Tefsîr, nahiv, fıkıh, usûl ve matematik âlimi. İsmi, Muhammed bin Yûsuf bin Abdullah el-Cezerî’dir. Künyesi Ebû Abdullah olup, lakabı Şemsüddîn’dir. 637 (m. 1239) senesinde Musul civarında bulunan Cezîret-i İbn-i Ömer denilen yerde doğdu. 711 (m. 1312) senesi Zilka’de ayında Mısır’da vefât etti. Babası Cezîre’de sarraf idi. Haşşâş lakabı ile bilinirdi.
Muhammed el-Cezerî, doğduğu yerde büyüdü ve ilim tahsiline başladı. Sonra ilim tahsiline devam etmek için Mısır’a gitti. Mısır’da Kûs denilen yere yerleşti. Burada kadı olarak vazîfe yapan Şemsüddîn İsfehânî’nin derslerini ta’kib etti. Bu şehirde çeşitli ilimleri iyice öğrendi. Sonra buradan ayrılarak Kâhire’ye gidip, oraya yerleşti. Burada bir süre Sâhibiyye Medresesi’nde talebelere ders verdi. Daha sonra Kal’a Câmii hatîbliğini ve Şerîfiyye Medresesi müderrisliğini yaptı. Bütün gününü ilim öğretmekle geçirirdi. Yahudiler ve hıristiyanlar da ondan ders alırlardı. Zamanının sultânı Caşenkîr onu severdi. Fakat onu sevmeyenler ve hakkında kötü sözler söyleyenler, sultanla arasını açtılar. Aleyhinde yaptıkları çalışmalar ile, Kal’a Câmii hatîbliğinden alındı. Sultan Nasır zamanında Tûlûn Câmii hatîbliğine ve Mısır’da Ma’ziyye Medresesi müderrisliğine ta’yin edildi.
Kemâlüddîn Kefevî onun hakkında şöyle demektedir: “Görünüşü hoş, ifâdesi tatlı bir zât olup, fıkıh, usûl, nahiv, mantık, edebiyat gibi ilimlerde mütehassıs idi.”
Muhammed el-Cezerî, birçok eser yazmıştır. Yazdığı eserlerden ba’zıları şunlardır: 1- Şerhu Elfiyeti İbn-i Mâlik: Nahiv ilmine dâirdir. 2- Şerh-ut-tahsîl, 3- Dîvân-üş-Şi’r, 4- Dîvân-i Hutab, 5- Şerh-ül-Minhâc lil-Beydâvî: Usûl-i fıkha dâir bir eserdir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 128
2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-4, sh. 299
3) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-9, sh. 275
4) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 278
5) El-A’lâm cild-7, sh. 151
6) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-1, sh. 363
7) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 42
8) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 142
9) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 92 cild-2, sh. 1616, 1879,