Tefsîr, hadîs ve fıkıh âlimi. Künyesi Ebû Muhammed, lakabı İzzeddîn’dir. 551 (m. 1156) senesinde Ayn-ül-Habûr’da doğdu. Önce memleketinde, Ebü’l-Mecîd Kazvinî ve diğer âlimlerden. Bağdad’da; Abdülazîz Müneynâ’dan, ed-Dâhiri’den, Ömer bin Kerem’den ve diğerlerinden. Dimeşk’da Ebü’l-Yemen el-Kindî’den, İbn-i Herastânî’den, Hıdır bin Kâmil’den, Şeyh Muvaffaküddîn’den, Ebü’l-Fütûh bin Celcâlî ve diğer âlimlerden, Haleb’de ise; iftihar-ül-Hâşimî’den hadîs-i şerîf işitip, hadîs ilmini öğrendi. İmâm-ı Zehebî onu, hadîs ilminde hafız derecesindeki (yüzbin hadîs-i şerîfi senetleriyle ezbere bilen) âlimler tabakasında zikretmiştir. 661 (m. 1262)’de vefât etti.
Fıkıh ilmini ise. Şeyh Muvaffaküddîn’den öğrendi. Onun fıkıh ilmindeki “El-Muknî” adlı eserini ezberledi. Şeyh İmâd ile ve diğer pekçok âlim ve sâlih kimselerle arkadaşlık etti. Ayrıca Arab lisânında ve edebiyat bilgilerinde de yetişmiş, çeşitli ilimlere sâhib bir âlim idi. Musul’da Dâr-ül-hadîs medresesinde baş müderrislik vazîfesi yaptı. Musul hâkimi Bedreddîn’in. Cezire meliklerinin ve diğerlerinin yanında üstün bir i’tibârı vardı. Kendisine çok hürmet edilirdi.
Abdürrezzâk bin Rızkullah’dan; oğlu Ebu Abdullah ve diğerleri hadîs-i şerîf rivâyet ettiler. Ebü’l-Meâlî el-Ebrakûhî, Ebü’l-Hasen el-Bendenîcî es-Sûfî, Zeynep binti Kemâl ondan icâzetle rivâyette bulundular. Ayrıca Allâme Ebü’l-Feth İbni Dakîkil-îd ve bunun kardeşi ve babası da ondan rivâyette bulundu.
Sünnet-i seniyyeye son derece bağlı, bid’at ehline karşı Ehl-i sünnet i’tikâdını savunup, anlatan bir âlim idi. Dört cild hâlinde yazdığı “Rumûz-ül-kunûz” adlı tefsîri, gayet güzel ve kıymetli bir tefsîrdir. Bu eserine aldığı hadîs-i şerîfleri, senetleriyle almıştır. Ayrıca “Masra-ül-Hüseyn”, “Dürret-ül-kânî”, “Metâliu envâr-üt-tenzîl” ve “Miftâhu esrâr-üt-te’vîl fit-tefsîr”, “Muhtasâr-ül-fark beyn-el-firâk” adlı eserleri ve kırâat ilminde “Tı” ile “Dat” harfi arasındaki farkı anlatan “Kasîdet-ün-Nûniyye” şiîri ve başka şiirleri de vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 217
2) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 305
3) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1452
4) Zeyl-i Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 274
5) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-1, sh. 293
6) Tabakât-ül-müfessirîn (Süyûtî) sh. 19
7) Tabakât-ül-huffâz sh. 505