Târih ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Kâsım bin Kutluboğa bin Abdullah es-Südûnî el-Mısrî el-Hanefî’dir. Lakabı Zeynüddîn olmasına rağmen, Şerefüddîn diye de tanınırdı. Künyesi Ebü’l-Adl’dir. 802 (m. 1399) senesi Muharrem ayında Kâhire’de doğdu. 879 (m. 1477) senesi Rebî’ul-âhır ayının dördünde, Kâhire’de vefât etti.
Küçük yaşta babasını kaybeden Kâsım el-Hanefî, yetim olarak büyüdü. Kur’ân-ı kerîmi ve birçok eserleri ezberledi. Bunların ba’zısını İzzüddîn bin Cemâ’a’ya arz etti. Kırâat ilmini Zerâtî’den, fıkıh ilmini; “Kârî’ül-Hidâye” diye meşhûr olan Tâcüddîn, Mecdüddîn Rûmî, Nizâmüddîn Sîrâmî, İzzüddîn Abdüsselâm el-Bağdâdî, Abdüllatîf el-Kirmânî’den, usûl-i fıkhı; Alâüddîn Buhârî, Sirâcüddîn ve Şerefüddîn Sübkî’den, kelâm ilmini; Bisâtî ve Alâüddîn’den öğrendi. Hadîs ilmini; İbn-i Hacer-i Askalânî, İbn-i Cezerî, Şihâbüddîn Vâsıtî, Zeynüddîn Zerkeşî, Bedrüddîn Hüseyn Busayrî, Nâsıruddîn Fâkûsî, Tâcüddîn Şerâbişî, Takiyyüddîn Makrîzî’den öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyet etti.
İbn-i Hümâm’ın derslerine de devâm eden Kâsım el-Hanefî, ondan çok istifâde etti. Vefâtına kadar İbn-i Hümâm’ın yanından ayrılmadı. İbn-i Hümâm’ın “Hidâye” kitabına yaptığı şerhin dörtte birini, “Tevhîdü Sadr-üş-Şerîja” kitabının bir bölümünü ve “Musâyere”nin tamâmını okudu.
Kâsım el-Hanefî, hocası Tâcüddîn Nu’mânî ile berâber Şam’a gitti. Şam’da, ondan Harezmî’nin “Câmi-i Mesânîd-i Ebî Hanîfe” adındaki eserinin tamâmını, İbn-i Salâh’ın “Ulûm-i hadîs”ini ve birçok âlimin eserlerini okudu. Tâcüddîn Nu’mânî ona, 823 (m. 1420) senesinde icâzet (diploma) verdi. Daha sonra İskenderiyye’ye giden Kâsım el-Hanefî, orada Kemâlüddîn bin Hayrüddîn ve Kâsım et-Tecûrî’nin derslerinde bulundu. Birkaç sefer hacca gitti. Birçok âlimden icâzet (diploma) aldı.
Kâsım el-Hanefî edebiyat ve şiir ile ilgili kitapların birçoğunu ezberledi. Hâfızasının ve zekâsının kuvvetliliği ile tanındı. Çok sayıda âlim, fetvâ vermek ve ders okutmak husûsunda ona izin verdi. İbn-i Dîrî, onu “Şeyh-ulâlem ez-Zekî” diye vasıflarıdırdı. Hocası İbn-i Hacer-i Askalânî de onu çok medhetti.
Zeynüddîn Ebü’l-Adl, ders okutmak ve fetvâ vermekte çok mahirdi. Zamanın birçok âlim ve fazilet sâhibleri ondan çeşitli ilimleri tahsil ettiler. Onlara Harezmî’nin “Câmi-i Mesânîd-i Ebî Hanîfe” adlı eserini okuttu. Bağdâd’daki Müstensıriyye Medresesi’nde, Emîr Nasır Çakmak’ın da hazır bulunduğu bir mecliste İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe’nin müsnedlerini okuttu.
Kâsım el-Hanefî; fıkıh, hadîs, kelâm, usûl ve birçok ilimde derin bilgi sahibi idi. Mezhebini çok iyi bilirdi. İfâdesi güzel, sözleri tatlı idi. Eserlerinin herbiri, onun; fıkıh, hadîs ve diğer ilim dallarında derin âlim olduğunu gösterir. Yirmi yaşında eser yazmaya başladı, önce İbn-i Ferah’ın “Kasîde”sini ve İbn-i Cezerî’nin “Manzûme”sini şerh etti. Irâkî’nin “Elfiye Şerhi”ne haşiye yazdı. Tefsîr-i Ebû Leys, Minhâc-ül-erbe’în, Cevâhir-ül-Kur’ân, Bidâyet-ül-Hidâye, Şifâ gibi, birçok kıymetli eserlerin hadîs-i şerîflerini tahrîc edip, risaleler yazdı. Yazmış olduğu eserlerden ba’zıları şunlardır. 1-Şerh-ül-Mecma’ul-bahreyn, 2-Şerhu muhtasar-ül-menâr, 3-Şerh-ül-mesâbîh-is-sünne, 4-Şerhu Dürer-ül-bihâr, 5-Tâc-üt-terâcîm fî tabakât-il-fukahâ-il-Hânefiyye, 6-Mîzân-ün-nazar.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 111
2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-6, sh. 184, 190
3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 326
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 830, 831
5) El-A’lâm cild-5, sh. 180
6) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 10, 80, 107 cild-2, sh. 1227, 1464, 1898
7) Ahlwardt, Verzeichniss der arabischen Handschriften cild-9, sh. 438
8) Brockelmann Gal-2, sh. 82, Sup-2, sh. 93