Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdullah bin Ömer bin Mekkî bin Abdüssamed bin Atiyye bin Ahmed el-Osmânî ed-Dımeşkî olup, lakabı Zeynüddîn’dir. İbn-i Vekîl veya İbn-ül-Merhal Zeynüddîn diye bilinir. 690 (m. 1291) senesinde Dimyat’da doğdu. 738 (m. 1337) senesinde Dimeşk’da vefât etti.
İbn-i Vekîl, fıkıh ilminde üstün bir dereceye yükseldi Âlim bir zât olan amcasının yerini alıp, ders verdi. Amcası onun için; “Âlimin oğlu câhil, câhilin oğlu âlim oldu” dedi. İbn-i Vekîl, Kâhire’de İbn-i Dakîk-ül-Iyd’den, Dımeşk’de; Şerefüddîn el-Fezârî, İshâk en-Nüshâs, İbn-i Müşerref ve amcası Sadruddîn’den hadîs-i şerîf dinledi ve rivâyette bulundu. Kâhire’de Meşhed-ül-Hüseynî’de de ders okuttu. 725 (m. 1325) senesinde Dımeşk’a geldi. Ölünceye kadar orada ders okuttu ve fetvâlar verdi.
El-Berzâlî onu övdü ve hakkında; “Hâli ve işi düzgün, fazilet ve tevâzu sahibi idi.” Başka âlimlerce de övüldü. Onun hakkında; “Birçok ilimleri kendisinde toplayan bir zât idi” denildi. İbn-i Vekîl, çok düzgün konuşurdu. İlim ve ibâdete çok düşkün olup, iffet sahibi idi. Sultan en-Nâsır onu eş-Şamiyyet-ül-Berrâniyye Medresesi’ne müderris ta’yin etti. Orada fetvâlar verdi. İlim öğretmek ve talebe yetiştirmekle meşgûl oldu.
Zehebî onun hakkında; “Dış görünüşü ve ahlâkı güzel idi. Zeki ve tevâzu sahibi olup, münâzara ilmini iyi bilirdi.” demektedir.
İbn-i Rafiî ise onun hakkında; “İbn-i Vekîl, usûl-i fıkha dâir birçok eser yazdı. 738 (m. 1337) senesi Receb ayında vefât etti. El-Azrâviyye Medresesi’nde kendisinden sonra oğlu Abdullah ders okuttu” demektedir.
İbn-i Vekîl birçok eser yazdı. Yazdığı eserlerden ba’zıları şunlardır. 1-El-Ferâidü fil-farkı beyn-el-mesâil, 2-En-Nezâir, 3- Muhtasar-ür-Ravda, 4-Et-Telhîs, 5- El-Hulâsa.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 228
2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 479
3) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 118
4) El-A’lâm cild-6, sh. 234
5) El-Bidâye ven-nihâye cild-14, sh. 181
6) Tabakât-üt-Şâfiiyye (Sübkî) cild-9, sh. 157
7) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-2, sh. 462
8) Brockelmann Sup-2, sh. 102