Mâlikî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Îsâ bin Mes’ûd bin Mensûr bin Yahyâ bin Yûnus bin Yûynî bin Abdullah bin Ebî Hac el-Menkellâtî el-Himyerî ez-Züvvâvî’dir. Künyesi Ebû rûh olup, Şerefüddîn lakabı ile tanınırdı. 664 (m. 1266) senesinde Endülüs’te bulunan Züvvâve’de doğdu. Daha küçük yaşta ilim ile meşgûl olmaya başladı, ilk tahsilinden sonra Becâye’ye gidip, Ebû Yûsuf, Ya’kûb-i Züvvâvî’den fıkıh ilmini öğrendi. Oradan İskenderiyye’ye gelip, fıkıh ilmini okudu. Sonra Kâbis’e gitti. Bir müddet orada kaldı ve kadılık vazîfesini de yürüttü. Daha sonra Sugr-ul-İskenderiyye’ye geçti. Az bir zaman kalıp, Kâhire’ye geldi. Uzun zaman orada kalıp, Câmi’ul-Ezher Medresesi’nde insanlara ilim öğretmekle meşgûl oldu. “Kütüb-i Sitte” diye meşhûr olan hadîs kitaplarını dinleyip okudu. Şerefüddîn-i Dimyâtî’den hadîs-i şerîf rivâyet etti. Dımeşk’da iki sene kadar kadı yardımcılığında bulundu. Sonra diyâr-ı Mısır’a dönüp, orada kadı yardımcılığına ta’yin edildi. Onun zamanında Kâdı’l-kudâtlık vazîfesinde Zeynüddîn bin Mahlûf el-Mâlikî ve ondan sonra da Takıyyüddîn el-Ahnâî el-Mâlikî bulunmuştu. Sonra Mısır’da, Mâlikiyye Zâviyesi’nde Mâlikî tedrisâtını yürütmek vazîfesi kendisine verildi. Bunun üzerine kadılık (hâkimlik) ile ilgili görevlerini bırakıp, bu işle meşgûl oldu. Bundan sonra, ilim öğretmek ve eser yazma işleri ile uğraştı. Çok kıymetli eserleri şerh etti. 743 (m. 1342) senesi Receb ayının başlarında Kâhire’de vefât etti.
Fıkıh, usûl, hadîs, ferâiz, Arab dili ve edebiyatı ilimlerinde büyük ve derin bir âlim olan Îsâ Menkellâtî, üç ay gibi kısa bir zamanda İbn-i Hâcib’in “Muhtasar”ını ezberlemişti. Ayrıca İmâm-ı Mâlik hazretlerinin Muvatta’ını da ezberledi. Fıkıh ilminde, zamanındaki âlimlerin İmâmı, en büyüğü sayıldı. Talâk (boşanma) mes’elesinde, İbn-i Teymiyye’nin yanlış, bozuk fikirlerini reddetti. Mısır ve Şam diyarında, Mâlikî mezhebindeki fetvâ riyaseti onunla sona erdi.
Başlıca eserleri şunlardır: 1- Şerhu Sahîh-i Müslim: Oniki cild olup, “İkmâl-ül-İkmâl” adını verdi. Bu eserinde, Mâzeri’nin Kâdı Iyâd’ın ve Nevevî’nin açıklamalarını topladı. Ayrıca İbn-i Abdilberr’den nakledilen, yüksek, faydalı bilgileri de bildirdi. 2-Şerhu Muhtasar: Ebû Amr bin Hâcib’in fıkıh ilmine dâir olan eserinin şerhidir. Yedi cilddir. 3- Muhtasar-ı Câmi-i İbn-i Yûnus, 4- Şerh-ül-Müdevvene: Mâlikî fıkhına dâir bir eserdir. 5- Menâkıb-ı Mâlik (r.a.), 6- Er-Reddü alâ İbn-i Teymiyye fî mes’elet-it-talâk.
Ayrıca onun 20 cildlik bir “Târih” kitabı da vardır. Müsvedde hâlinde hazırladığı bu eserinin yarısını temize çekmişti. Onun evvelinde, dünyânın başlangıcını, Peygamberlerin kıssalarını, Âdem aleyhisselâmdan zamanına kadarki ümmetlerin hâllerini yazdı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 33
2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 210, 211
3) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 182, 184
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 309
5) Keşf-üz-zünûn sh. 558, 1644, 1841