınınca, 987 senesinde vefât ettiği anlaşılmaktadır.
Önce Çivi-zâde Sa’dî Efendi’nin yanında ilim öğrendi. Sonra Şeyhülislâm Kemâl Paşa-zâde’den ilim tahsil etti. Burada mülâzemet payesini kazandı. İlk müderrislik hayâtına İbrâhim Paşa Medresesi’nde başladı. 939 (m. 1532) senesinde Ma’lül Emîr Efendi’den sonra Mahmûd Paşa Medresesi müderrisi oldu. Burada hâriç rütbesine yükseldi. 942 (m. 1535) senesinde Sinân Efendi yerine Edirne’de Dâr-ül-hadîs Medresesi’ne ta’yin edildi. 945 (m. 1538) senesinde Sahn-ı semân medreselerinden Çifte Başkurşunlu Medrese’ye müderris oldu. 950 (m. 1543) senesinde vazîfesinden alındı. Yerine Akşehirli Sa’dî Efendi getirildi. 951 (m. 1544) senesi Şevval ayında Taşköprü-zâde yerine Semâniye müderrisi oldu. 955 (m. 1548) senesinde Rûşenî-zâde yerine Bağdâd kadısı, 957 (m. 1550)’de Haleb kadısı oldu. 958 (m. 1551)’de vazîfesinden alınıp, yerine Abdülkerîm-zâde Efendi ta’yin edildi. 961 (m. 1554) senesinde İmâm-zâde yerine tekrar Haleb kadısı oldu. Yine o sene, Hasen Bey Efendi yerine Şam kadılığına getirildi. 962 (m. 1554) senesinde Mısır-Kâhire kadısı oldu. 965 (m. 1557) senesi Rebî’ul-âhır ayında Mi’mâr-zâde Efendi yerine Edirne kadısı oldu. 968 (m. 1560) senesi Şa’bân ayında yine Mi’mâr-zâde yerine İstanbul kadılığına yükseltildi. 971 (m. 1563) senesi Rebî’ul-evvel ayında, Abdülkerîm-zâde Efendi yerine Anadolu kadıaskeri payesine yükseltildi.
974 (m. 1566) senesinde, Kanunî Sultan Süleymân Hân Zigetvar seferine çıkmıştı. Zigetvar kalesinin alınmasından birkaç gün önce, ihtiyâr ve rahatsız olan Sultan vefât etti. Derhâl oğlu İkinci Selîm’e haber salındı. Sefer dönüşü Belgrad’da, İkinci Selîm Osmanlı Sultânı oldu. Bu sefere Rumeli kadıaskeri Hâmid Efendi ve Anadolu kadıaskeri Pervîz efendiler de katılmışlardı. Bir mes’ele yüzünden, Hâmid Efendi ile Pervîz Efendi’nin ikisi de kadıaskerlikten alındılar. Rumeli kadıaskerliğine Kâdı-zâde Efendi, Anadolu kadıaskerliğine de Muallim-zâde Efendi ta’yin olundular. Pervîz Efendi, emekliye sevkedilmiş oldu. Artık resmî bir vazîfesi olmadığından, kendini tamamen ilme ve ibâdete verdi. Bu hâl üzere on seneye yakın bir zaman geçti. 984 (m. 1576) senesinde, Pervîz Efendi, Lütfî Beyzâde yerine Mekke-i mükerreme kadısı oldu. 987 (m. 1579) senesine kadar bu vazîfede kaldı. Bu sene vazîfesinden alınıp, yerine Bâki Efendi ta’yin edildi.
Pervîz Efendi, zamanının büyük âlimlerindendi. İlim ve ameli kendisinde birleştirmiş olup, din ve dünyâya faydası olmayan boş işlerden uzak dururdu. Dâima ilim ve ibâdetle meşgûl olurdu, ilim öğrenme ve öğretme husûsunda çok gayretli idi. Çok zekî olup, kuvvetli bir hafızaya sahipti. Pervîz Efendi, Şeyh Mehmed İskilibî’nin sohbetlerinde bulunmuş ve bu zâtın irşâdiyle tasavvuf yoluna girmişti. Pervîz Efendi, hayırsever bir zât idi. İstanbul’da Fâtih Câmii yakınlarında bir medrese yaptırdı. Medrese, Şeyh Mahmûd Mahallesi’nde idi. Mîmâr Sinân’ın yaptığı medresenin yeri, şimdi bilinmemektedir.
Abdullah Pervîz Efendi’nin eserleri şunlardır: 1- Şerhu Telhisi miftâh, 2-Ta’likât alel-Hidâye, 3- Risâle-i vilâyet, 4- Risâletün fil-va’d, 5- Telhîsü tuhfet-il-me’ânî li ilm-il-me’ânî, 6- Mirkât-üs-semâ.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Şakâyık-ı Nu’mâniyye zeyli (Atâî) sh. 252, 253
2) Sicilli Osmânî cild-2, sh. 40
3) Osmanlı Müellifleri cild-1, sh. 26