Hadîs ve fıkıh âlimi. İsmi Muhammed bin Muhammed bin Abdullah bin Muhammed bin Ali bin Hammâd bin Sabit el-Vâsıtî el-Bağdâdî eş-Şâfiî olup, künyesi Ebü’l-Mekârim’dir. Lakabı ise Gıyâsüddîn’dir. 733 (m. 1333) senesi Receb ayında Bağdad’da doğdu. 797 (m. 1395) senesi Safer ayında Bağdad’da vefât etti. Mâ’rûf-i Kerhî’nin (r.a) yanına defn edildi.
İbn-i Akûli, ilk önce babasından ilim öğrendi. Es-Sirâc el-Kazvînî’den hadîs-i şerîf dinledi. Meydûmî ve birçok âlimden icâzet (diploma) aldı. Fıkıh, beyân, meâni, hadîs, nahiv ve edebiyat ilimlerinde söz sahibi âlimlerden oldu. Kendi beldesinin Şeyh-ül-hadîsi idi. Mekke, Medine ve Şam’a ilim öğrenmek için gitti.
El-Hâfız Şihâbüddîn bin Hacer onun hakkında; “Muhammed el-Âkûlî, babası ve dedesi gibi Mustansıriyye Medresesi’nde müderris olup, onlar gibi ders verdi. Yine babası gibi Nizâmiyye Medresesi’nde de ders verdi. Babası, dedesi ve kendisi Bağdad’ın büyük âlimlerinden idi” demektedir.
Hâfız Burhânüddîn el-Halebî de onun hakkında; “İbn-i Akûlî, büyük âlim olup, birçok ilimde derin bilgi sahibi idi. Zekâsı çok keskin idi. Her sene 100.000 (yüz bin) dirhemden fazla kazancı vardı. Bu kazancının hepsini Allah rızâsı için harcardı” demektedir.
İbn-i Akûlî birçok eser yazmıştır. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1-Şerhu Mişkât-il-mesâbih lil-Begavî, 2- Er-Reddü aler-râfidati, 3- Erbeûne hadîsen, 4- Şerhu Minhâc-il-usûl lil-Beydâvi, 5- Şerh-ül-gâyet-il-Kusvâ fî dirâyet-il-fetvâ.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 240
2) Bugyet-ül-vuat cild-1, sh. 225
3) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 351
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 175
5) Keşf-üz-zünûn cild-2, sh. 1192, 1699, 1879
6) Brockelmann Gal-2, sh. 162 Sup-2, sh. 203