Hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi, Ebû Amr olup ismi, Osman bin Îsâ bin Derbâs’tır. 516 (m. 1122) yılında Musul’un batısındaki Hedbân’da doğdu. Hedbânî, Mârânî, Mısrî, Kürdî nisbet edildi.
İslâmiyete hizmetlerinden dolayı Ziyâüddîn lakabı verildi. Seksen altı yaşlarında iken 602 (m. 1205) yılında Kâhire’de vefât edip Karâfe kabristanına defnedildi.
Küçük yaşta temel din bilgilerini ve âlet (yardımcı) ilimleri öğrenen Ziyâüddîn Mârânî, Erbil’de Hıdır bin Akîl’den, Şam’da Ali İbni Asrûn’dan Şafiî mezhebi fıkıh bilgilerini tahsil etti. Ebü’l-Cüyûş Asâkir bin Ali’den hadîs-i şerîf dinleyip ilim öğrendi. Şafiî mezhebinde zamanın ileri gelen fıkıh âlimlerinden oldu. Şafiî mezhebi usûl ve fürû’ bilgilerini çok iyi bilirdi. Çeşitli yerlerde kadılık yaptı Mısır’da, kardeşi Kâdı’l-kudât Sadrüddîn Abdülmelik’in nâibi (yardımcısı) oldu. Cemâleddîn Haşterî’nin Mısır’da bir medrese yaptırarak emrine tahsis etmesi üzerine, medresede ders vermeye başladı, ölünceye kadar o medresede tâliblerine ders verip ilim öğretmeye devam etti. Onun vefâtından sonra medresesi, Mensûriyye Medresesi’ne dâhil edildi.
Allahü teâlânın dînini öğrenerek O’nun rızâsına uygun yaşamak ve O’nun kullarını Cehennem ateşinden kurtarmak maksadıyla gece-gündüz demeden çalışan İslâm âlimlerinden olan Ziyâüddîn Ebû Amr Mârânî, haram ve şüpheli şeylerden çok sakınır, mübahların birçoğunu da terk ederdi. Allahü teâlânın râzı olmayacağı hiçbir işi yapmaz, O’nun rızâsına muhalif hiçbir sözü söylemezdi. Vaktini ilim öğrenmek, öğretmek, kitap yazmak ve ibâdet etmekle geçirirdi. Pekçok talebe yetiştirip, kıymetli eserler yazdı. Bu eserlerinden çoğu Şafiî mezhebi fıkıh bilgilerine dâirdir. Ba’zıları şunlardır:
“Mühezzeb” kitabının şerhi “El-İstiksâ li-Mezâhib-il-ulemâ-il-fukahâ”, fıkıh usûlü ile ilgili “Şerh-i Lûm’a”, Ebû İshâk Şîrâzî’nin “Tenbîh” adlı eserinin şerhi. Bu eserlerden, “Mühezzeb” şerhi “El-İstiksâ”yı tamamlayamadan vefât etmiş, yirmi cilde yakını yazılmış olan bu eser yarım kalmıştır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 337
2) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-1, sh. 128
3) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 110
4) Vefeyât-ül-a’yân cild-3, sh. 242
5) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 7
6) El-A’lâm cild-4, sh. 212
7) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 408