VİETNAM
|
DEVLETİN ADI |
Sosyalist Vietnam Cumhûriyeti |
|
BAŞŞEHRİ |
Hanoi |
|
NÜFÛSU |
69.050.000 |
|
YÜZÖLÇÜMÜ |
331.688 km2 |
|
RESMÎ DİLİ |
Vietnam dili |
|
DÎNİ |
Budizm, Taoizm |
|
PARA BİRİMİ |
Dong |
Güneydoğu Asya’daki Çinhindi Yarımadasının doğu kısmında yer alan bağımsız bir devlet. Vietnam’ın kuzeyde Çin, batıda Kamboçya ve Laos ile hudutları vardır. Vietnam’ın uzun kıyı hattı doğuda Güney Çin Denizine bakar, güneyde ise Siyam Körfezine ulaşır. Ülke 8°34’ ve 23°23’ kuzey enlemleriyle 102°09’ ve 109°28’ doğu boylamları arasında bulunur.
Târihi
M.Ö. 3. yüzyılda Viet kabileleri, Çin’in Kanton şehrinden Orta Vietnam’a kadar uzanan Nam Viet Devletini kurdular. M.Ö. 111’de Nam Viet Devleti yıkılınca, Vietler Çin hâkimiyeti altına girdiler. Uzun bir savaştan sonra Çinlileri Kızıl Nehir Vâdisinden çıkaran Vietnamlılar M.S. 939’da bağımsızlıklarını kazandılar. Vietnam 15. asır başlarında Çin tarafından tekrar alındı ise de, kısa bir süre sonra 1427’de tekrar bağımsızlığına kavuştu. 1887’de Tonkin ve Annam’la birlikte Kamboçya ve Laos, Çinhindi Birliği içinde teşkilatlandı. Yönetim bir Fransız Genel Vâlisine verildi.
Fransa’nın ülkeyi ekonomik yönden sömürmesi ve siyâsî baskısı, Fransız yönetimine karşı kuvvetli bir millî direniş hareketine sebep oldu. 1930 ve 1945 yılları arasında Fransa’ya karşı hareketlerde komünistler en kuvvetli grup olarak ortaya çıktılar. Bunlar 1941’de Vietnam Bağımsızlık Cemiyetini (Vietminh) kurarak komünist olmayan birçok grupları da kendilerine çektiler.
İkinci Dünyâ Savaşında Vietnam’ı işgâl eden Japonya 1945’te teslim olunca, Vietminh birlikleri Hanoi’de iktidarı ele geçirdiler. Liderleri Ho Chi Minh Vietnam’ın bağımsızlığını îlân etti. Fransa güneyde millî ihtilâli bastırmayı başardı. Fakat kuzeyde sömürge rejimini yeniden kurmak istemesi, Çinhindi Savaşlarının patlak vermesine sebep oldu. 1946’dan 1954’e kadar devam eden savaş, Fransa Dienbienphu Muhârebesinde bozguna uğrayınca son buldu.
21 Temmuz 1954’te Cenevre Antlaşması imzâlandı. Bu antlaşma kararlarına göre geçici olarak ülke, kuzeyde komünist kontrolündeki Demokratik VietnamCumhûriyeti, güneyde Vietnam Cumhûriyeti olmak üzere iki ayrı devlete bölündü. Bölünme hattı 17. paraleldi. Bu bölünme hattı 1956’da yapılacak olan genel seçimlerle kaldırılacaktı. Fakat genel seçimler yapılmadı. Bunun üzerine Kuzey Vietnam, Güney Vietnam hükümet başkanı Diem’i düşürmeyi hedef alan bir terör kampanyası başlattı. 1960’ta Diem ve Vietcong olarak bilinen komünist gerillalar arasındaki mücâdele şiddetli bir iç savaşa dönüştü. Güney Vietnam ABD tarafından, Vietcong ise Kuzey Vietnam tarafından destekleniyordu. Diem komünistlerle baş edemeyince, 1963’te subaylar bir darbe yaparak hükümeti devirdi. Diem’in düşüşü birbirini tâkip eden birçok askerî darbeleri peşinden getirdi. Siyâsî bir istikrarsızlık dönemi başladı.
Vietcong ve Kuzey Vietnam birlikleri baskısı altındaki Güney Vietnam’ın çöküşünü ancak ABD müdâhalesi engelledi. Amerikan yardımıyla Güney Vietnam ordusunun kuvveti üç kat arttı. 1964’te ABD, komünist kuvvetlerin artan taarruzlarına cevap olarak Kuzey Vietnam’ı bombalamaya başladı. Nisan 1969’da 543.000’e ulaşan Vietnam’daki Amerikan kuvvetleri Başkan Nixon’un emriyle Temmuz 1969’dan îtibâren yavaş yavaş çekilerek azaltılmaya başlandı. 27 Ocak 1973’te Paris’te ABD, Kuzey ve Güney Vietnam ve Vietcong arasında bir ateşkes antlaşması imzâlandı. Fakat bu anlaşma kararlarına hiç uyulmadı.
