Fıkıh ve tefsîr âlimi. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin Yezîd bin Muhammed es-Serâî el-Acemî el-Kâhirî olup, künyesi Ebü’s-Se’âdât’dır. İbn-i Bint-il-Aksarâyî diye bilinir. Babası Mevlânâzâde’dir. Bedrüddîn Mahmûd ve Emîr Yahyâ’nın babaları, Şemsüddîn el-Aksarâyî’nin torunudur. 790 (m. 1388) senesi Zilhicce ayının yirmiyedisinde, Kâhire’de doğdu. 859 (m. 1455) senesi Zilhicce ayının dördüncü Cum’a günü ikindi namazı vaktinde Harem-i şerîfte vefât etti. Kâ’be-i muazzama kapısı önünde cenâze namazı kılınıp, Benî Ziya kabristanında, Muallâ denilen yere defnedildi. Cenâze namazında kalabalık bir cemâat hazır bulundu.
İbn-i bint-il-Aksarâyî daha küçük iken, babası vefât etti. Anne tarafından dedesinin himâyesinde büyüdü. Kur’ân-ı kerîmi ve birçok ilim kitabını ezberledi. Dayısı Bedrüddîn’den fıkıh ve Arabî ilimleri öğrendi. Hidâye, Kâri-i Serrâc ile de Kenz kitabının tamâmını okudu. İbn-ül-Fenârî’den Telhîs’i, Muhammed bin Ahmed bin Abbâd bin Melikdâd’dan usûl ilimlerini okudu. Arabî ilimleri ve sarfı Ebû Abdullah Muhammed bin Ahmed bin Muhammed’den öğrenip, huzûrunda Teshîl’i okudu ve yazdığı eserlerden de Şerh-ül-Hazreciyye, Şerh-ül-Bürde ve Hûd sûresinin tefsîrini okudu. Onunla birlikte İskenderiyye’ye gitti. İzzüddîn Cemâ’a’nın dokuz sene kadar derslerine devam ettiğinden, istifâdesi çok oldu ve çok ilim öğrendi. Aksarâyî, dersi ta’kib ve çalışkanlığı ve hizmetinin çokluğu sebebiyle hocası tarafından çok sevildi. Fen ilimlerini İbn-ül-Mecdî’den, kırâat ilmini Ebî Amr’dan öğrendi. İbn-i Ebi’l-Mecd ve İbn-ül-Küveyk, Tagrîbermiş Türkmânî’nin ve başkalarının hadîs-i şerîf derslerini ta’kib etti. Zeynüddîn el-Merâgî, Kemâlüddîn bin Hayr. Tâcüddîn bin Tûnusî ve başkalarından icâzet (diploma) aldı. İbn-i Merzûk, kendi hattıyla (yazısıyla) onu medhedip okuttuğunu, okutma selâhiyyetini verdiğini bildirdi. Ayrıca İbn-i Cemâ’a ve Serrâc da ona talebe yetiştirme izni verdiler. Aksarâyî, beldenin meşhûr âlimlerinden oldu. İbn-i bint-il-Aksarayî, dayısı Bedrüddîn’den sonra Müeyyidiyye Medresesi’nde tefsîr okuttu. Şemsüddîn Tefhenî’den sonra da Sargatmuşiyye Medresesi’nde hadîs ve fıkıh dersleri verdi. Mârdânî Câmii’nde fıkıh öğretti.
İbn-i bint-il-Aksarâyî, çok hacca gitti, ilk haccı 815 (m. 1412) senesinde oldu. Mekke-i mükerremede mücavir olarak kaldı. Orada İbn-ül-Cezerî’nin hadîs derslerini dinledi. Daha sonra İskenderiyye, Dımeşk, Haleb, Âmid ve başka yerlere gidip, oralardaki âlimlerle görüştü. 828 (m. 1425) senesinde Kıbrıs’ın fethi için giden orduda bulundu. Beyt-ül-makdîs’i ziyâret etti. İbn-i bint-il-Aksarâyî, hadîs-i şerîf okuttu ve talebe yetiştirdi. İstifâde etmek için çok kimseler ona koştu. Eşrefiyye Câmii’nde imamlık yaptı. İbâdet ve ders vermekle meşgûl oldu.
859 (m. 1455) senesinde çıktığı hac yolculuğunda, Mekke-i mükerreme yakınında hastalandı. Çok meşakkat ve acı çekmesine rağmen, acele etti. Diğer hacılardan önce Mekke-i mükerremeye vardı. Kudüm tavafını ve sa’yini yaptı. Vefât ettiği güne kadar ihramını çıkarmadı.
İbn-i bint-il-Aksarâyî, güzel ahlâk sahibi, heybetli, çok saygı gören ve sevilen bir zât idi. Çok ibâdet eder, tanıdık veya tanımadık herkese ikramda bulunurdu.
İbn-i Hatîb, Nâsırıyye târihinde İbn-i bint-il-Aksarâyî’nin babasını anlatırken şöyle dedi: “O, Aksarâyî’nin kızından bir çocuk bırakıp vefât etti. İbn-i bint-il-Aksarâyî büyüdü, fıkıh ve diğer ilimleri öğrendi. İmamlık vazîfesi yaptı. Onunla Haleb’de karşılaştığımda, faziletli, şekli ve ahlâkı güzel bir kişi olarak gördüm”
Eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1-Ta’lîk alel-Keşşâf, 2- Haşiye alel-Hidâye.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 29
2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-7, sh. 115
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 201
4) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 235 cild-2, sh. 2038