Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. Sarf, nahiv, me’ânî, beyân, usûl ve kelâm ilimlerinde de ihtisas sahibi idi. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin Muhammed bin Ahmed bin Ömer bin Muhammed bin Sabit bin Osman en-Nu’mânî olup, künyesi Ebü’l-Me’âlî’dir. Lakabı, Hamîdüddîn’dir. Fergânî nisbetiyle meşhûr olmuştur. Tebrîz yakınlarında bulunan Merâga’da, 805 (m. 1403) senesinde doğdu. 867 (m. 1463) senesinde Dımeşk’daki Mu’îniyye Medresesi’nde vefât etti. Ertesi gün onun için Yelbiga Câmii’nde ve Sâlihiyye’de cenâze namazı kılınıp, Kâsiyûn dağı eteğindeki kabristana defn edildi.
Fergânî’nin çocukluğu Bağdad’da geçti. Orada, babasından ve Şerîfüddîn Abdülmuhsin el-Buhârî’den fıkıh ilmini öğrendi. 821 (m. 1418) senesinde, babasıyla birlikte Dımeşk’a gitti. Daha sonra Kâhire’ye gidip, orada da Şemsüddîn bin ed-Dîrî ve İzzüddîn Abdüsselâm el-Bağdâdî’den fıkıh ilmi tahsil etti ve İzzüddîn Abdüsselâm el-Bağdâdî’den Keşf-üs-sagîr adlı eseri okudu. Sonra tekrar 824 (m. 1421) yılında Dımeşk’a dönüp, oraya yerleşti. Alâüddîn el-Buhârî, Şerefüddîn Kâsım el-Alâî’den fıkıh ilmi okudu.
Alâüddîn el-Buhârî ile sekiz yıl beraber kalıp, onun derslerine devam etti, sohbetlerinde bulundu. Bu sekiz senelik zaman içinde, ondan zâhirî ve bâtınî ilimleri tahsil etti. Dımeşk’da Hüsâmeddîn bin İmâd’dan boşalan Hanefî mezhebi kadılığına ta’yin edildi. Defalarca hacca gitti. İlk hacca 818 (m. 1415) senesinde babasıyla beraber, sonuncusuna da 864 (m. 1459) senesinde gitti. Orada da birçok kimseler onun ilminden istifâde etti. İzziyye, Hâtuniyye, Mürşidiyye ve Seyfiyye medreselerinde müderrislik ve idârecilik yaptı.
Alâüddîn el-Buhârî müşkil bir mes’ele ile karşılaşınca, Şihâbüddîn Kurânî’ye; “Hamîdüddîn Fergânî gelinceye kadar sabret. O ikimizin arasında hakemdir” derdi.
Fergânî; sarf, nahiv, me’ânî, beyân ve usûl ilimlerinde âlim ve bilhassa fıkıh ilminde ihtisas sahibi idi. Birçok eserler yazmıştır. Bu eserlerinin en önemlisi, Ehl-i sünnet âlimlerinin büyüklüğünü anlıyamayan İbn-i Teymiyye’nin i’tikâdî konulardaki sapıklıklarına reddiye olarak yazdığı er-Reddü alâ İbn-i Teymiyye fil-i’tikâdât adlı eseridir. Bunun yanında; Şerhu Kenz-üd-Dekâik-ı lin-Nesefî, Sirâc-ül-müstefid ve Gunyet-ül-müfîd adlı eserleri ve çeşitli konularla ilgili risaleleri de vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 316
2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-7, sh. 46
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 203