Tefsîr, usûl, nahiv ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Hüseyn bin Ahmed bin Muhammed bin Ahmed olup, İbn-i Kâvân diye meşhûrdur. Memleketi Geylân’a nisbetle Geylânî denilmiştir. 842 (m. 1438) senesinde Geylân’da doğdu. 889 (m. 1484) senesinin Zilka’de ayının sekizinde, Cumartesi günü Mekke’de vefât etti. Sabah namazından sonra cenâze namazı kılınarak, Muallâ kabristanına defnedildi.
Geylân’da babasının himâyesinde büyüdü. Babası ona “Hâvî” kitabını okuttu. Hâvî kitabının tamâmını ezberlediği takdîrde, ona bin (1000) dinar vermeyi va’d etti. İbn-i Kâvân kitabın tamâmını ezberleyince, babası ona bin dînâr verdi.
Büyük âlimlerden Muhammed bin Hızır bin Muhammed Nişâbûrî, İzzeddîn Tâhir bin Muhammed bin Ali İsferâînî, Şemsüddîn Sâbûri ve Alâüddîn Tâvûsî’den ilim tahsil etti. Sarf, nahiv, hadîs, tefsîr gibi ilimleri İbn-i Hızır’dan öğrendi. Kelâm, Arabî dil bilgileri, me’ânî ve beyân ilimlerini Şeyh Muhammed Med’uv Sicistânî el-Hanefî’den öğrendi. Ferâiz, mantık, me’ânî ilimlerini Havâfî’nin talebelerinden el-Hümâm el-Kirmânî’den öğrendi. Mu’în bin Seyyid Safiyyüddîn el-İcî’den kelâm ilmi öğrendi. Nahiv, mantık, ilm-i hılâf ve münâzara ilmini de Muzaffer el-Kâzerûnî’den öğrendi. Mekke’de Kemâl bin Hümâm’dan ilim öğrendi. İbn-i Hâcib’in “Muhtasar”ını onun huzûrunda okudu. Babası tarafından, Kemâl bin Hümâm’ın kızı ile evlendirildi. İmâm-ül-Kâmiliyye’nin usûl, fıkıh ve hadîs derslerine devam ederek, usûl’de Minhâc kitabını ve şerhlerini ondan okudu. Yine fıkıh ilmine dâir “Minhâc” kitabının çoğunu da dinledi. Ebü’l-Fadl Magribî’den; usûl, mantık, arûz, kelâm dersleri, İbn-i Yûnus’dan; usûl, hesâb ve arûz dersleri aldı. 871 (m. 1466) senesinde Şam’a gitti. Dımeşk’da Bedreddîn bin Kâdı Şühbe’den fıkıh ilmini öğrendi. Zeynüddîn Hitâb’dan; fıkıh usûlü, kırâat ve hadîs ilmi aldı. Abdürrahmân bin Halîl el-Kâbûnî’den de hadîs-i şerîf dinledi. Haleb’de Şihâbüddîn el-Mer’âşî’den tefsîr ve tasavvuf dersleri aldı. Buradan da Kâhire’ye gitti. Orada Kâfiyeci’den me’ânî ve beyân ilmi öğrendi ve Keşşâf tefsîri ve başka kitapları okudu. Kâhire’den Medîne-i münevvereye döndü. Ebü’l-Ferec el-Merâgî’den hadîs-i şerîf dinledi. Mekke’de; Zeynüddîn Abdürrahîm el-Emyûtî, Seyyid İbrâhim bin Ahmed bin Abdülkâfî’den ders aldı. Böylece çok sayıda âlimin derslerine devam ederek, dînî ilimlerde mütehassıs bir âlim oldu.
Fazîlet sahibi idi. Birçok talebe yetiştirdi ve kıymetli eserlere şerhler yazdı. Çok fazla ibâdet ederdi. Mekke-i mükerremede bulunduğu zamanlar çok tavaf yapardı. Huşû’ ve edeble çok nafile ibâdet yapar, faziletli olmayı ve fazîlet sahiblerini severdi. Gücü yettiği kadar onlara ikram ederdi. Zilka de ayının sekizinde genç yaşta, 889 (m. 1484) senesinde vefât etti. Cenâze namazını sabah namazından sonra Seyyid Mahyevî el-Hanbelî kıldırdı.
Eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1-Şerh-ül-Varâkat li İmâm-il-Haremeyn: Bu eser usûl-i fıkha dâirdir. 2- Şerhu Risâleti Adûd: Kelâm ilmine dâir bir eserdir. 3- Şerh-ül-Kavâid-is-sugrâ: Arabca dil bilgisi ve fiil çekimlerine dâir bir kitaptır. 4- Hâşiyetü alâ hutbeti tefsîr-il-Beydâvî, 5- Şerhu Erba’în lin-Nevevî.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-3, sh. 312
2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-3, sh. 136