Hanbelî hadîs âlimi. İsmi, Muhammed bin Abdülgani bin Ebû Bekr bin Şücâ’ bin Ebî Nasr bin Abdullah’dır. Künyesi Ebû Bekr olup, Mu’înüddîn ve Muhibbüddîn lakabları vardır. İbn-i Nukta diye bilinir. 579 (m. 1183) senesinde Bağdad’da doğup, 629 (m. 1232)’da Safer ayında, yine burada vefât etti. Bağdad’da Yahyâ bin Bûş, Abdülvehhâb bin Sekine, Ömer bin Taberzed, İbn-i Ahder, Ahmed bin Hasen ve daha başkalarından hadîs-i şerîf dinledi. Birçok yere ilmî yolculuklar yaptı. Vâsıt’da; Ebü’l-Feth bin Mendây, İrbil’de Abdüllatîf bin Ebî Necîb Sühreverdî, İsfehan’da; Afife Fârkâniyye, Zâhir bin Ahmed, Müeyyed bin Uhuvve, Ebû Fahr bin Ravh’den, Horasan’da; Mensûr bin Abdülmün’im, Ferâvî, Müeyyed Tûsî’den, Dımeşk’da; Ebû Yümn Kindî, Ebû Kâsım bin Hârestânî, Dâvûd bin Melâib ve başkalarından, Mısır’da; Ebû Abdullah Hüseyn bin Ebû Fahr el-Kâtib, Abdülkavî bin Habbâb, Silefî’nin talebelerinden bir topluluk ve başkalarından, İskenderiyye’de; İbn-i İmâd Harrânî ve Silefî’nin talebelerinden, Mekke-i mükerremede; Yahyâ bin Yâkût’dan, Harran’da Hâfız Abdülkâdir’den, Haleb’de; iftihar el-Hâşimî’den, Musul’da; ba’zı âlimlerden ve daha başka yerlerdeki âlimlerden de hadîs-i şerîf dinledi. Münzirî, Şeyh bin Mecd. Abdülkerîm bin Mensûr el-Eserî, Ebü’l-Ferec Abdürrahmân bin Muhammed, İzzeddîn Fârûti, oğlu Leys bin Nukta ve başkaları, ondan hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Hadîs âlimlerinden Ömer bin Hâcib, onun hakkında şöyle der: “O, zamanımızın önde gelen hadîs-i şerîf âlimlerindendir. Hadîs-i şerîf tahsili için çok memleketler dolaştı. Hadîs ilimleri ve neseblere dâir pek kıymetli kitaplar yazdı. Derin bir âlim olup, haramlardan ve şüphelilerden sakınan, dünyâya rağbet etmiyen bir âlimdir. Hadîs ilmine göre, güvenilir ve i’timâd edilir kabûl edilmektedir. Hattı gayet güzeldir. Rivâyet husûsunda titiz idi. Sözlerinde, nakillerinde, eserlerinde, yazdıklarında huccettir. Ahlâkı, yaşayışı güzel ve vekar sahibi idi. Cömert idi. Aza kanâat ederdi. Hayır ve iyilik yapmaya çok rağbetli idi.
Zeyl-i Tabakât-ı Hanâbile sahibi İbn-i Receb şöyle der: Onu İbn-i Abdülvâhid’e sorduğumda bana, onun; “Hadîs âlimi, dindar, fâidesi çok, ahlâkı güzel, konuşması tatlı, hadîs ilmine göre güvenilir olmakla meşhûr bir zât” olduğunu söyledi.
Münzirî de onun hakkında: Kendisinden hadîs-i şerîf dinlediğini, onun da kendisinden dinlediğini, hadîs-i şerîf tahsili için çok yerler dolaşması ve yazısının güzelliği ile meşhûr bir âlim olduğunu, fâideli eserler yazdığını bildirmiştir.
İbn-i Hılligân da şöyle der: Muhammed. bin Abdülganî, Horasan, Cebel, Cezire, Şam ve Mısır mıntıkasını dolaştığını, burada büyük âlimlerle görüştüğünü, onlardan çok istifâde ettiğini, çok şeyler yazdığını, kitaplar üzerine fâideli açıklamalar yaptığını söylemiştir.
Eserleri: 1. El-Müstedrek alâ kitâb-il-ikmâl li İbn-i Ma’kûla, 2. Et-Takyîd fî ma’rifeti rüvât-ül-kütüb vel-mesânîd, 3. Kitâbün fil-ensâb.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 179
2) Zeyl-i Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 182
3) Vefeyât-ül-ayân cild-4, sh. 392
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1412
5) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 133
6) Şezerât-üz-zeheb cild- sh. 133; 134
7) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 112