Fen ve fıkıh âlimi. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Muhammed bin Ali bin İbrâhim bin Abdülhâlık en-Nüveyri olup, künyesi Ebü’l-Kâsım’dır. Nüveyrî adıyla meşhûr oldu. 801 (m. 1399) senesi Receb ayında, Mısır’da doğdu. 898 (m. 1493) senesi Cemâzil-evvel ayının dördünde, Pazartesi günü Mekke-i mükerremede vefât etti. Mescid-i Harâm’da cenâze namazı kılınıp, Muallâ kabristanına defnedildi.
Nüveyrî, Mısır’ın Nüveyrî köyündendir. Kâhire’ye yerleşti. Orada Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Muhtasar-ı İbn-i Hâcib, Elfiye, Şâtıbiyye ve birçok eserler yanında, Kur’ân-ı kerîmi on kırâat üzere okudu. Mekke-i mükerremede; İbn-ül-Cezerî’den, Zeynüddîn bin Iyâş ve başka âlimlerden icâzet (diploma) aldı. Bisâtî’nin derslerini dinledi. Hirevî, İbn-i Hacer, Zeynüddîn Zerkeşî’den ilim öğrendi. Fıkıh, hadîs, tefsîr, nahiv, sarf, arûz (şiir), mantık, me’ânî beyân, matematik, Astronomi, kırâat ve başka ilimlerde üstün dereceye yükseldi. Bu ilimlere dâir eserler yazdı.
Nüveyri, çok defa hac etti. Mekke’de mücavir olarak kaldı. Gazze, Kudüs, Dımeşk ve başka yerleri dolaştı ve âlimlerle görüştü. Onlardan istifâdesi çok oldu. Çok kimseler de onun fetvâlarından istifâde etti. Din ve fen âlimi idi. Düzgün ve güzel konuşurdu. Çok zekî idi. İnsanlara iyiliği öğretir, haram ve günahlardan sakındırırdı. Kuvvetli îmân sahibi, asîl, her haliyle üstün, talebeye ve muhtaçlara karşı son derece merhametli, tevâzu sahibi, herkese karşı ihsân ve iyiliği çok olan bir zât idi. Ticâret yaparak helâl kazanırdı. Kendisine Beyt-i Makdîs, Mısır, Şam kadılıkları teklif edildi. Fakat o kabûl etmedi. Mısır’da bir medrese yaptırdı. Hanbelî mezhebinde kendisine müracaat edilen bir zât oldu.
Hanbelî mezhebi kadılarından İzzeddîn, onun hakkında; “Onun bir benzeri görülmedi” dedi.
Nüveyrî bir beytinde, Aşare-i mübeşşere ile ilgili şöyle buyurdu: “Muhammed aleyhisselâmdan sonra Allahü teâlânın yarattıklarının en üstünleri; Ebû Bekr, Ömer, Osman, Ali, Sa’d İbni Ebî Vakkâs, Sa’îd bin Zeyd, Abdürrahmân bin Avf, Talhâ, Ebû Ubeyde bin Cerrah, Zübeyr bin Avvâm’dır (r.anhüm).”
Nüveyrî, birçok eser yazdı. Eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1- Erûze fin-nahv ves-Sarf vel-arûz vel-Kavâfi, 2-Bugyet-ür-Râgıb şerhu muhtasarı İbn-i Hâcib, 3- Târih-ül-Hulefâ, 4- Tavdîh alet-Tenkîh lil Irâkî, 5- Tekmîl-üş-Şerh-ıl-Muhtasar feri, 6- Şerh-ül-ercûze, 7-Şerh-ül-Câmi-is-Sahîh lil Buhârî, 8-Şerhu Tayyibet-in-Neşrî lil-Cezerî, 9-Şerh-ül-mukaddimât-il-Kâfiye fin-nahv ves-sarf vel-arûz vel-Kâfiye, 10-Kasîde fî ilm-il-felek, 11- El-Kavl-ül-câz limen karee biş-Şâz, 12- Manzûme fil-kırâat-is-selâse.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 286
2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 246
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 199
4) Brockelmann Sup-2, sh. 21