Fıkıh, nahiv, lügat ve usûl âlimi. Aynı zamanda tarihçi ve edîb. Türk asıllı olduğu kaydedilen Safdî’nin ismi, Halîl bin Aybek bin Abdullah’dır. Künyesi Ebü’s-Safâ’dır. Lakabı Selâhaddîn olup, Selâhaddîn-i Safdî diye tanınır. 696 (m. 1296) senesinde Filistin’de bulunan Safd beldesinde doğdu. 764 (m. 1362) senesinde, Şevval ayının 10. günü tâ’ûn hastalığından vefât etti. Zamanının büyük âlimlerinden; fıkıh, usûl, hadîs, nahiv ve edebiyat okudu. Bilhassa edebiyatta çok tanındı. Âlimlerin hâl tercümelerini ihtivâ eden “El-Vâfi bil-vefeyât” isimli eseriyle meşhûr oldu. Ayrıca eserlerinin çokluğu ile dikkati çekti. Hayâtının bir kısmını da, devlet dâirelerinde görev yaparak geçirdi.
Tahsiline ancak 20 yaşlarında başlayabilen Halîl bin Aybek, zamanının en tanınmış âlimlerinden; Şihâbüddîn Mahmûd, İbn-i Seyyidinnûr, İbn-i Nübâte, Ebû Hayyân, el-Mezrî ve Yûnus ed-Debbûsî’den ilim öğrenmiştir. Tâcüddîn-i Sübkî’nin babasından Şifâ adlı eserin tamâmını okumuştur. Bu arada kayda değer diğer bir husûs da, onun Zehebî ve Tâcüddîn-i Sübkî gibi meşhûr âlimlere yakın dost olup, ilim alış-verişinde bulunmuş olmasıdır. Nitekim, Zehebî; “O benden, ben de ondan ilim ve hadîs aldık” derken, Tâcüddîn-i Sübkî de Şafiî fıkıh âlimlerinin hâl tercümelerini ihtivâ eden Tabakât-üş-Şâfiiyye’sinde, Halîl bin Aybek’in hâl tercümesine özel bir yer tahsis etmiştir. Tâcüddîn-i Sübkî, Halîl bin Aybek’in edebiyattan başka fıkıh, usûl ve hadîs ilmi okuduğunu kaydetmekte ve şöyle demektedir: “Safdî, ne zaman bir kitap te’lîf edecek olsa, fıkıh, hadîs ve usûlün yanında asrın ileri gelenleri hakkında bana sorular sorardı.
Benden yardım isterdi. Cem’ul-cevâmî’ isimli kitabı te’lîf ettiğim zaman kendi el yazısıyla bu kitabı yazdı ve bu kitabı bir cemâatin huzûrunda okudu. Ve dinleyenler zevk aldı. İstifâde etti. Yine Tâcüddîn Sübkî, onun yazdığı eserlerin sayısının 600 adedi. geçtiğini zikretmektedir. Halîl bin Aybek’in 30 cildlik el-Vâfî bil-Vefeyât adlı târihe dâir eserinden başka, Avân-in-nasr ve a’yân-il-asr (bu eserde, kendi muasırlarının hâl tercümelerini el-Vâfi’den alarak tanzim etmiştir), Lâmiyet-ül-acem (2 cild), Elhân-üs-sevâci’ beyn-el-mebâdi’ vel-merâci’ (2 cild), Keşf-ül-hâl fî vasf-il-hâl, Fedd-ül-hitâm anit-tevriye vel-istihdâm isimli eserleri zikredilebilir.
Kendi el yazması eserlerden anlaşıldığına göre, Halîl bin Aybek’in güzel bir yazısı vardı. Takdîr edilmiş bir âlim ve edîb olan Halîl bin Aybek, doğduğu şehir olan Safd’da, sonra Kâhire’de daha sonraları Haleb ve Râtıbe’de kâtiblik yaptı. En son olarak da Şam’da Beyt-ül-mâl vekîlliği vazîfesinde bulundu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-10, sh. 5
2) El-Bidâye ven-nihâye cild-14, sh. 303
3) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 87
4) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 200
5) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 258
6) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 114
7) El-A’lâm cild-2, sh. 315