|
Meşhûr târih ve hadîs âlimi. İsmi, Muhammed bin Meni' ez-Zührî olup, künyesi,
Ebû Abdullah Basrî'dir. 168 (m. 784) senesinde Basra'da doğdu. 230 (m. 845)'de
62 yaşında iken vefât etti. Bağdâd, Medine ve Kûfe'ye gitmiş, buralarda zamanın
meşhûr âlimlerinden ilim almıştır. O zaman hadîs ilminin en önemli merkezi olan
Medîne-i münevverede meşhûr hadîs râvileri ile görüştü. Bağdâd'a gidişinde orada
yerleşerek, meşhûr târihçi, tabakât ve megâzî kitablarını yazmakla tanınmış
Vâkıdî'ye talebe olmuştur. Onun kâtibliğini yaptığı için "Kâtib-ül-Vâkıdî"
lakabı ile de tanınmıştır. Onun talebesi olarak ve yazdığı "Tabakât-ül-kübrâ"
adlı kitabıyla tanınıp, meşhûr olmuştur.
Hadîs ilminde de hâfız derecesinde âlim olan İbn-i Sa'd, Huşeym bin Beşîr'den,
Velîd bin Müslim'den, İbn-i Uyeyne'den, İbn-i Aliyye'den, İbn-i Ebî Fudeyk'den,
Ebû Damra'dan, Muîn bin Îsâ'dan, Ebû Velîd Tayâlisî'den ve diğer pek çok hadîs
âliminden hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir. Kendisinden ise; Ahmed bin Ubeyd İbn-i
Ebiddünyâ, Ahmed bin Yahyâ, Hâris bin Ebî Üsâme, Hüseyin bin Muhammed el-Fehm ve
diğer âlimler hadîs-i şerîf rivâyet etmişlerdir. İbn-i Sa'd'ın rivâyet ettiği
hadîs-i şerîfler, Sünen-i Ebû Dâvûd'da yer almıştır. Çok hadîs-i şerîf rivâyet
etmiştir. Daha sonraki asırlarda yaşayan hadîs âlimleri onun için sadûk, sika
(güvenilir) ve rivâyetlerinin çoğunda titiz davranmıştır, demişlerdir.
İbni Sa'd'ın en meşhûr eseri "Tabakât-ül-kübrâ"
adlı olanıdır. Bundan başka "Tabakât-üs-sugrâ" ve "Ahbâr-un-nebî" adlı
eserlerinin de olduğu kaynaklarda kaydedilmiştir. Bu iki eseri "Tabakât-ül-kübrâ"
adlı eserinin ilk cildlerinde yer almaktadır. "Tabakât-ül-kübrâ" sekiz cild
olup, iki çeşit kaynağı vardır. Birincisi, hadîs âlimlerinin ve târihçilerin
usûlü olan dinleyerek alma yolu. İkincisi de, yazarak bilgi toplama usûlü. Bu
eserin muhtevası çok geniştir. Peygamberimizin (s.a.v.), Eshâb-ı kirâmın,
Tâbiînin asrından kendi yaşadığı asra kadar, hadîs âlimlerinin, târihçilerin,
âlimlerin hayatlarını içine almıştır. İbn-i Sa'd'ın bu eserindeki metni,
kendisinden talebeleri Hâris bin Üsâme ve Hüseyin bin Fehm nakletmişler-dir.
İbn-i Sa'd'ın bu eserinin muhtevası ve
tertibi şöyledir: İlk iki cildi Peygamberimizin (s.a.v.) hayatı ile ilgilidir.
Bu kısımda Peygamberimizin (s.a.v.) ecdadını da zikretmiştir. Âdem aleyhisselâmı,
Hz. Havva'yi, İdris aleyhisselâmı, Nuh aleyhisselâmı, İbrâhîm aleyhisselâmı,
İsmâil aleyhisselâmı anlatmıştır. Âdem aleyhisselâmdan Peygamber efendimize
kadar geçen asırları, Peygamberlerin (aleyhimüsselâm) isimlerini ve neseblerini
yazmıştır. Âdem aleyhisselâma kadar, Peygamberimizin ecdadını, validelerini,
dedelerinden Kusay, Abdü Menaf, Hâşim, Abdülmuttalib, babası Abdullah, annesi
Hz. Âmine hakkında bilgi vermiştir. Peygamber efendimizin hayatını oldukça
teferruatlı bir şekilde anlatmıştır. Bundan sonra Eshâb-ı kirâmın ve Tâbiînin
hayatlarını ve kendi zamanına kadar meşhûr âlimlerin hayatlarını anlatmıştır.
Bu eserinde zaman ve yer hususuna çok dikkat etmiştir. Her yirmi seneyi bir
tabaka olarak kabul etmiş ve buna göre anlatmıştır. Eshâb-ı kirâmın hayatlarını
anlatırken, ilk müslüman olanları, zaman bakımından önce anlatmıştır, önce Eshâb-ı
kirâmı, sonra da Asr-ı Se'âdete yakınlığı bakımından Tâbiînin terceme-i
hâllerini, hayatlarını yazmıştır. Eshâb-ı kirâmı beş tabakaya ayırmak suretiyle
yazmıştır. Bunu şöyle sıralamıştır:
1.Bedir gazasına katılan Muhacirler, 2.Bedir gazasına katılan Ensâr.
3.Habeşistan'a hicret ettiği veya Uhud savaşına katılmış olduğu halde, Bedir
gazasına katılmamı olanlar.
4.Mekke'nin fethinden önce müslüman olanlar. 5.Mekke'nin fethinden sonra
müslüman olanlar.
Bu sıralamaya göre, hayatlarını yazdığı Eshâb-ı kirâmdan bir kısmı, bu beş
tabakadan bir kaçına birden girmektedir. Bu sebeble eserinde aynı zâtı,
bulunduğu her tabakada yazmak suretiyle iki veya daha fazla yazmıştır. Fakat
böyle Sahâbîlerin hayatı ile ilgili en geniş ma'lûmâtı, asıl tabakasında
vermiştir. Bu eserinde tabaka taksimine dikkat etmekle beraber, ensâba da (soy
bilgisine) önem vermiştir. Bu bakımdan câhiliyye târihine de ehemmiyet
vermiştir. İbn-i Sa'd rivâyete dayalı olarak yazdığı bu eserinde, tenkide çok az
yer vermiştir.
KAYNAKLAR
1)
Tabakât-ı İbn-i
Sa'd cild-1, (Mukaddime) sh-5
2)
Mu'cem-ül-müellifîn
cild-10, sh-21
3)
Târîh-i Bağdâd cild-â, sh-321
4)
Tehzîb-üt-ıehzîb
cild-9, sh-182
5)
Tezkirât-ül-huffâz
cild-2, sh-425
6)
El-A'lâm cild-6, sh-136
7)
Vefeyât-ül-a'yân
cild-1, sh-507
8)
Keşf-üz-zünûn
cild-2, sh-1103
|
