Hadîs, kırâat ve nahiv âlimi. İsmi, Îsâ bin Abdülazîz bin Îsâ bin Abdülvâhid bin Süleymân el-İskenderânî olup, künyesi Ebü’l-Kâsım’dır. Lakabı Muvaffaküddîn’dir. Aslen Şerîsli olan bu âlim, 550 (m. 1155) senesinde doğdu. 629 (m. 1231) senesinde İskenderiyye’de vefât etti.
Îsâ bin Abdülazîz, es-Silefî ve Abdülmün’im bin Yahyâ bin Halef’den ilim öğrenmek için İskenderiyye’ye gitti, ilk önceleri Abdullah bin Muhammed bin Halef ed-Dânî’den ilim öğrenen Îsâ bin Abdülazîz, Mukâtil bin Abdülazîz el-Birkî’den ilim öğrendi. Îsâ el-İskenderânî, binbeşyüz âlimden hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Kendisinden ise; Ebû Abdullah el-Fâsî, Kâdı Abdüsselâm, Ahmed bin Abdülvâri, kardeşi Abdülkerîm es-Sa’îdi, Ebû Bekr bin Museddi, Ebû Bekr bin Ebi’d-Der, Ya’kûb bin Bedr, oğlu Abdürrahmân bin Îsâ, İbn-i Neccâr, Abdülazîm Kemâl ed-Darîr ve birçok âlim ilim öğrenip, hadîs-i şerîf dinledi. Ayrıca el-Hasen bin Abdülkerîm, kırâat ilmine dâir birçok bilgileri Îsâ bin Abdülazîz’den nakletmiştir.
Îsâ bin Abdülazîz, hadîs, kırâat ve nahiv ilmine dâir birçok eser yazdı. Eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1. El-Emniyetü fî ilm-il-Arabiyyeti, 2. El-Lemhât-ül-mugniyye vel-lum’at-il-mugniyye fin-nahv, 3. Er-Risâlet-ül-bâriati fil-ef’âl-il-mudâriati, 4. Ez-Zühret-ül-lâiha, 5. Beyânü müstebih’il-Kur’ân, 6. El-İfhâm fî aksâm-il-istifhâm, 7. Es-Süreyyâlmudiyye min kelâmi Seyyid-il-beriyye, 8. Er-Rekâik vel-hakâik, 9. El-İsfâr fî fazîlet-il-eş’âr, 10. El-İhâle fî şerh-il-imâle, 11. Eş-Şehâdetü bi fadl-iş şehâde, 12. En-Nekâvet-ül-mühezzibe, 13. El-Fasl fil-fasl, 14. Teysîr-üt-teysîr, 15. El-İnâye, 16. El-İhbâr bi sahîh-il-ahbâr, 17. El-Ezhâr fîl-muhtâr, 18. Et-Tesdîd fî merâtib-it-teşhîd, 19. El-Menzilet-ül-ulyâ fî ta’bîr-ir-rü’yâ, 20. Huccet-ül-muktedî ve muhâccet-il-mübtedî, 21. El-İhtidâ fil-vakfî vel-ibtidâ, 22. Et-Ta’ziyetü li ehl-il-ma’siyet, 23. El-İhtimâm, 24. Et-Tahrîr fî izhâb, 25. El-Murâd fî Keyfiyet-in-nutki biddâd, 26. Nazarât-üs-serî’, 27. El-İntikâ, 28. El-Müntekâ, 29. Et-Tezkiret-ül-muhtasıra, 30. Melce-ül-melceî, 31. Et-Tarîk ile’t-tecvîd vet-tahkîk, 32. El-İnâle, 33. Nihâyet-ül-ihtisâr, 34. El-Vesâil fir-risâle, 35. El-İfâdat fil-İcâzât, 36. El-Menâl fil-cevâb, 37. El-Hılâf fîmâ fî hatt-il-mesâhif, 38. Ed-Dâllû alel-firak, 39. Garâib-ül-kırâat, 40. Cem-ül-müfterik, 41. El-Câmi’ul-ekber, 42. Câmi’ul-huffâz fî ihtilâf-il-kurrâ, 43. Şiirlerini topladığı bir dîvân, 44. Et-Tebyîn.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Gâyet-ün-nihâye fî tabakât-ül-kurrâ cild-1, sh. 609
2) Lisân-ül-mîzân cild-4, sh. 401
3) Bugyet-üt-vuât cild-2, sh. 235
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 808
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 26
6) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 537,
7) Ravdat-ül-cennât sh. 508
8) Brockelmann Gal-1, sh. 303