Kelâm âlimlerinin meşhûrlarından. İsmi, Abdülhamîd bin Îsâ bin Ammûye bin Yûnus bin Halîl bin Abdullah bin Yûnus el-Hüsrevşâhî’dir. Hüsrevşâh, İran’da Tebrîz’e bağlı bir köydür. 580 (m. 1184) senesinde Hüsrevşâh’ta doğdu. Künyesi Ebû Muhammed, lakabı da Şemsüddîn’dir. Kelâm, fıkıh ve usûl ilimlerinde büyük bir âlim olup, aynı zamanda muhakkik (araştırıcı) idi. Aklî ilimlerde de yüksek bir yeri vardı. Büyük âlim Fahrüddîn-i Râzî’nin talebesidir. İlimlerinin çoğunu ondan öğrendi. Fahrüddîn-i Râzî’yi, diğer talebeleri gibi Abdülhamîd Hüsrevşâhî de çok severdi. Nitekim bir kerresinde, başka taraflardan birisi yanına gelmişti. Yanında İmâm-ı Râzî’nin eliyle yazılmış bir yazı vardı. Bunu görünce, kitabı alıp yazıyı öptü ve başının üzerine koydu ve; “Bu, hocamın yazısıdır” diyerek, hürmet ve saygısını gösterdi. İmâm-ı Fahrüddîn-i Râzî’nin vefâtından sonra Şam’a geldi. Orada ders okuttu, herkese çok faydalı oldu. Sonra Kerk şehrine geldi. Bu şehrin vâlisi olan, sultân Nasır Dâvûd bin Muazzam’ın yanından ayrılmadı. Sultan ondan çok faydalandı. Sultan, onun meclisinde bulunmak ve ilim öğrenmek için da’vet etmişti. O da kabûl edip, uzun bir zaman yanında kalmıştı. Sonra Dımeşk’e (Şam’a) döndü. Vefât edinceye kadar orada kaldı. 652 (m. 1254) senesinde Şam’da vefât etti. Melik Muazzam’ın türbesinin kapısı yakınına defnedildi.
Hadîs ve fıkıh ilimlerinde de yüksek bir âlimdir. Şafiî mezhebi fıkhına dâir yazılan “Mühezzeb” adındaki kitabı kısaltarak daha muhtasar hâle getirmiştir. Felsefe, mantık gibi aklî ilimlere dâir eserleri de vardır. Kendisinden de Hatîb Zeynüddîn bin Merhal ilim öğrendi. Dimyâtî de ondan hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Ebû Şâme diyor ki: “O, heybetli ve fazilet sahibi bir zât olup, mütevâzi idi. Güzel giyinirdi.”
İbn-i Cevzî de dedi ki: “O, mütevâzi ve zekî bir âlim olup, hep hayırla meşgûl olurdu. Hiçbir kimseye bir eziyet, sıkıntı verdiği bildirilmemiştir. Faydalı olan şeyleri söyler, yoksa susardı.” Eserlerinin başlıcaları şunlardır: 1. Muhtasâr-ül-mühezzeb: Şafiî mezhebi fıkıh bilgilerini anlatır. Eserin aslı Ebû İshâk-ı Şîrâzî’nindir. 2. Muhtasâr-üş-şifâ: Mantık ilmine, dâirdir.). Telhîs-ül-âyât-il-beyyinât: Fahrüddîn-i Râzî’nin eserinin kısaltılmış şeklidir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 103
2) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 506
3) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 161
4) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 185
5) Zeyl-i Ravdateyn sh. 188
6) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 255
7) El-A’lâm cild-3, sh. 288
8) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-1, sh. 503
9) Keşf-üz-zünûn sh. 1055, 1913