Usûl, hılâf, hadîs, edebiyat ve Hanbelî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebü’l-Kâsım olup ismi, Cüneyd bin Ya’kûb bin Hasen bin Haccâc bin Yûsuf’tur. 451 (m. 1059) yılında Geylân köylerinden birinde doğdu. Doğum yerine nisbetle Geylânî denildi. Bağdad’da Bâb-ül-Ezc’de yerleşti. 546 (m. 1151) yılında vefât etti. Cenâze namazını Abdülkâdir-i Geylânî hazretleri kıldırdı.
Zamanın ileri gelen âlimlerinden ilim öğrenen Ebü’l-Kâsım Cüneyd-i Geylânî, memleketindeki âlimlerden aldığı bilgileri, Bağdad’da tamamladı. Ebû Muhammed Temîmî, Kâdı Ebü’l-Hasen, Ebü’l-Hasen Hakkâri, Ebü’l-Hasen bin Allâf, Talhâ bin Âkûlî ve daha birçok âlimden ilim öğrenip hadîs-i şerîf işitti. Ya’kûb Berzebînî’den fıkıh ilmi öğrendi. Ebû Mensûr bin Cevâlikî’den edebiyat ilimlerini tahsil etti.
Fıkıh usûlü, mezhebler arasındaki farklılıklar, hadîs-i şerîf ve Hanbelî mezhebi fıkıh bilgilerinde âlim oldu. Müslümanlara faydalı olmak ve Allahü teâlânın dînini yaymak için çok çalıştı. Kıble ve namaz vakitlerinin ta’yini husûsunda kıymetli bilgileri ihtivâ eden büyük bir eser yazdı. Fazilette, dîne bağlılıkta, güzel ahlâkta örnek bir kimseydi. Haram ve şüphelilerden şiddetle kaçar, mübahların bir çoğunu terk ederdi. İnsanlara sık sık emr-i ma’rûfta bulunur, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğretirdi. Ebü’l-Abbâs bin Lübeyde’nin; “Hadîs ilminde doğru, güvenilir ve zâhid bir zât idi. Onun hakkında iyilikten başka birşey bilinmez” dediği, kitaplarda yazılıdır.
Cüneyd-i Geylânî hazretlerinden birçok âlim ilim öğrendi. İbn-i Asâkir ve Sem’ânî gibi büyük âlimler, ondan ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet edenler arasındaydı.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-ı Hanâbile zeyli cild-1, sh. 216
2) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 142
3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-3, sh. 162