Musul’da yetişen Hanbelî mezhebi fıkıh âlimlerinden. Kırâat ve Arab dili ve edebiyatı ilimlerinde de büyük bir âlimdir. İsmi, Muhammed bin Ahmed bin Hüseyn el-Mûsulî’dir, Künyesi Ebû Abdullah olup, Şemseddîn lakabı ile tanınırdı. “İmâm-ı Şu’le” diye meşhûr oldu, “İbn-i Mevkî” de denilirdi. Kırâat, fıkıh, târih ve edebiyat ilimlerinde derin bilgi sahibiydi. Nesir ve nazım olarak yazdığı eserleri vardır. 623 (m. 1226) senesinde doğdu. Kırâat ilmini Ebü’l-Hasen Ali bin Abdülazîz Erbilî’den ve başka âlimlerden okudu. Çok kitap yazdı. Şiirleri çok güzeldir. 656 (m. 1258) senesinde Musul’da vefât etti. Muhammed Şu’le, Kur’ân-ı kerîmin kırâatini (okunuşunu) kırâat-ı seb’a ile (ya’nî yedi büyük kırâat âliminin okuduğu üzere) öğrenmiş, bu ilimde büyük bir âlim olarak yetişmişti. Arabçanın lügat ve nahiv ilimlerinde derin bilgisi vardı. Kırâat ilmine dâir nazım olarak yazdığı “Kitâb-üş-Şem’a fil-kırâat-is-seb’a” adındaki eseri çok kıymetlidir.
Hâfız Zehebî diyor ki: “O, genç ve fazilet sahibi bir âlim idi. Hem kırâat âlimi, hem de muhakkık, araştırıcı idi. Parlak bir zekâsı ve anlayışı vardı. Arabçanın dil ve edebiyat bilgilerinde tam ve derin bir ilme sahipti. Şiirlerinde, edebî san’atın bütün özellikleri vardı. Fıkıh, târih ve diğer ilimlerde nazım olarak eserler yazdı. “Eş-Şem’atü fil-kırâat-is-seb’a” adındaki eserini de nazım olarak yazdı. Zekâsının çokluğu ile beraber, sâlih, zâhid ve mütevâzi bir zât idi. Bizim üstadımız Takıyy-ül-maksâtî, onun şemâlini (görünüşünü, şeklini) ve faziletlerini uzun uzun anlatırdı.”
Onu medhedenler, övenler, çoktur. Hocası Ebü’l-Hasen el-Bekrî şöyle anlatır: “Birgün Abdullah yanımda uyuyordu. Aniden uyandı. Gelip bana: “Resûlullah (s.a.v.) efendimizi rü’yâmda gördüm. Ondan ilim taleb ettim. Bana hurmalar verip yedirdi” dedi. İşte bu vakitten sonra, Allahü teâlâ onun kalbini açıp ilimle doldurdu ve insanlara bildiklerini anlatmaya başladı.
Eserlerinin başlıcaları şunlardır: 1. Eş-Şem’at-ül-mudiyye bi-nesri kırâat-is-seb’a-ül-merdıyye: Şâtıbî’nin “Manzûme-i Râiyye”sinin yarısına kadarının şerhidir. 2. Ukûdü ibni Cinnî: Arabcanın dil ve edebiyat bilgilerine dâirdir. “El-Ankûd” diye isimlendirilmiştir. 3. Nazmü ihtilâfi aded-il-ây bi-rumûz-il-cümmel, 4. En-Nâsıhu vel-mensûh fil-Kur’ân, 5. Şerhu tashîh-il-minhâc li-ibni Kâdı Aclûn, 6. Et-Telvîh bi-meânî esmâ-il-husne-el-vâride fis-sahîh, 7. El-Fethu li-muglakı hizb-il-feth, 8. Kenz-ül-meânî fî şerhi hırz-il-emânî: Matbû’ bir eserdir. 9. Fedâil-il-eimme-til-erba’a. Ayrıca birçok şiirleri de vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 315
2) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 281
3) Zeyl-i Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 256
4) El-A’lâm cild-5, sh. 321