Usûl ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. İsmi, Mahmûd bin Ahmed bin Abdülazîz bin Ömer bin Mâze’dir. 551 (m. 1156) yılında veya daha önce doğduğu söylenmektedir. Doğduğu ve ilim öğrenip öğrettiği yer olan Buhârâ’ya nisbetle Buhârî denildi. İslâmiyete hizmetlerinden dolayı Burhânüddîn lakabı verildi. 616 (m. 1219) yılında Buhârâ’da vefât etti.
Baba ve dedeleri de büyük âlimlerden olan Mahmûd Buhârî, küçük yaştan i’tibâren, babası Tâcüddîn Ahmed bin Abdülazîz bin Ömer’den ve amcası Sadr-üş-şehid Hüsâmeddîn Ömer bin Abdülazîz’den ilim öğrendi. Zamanındaki âlimlerin birçoğunun ilimlerinden istifâde eiti. Buhârâ ve Semerkand’da dersler verdi. Zamanın yüksek ilim sahibi âlimleri arasında yer aldı. İbn-i Kemâl Paşazâde’ye göre, Hanefî mezhebi fıkıh âlimleri arasında mes’elede müctehidlerden sayıldı. Allahü teâlânın dînine hizmet ve O’nun kullarının huzûr ve saadeti için durmadan çalıştı. Kıymetli eserler yazıp, mümtaz talebeler yetiştirdi. İnsanlara sık sık nasihatlerde bulunurdu. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğrenmeyenlerin ve öğrendiklerine uygun yaşamayanların, Cehennem azâbından kurtulamayacaklarını anlatırdı. “Müslümanlar çekişdirilen, içki içilen da’vet ve meclislere gidilmez” buyururdu. Vakitlerini ilim öğrenmek, öğretmek ve ibâdet etmekle geçirirdi. Hiçbir ânını boşa geçirmek istemez, her nefesini, Allahü teâlânın dînini yaymak ve O’na ibâdet etmekle geçirmek isterdi. Haram ve şüpheli şeyleri terk eder, mübahlarla da zarûret miktârı meşgûl olurdu. Birçok talebe yetiştirdi. Oğlu Sadr-ül-İslâm Tâhir bin Mahmûd, talebelerinin ileri gelenleri arasındaydı.
Yazmış olduğu birçok eser, onun ilminin yüceliğini ve bu sahadaki yerini bariz bir şekilde göstermektedir. Eserlerinden ba’zıları şunlardır: “Kitâb-ül-Muhît”, “Şerh-ül-Câmi-il-kebîr”, “Tetimmet-ül-fetâvâ”, “Zâhirât-ül-fetâvâ”, “Kîtâbü nisâb-ül-fukahâ”, “Şerh-i Edeb-il-kazâ lil-Hassâf’, “Şerh-ül-Câmi-is-sagîr”, “Şerh-üz-ziyâdâd”, “Et-Tecvîd”, “Et-Tarîkât-ül-Burhâniyye”, “El-Vecîz fil-fetâvâ” ve “El-Vâkı’ât”.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Fevâid-ül-behiyye sh. 205
2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 147
3) El-A’lâm cild-7, sh. 161
4) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 278
5) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 232, 319, 564, 710, 1031