Hadîs, tefsîr, fıkıh, usûl, matematik ve mantık âlimi. İsmi, Hibetullah bin Abdullah bin Seyyid-ül-Küll’dür. Künyesi, Ebû Abdullah olup, lakabı Behâüddîn’dir. 600 (m. 1203) senesinde Kıft denen yerde doğup, 697 (m. 1297) târihinde Esna’da vefât etti.
Gençliğinde Kûs’a gelen Hibetullah Kıftî, burada büyük âlim Mecdüddîn Kuşeyrî’nin yanında fıkıh ilmini okudu. Usûl ilmini, Kûs kadısı Şemsüddîn İsfehânî’den öğrendi. Fıkıh, usûl, nahiv, ferâiz, cebir ve mukâbele ilimlerinde çok ilerledi. Fıkıh âlimlerinden Ebû Hasen Ali bin Hibetullah bin Selâme’den, Mecdüddîn Kuşeyrî ve daha başka âlimlerden hadîs-i şerîf dinledi. Kâhire’ye de giden Hibetullah Kıfti, burada İzzeddîn bin Abdüsselâm ve Münzirî ile görüştü. Onlardan istifâde etti. Tekrar memleketine döndü. Herkes ondan çok faydalandı. Çok talebe yetiştirdi. Çok kimse ondan ilim aldı. Şeyh-ül-İslâm İbn-i Dakîk-ıl-Iyd, Şeyh Ziya bin Abdürrahîm bunlardandır. Kendisinden de; Talhâ bin Şeyh-ül-İslâm Takıyyüddîn Kuşeyrî ve başkaları hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Hibetullah Kıfti, büyük bir âlim olmakla beraber çok mütevâzi idi. Kûs’da Necîbiyye Medresesi’nde ders verir, medresenin ışıklandırılması gibi medreseye âit bir takım hizmetleri ve yapılacak işleri de yerine getirirdi. İlimdeki gayret ve çalışmalarının sonunda, zamanının Şafiî mezhebi reîsliği mertebesine ulaştı. Yine Kûs’da hüküm verme işi de kendisine verildi. Daha sonra Îsnâ denilen yere gitti. Burada, Necîb bin Müflih’in yanında İzziyye Medresesi’nde asistan olarak vazîfe yaptı. Aynı zamanda da, burada hâkimlik de yaptı. Necîb bin Müflih’in vefâtından sonra, İzziyye Medresesi’nin hocalığı kendisine verildi.
Hibetullah Kıftî, bozuk i’tikâdların yaygın olduğu Îsnâ şehrinde Ehl-i sünnet i’tikâdını, Resûlullahın (s.a.v.) ve Eshâb-ı Kirâmın (r.anhüm) yolunu yaydı. Bu husûsta bir kitap yazdı. Bu kitabın ismi, “En-Nesâih-ül-müfterid fî fedâih-ir-râfida”dır. Bunun üzerine bozuk i’tikâdlı ve Eshâb-ı Kirâm düşmanı olan bu kimseler, Hibetullah Kıftî’yi öldürme teşebbüsünde bulundular. Fakat Allahü teâlâ onu bozuk i’tikâdlılara karşı muhafaza eyledi. Onun vâsıtasiyle çok kimse tövbe edip, Ehl-i sünnet yoluna girdiler.
Büyük âlim Takıyyüddîn bin Dakîk-ül-Iyd. Hibetullah Kıftî’ye çok hürmet ederdi. 690 (m. 1291) senesinde sırf onu ziyâret için Sa’îd denilen yere gitti. Hibetullah Kıftî orada bulunuyordu.
Hibetullah Kıftî’nin şu sözü, ilimde müzâkerenin ne kadar mühim olduğunu pek güzel ifâde eder “Yirmi ilim biliyordum. Fakat müzâkere edemediğim için bir kısmını unuttum.”
Hibetullah Kıftî, hüküm verme işleriyle meşgûl olmakla beraber, zamanının büyük bir kısmını ilim ve ibâdet ile geçirirdi. Daha sonra kadılık vazîfesini bırakarak, vefât edinceye kadar kendisini ilim ve ibâdete verdi.
Vefâtından bir gece önce birisine rü’yâsında, bir şahıs “Şafiî vefât etti” dedi. Uyanınca, Hibetullah Kıftî’nin vefât ettiğini söylediler.
Hibetullah Kıftî’nin menkıbeleri çoktur. Hulâsasını söylemek gerekirse, ilimde ve Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymakta pek gayretli bir zât idi.
Eserleri: 1. Şerh-ül-Hâdî: Fıkıh ilmine dâir olup, beş cilddir. 2. Şerh-ül-Misbâh lil-Matrizî: Nahiv ilmi ile ilgilidir. 3. Nüzhet-ül-elbâb fî şerh-i umdet-üt-tüllâb, 4. Tefsîr-ül-Kur’ân-ı kerîm: Meryem sûresine kadardır. 5. Kitâb-ül-enbâ-ül-Müstetâbe fî fadl-is-Sahâbe alel karâbe, 6. Kitâbün fî senâ-il-karâbe ales Sahabeti, 7. Kitâbün fil-ferâid vel-cebr vel-mukâbele.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-13, sh. 140
2) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 390
3) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 325
4) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 420
5) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 439