1974’te Güney Vietnam’a Amerikan yardımı, ABD kongresi tarafından durduruldu. Çinhindi’nin her tarafında iki yıl boyunca çetin muhârebeler devam etti. Kuzey Vietnam 1975’in ilk aylarında merkezi Vietnam’da kalan son Güney Vietnam kuvvetlerine taarruza başladı. Güney Vietnam’ın geri çekilme harekâtı bozguna dönüştü. Saygon rejimi 30 Nisan’da teslim oldu. Geçici bir ihtilâl hükümeti, kontrolü ele geçirdi ve komünizmi yerleştirmek için adımlar atıldı. Bütün işyerleri ve çiftlikler devletleştirildi. 165.000’i ABD’ye olmak üzere binlerce Vietnamlı diğer ülkelere iltica etti. Ülkenin iki tarafının Millet Meclisleri toplanarak 2 Temmuz 1976’da Vietnam tekrar birleştirildi. Kuzey Vietnam’ın başşehri, bayrağı, marşı, amblemi ve parası ülkede geçerli oldu. Hemen hemen yüksek hükümet kademelerinin hepsine eski Kuzey Vietnam hükümetinin görevlileri getirildi. Vietnam İç Savaşı bütün Vietnam’ın Rus peyki olmasıyla neticelendi. Güney Vietnam’daki ABD üsleri Rus üsleri oldu.
Sivillere karşı saldırı ve zulüm devam ederken 1977-1980’de Kamboçya ile şiddetli bir savaş patlak verdi. Vietnamlı azınlıkların deniz yolu ile veya karadan Kamboçya üzerinden artan kaçış hareketleri üzerine, 1983’te Vietnam, Kamboçya’daki mülteci kamplarına taarruzda bulundu. 140.000 Çin asıllı Vietnam’ı terk edince Çin ile münâsebetler bozuldu ve Çin ekonomik yardımı kesti. Çin, Vietnam’ın dört sınır eyâletine taarruz etti. Birçok ekonomik hedefleri tahrip etti. Vietnam, Çin saldırılarını püskürtmekle birlikte büyük ekonomik kayıplara uğradı. Parti genel sekreteri olan ve ülke yönetiminde ağırlığını koruyan Le Duan’ın ölümü üzerine, Vietnam’ın siyâsetinde değişiklikler oldu. 1989 sonlarında Vietnam birlikleri Kamboçya’dan çekilmeye başladı. Buna bağlı olarak ABD ile ilişkilerin normale dönmesi gündeme geldi. Nisan 1992’de Millî Meclis 1980’den beri yürürlükte olan anayasanın yerine yeni bir anayasa kabul etti. Yeni anayasayla devlet konseyi ve Bakanlar Kurulu kaldırıldı. Devlet Konseyi başkanından daha fazla yetkilere sâhip Cumhurbaşkanlığı makâmı kuruldu. Sandalye sayısı 496’dan 295’e indirilen meclis için Temmuz 1992’de seçimler yapıldı. Yeni meclis eski savunma bakanı Le Duc Anh’ı cumhurbaşkanlığına seçti. Ekonomi 1992’de hızlı bir gelişme gösterdi.
Aynı sene Rusya burada bulunan üslerdeki gemilerini ve askerî danışmanlarının hepsini geri çekti. Amerika ve yakın komşuları ile diplomatik ilişkileri yeniden başladı.
Fizikî Yapı
2240 km’lik bir kıyı hattına sâhip olan Vietnam uzun ve dar bir ülke olup, yaklaşık bir S şeklinde Çin sınırından Siyam Körfezine kadar uzanır. Ülkenin sâdece % 25’i verimli delta ve ovalardan meydana gelmiştir. Kalanı kıraç dağları ve kısmen ekilebilir yüksek yaylaları ihtivâ eder. Ülkenin en geniş yeri olan kuzey kesimde, dağlık kısımlarla Kızıl Nehir Vâdisi büyük ölçüde birbirine zıttır. Kızıl Nehir Çin’den doğarak, güneydoğu istikâmetinde akar ve Tonkin Körfezine dökülür. Vietnam’ın dar merkezî kısmı kıyıda ancak birkaç tâne verimli toprak parçasına sâhiptir. Merkezî kısmın uzunluğunun 800 km’den fazlası, kolları doğu istikâmetinde okyanusa uzanan Annam Sıradağları ile kaplıdır. Vietnam, güneydeMekong Nehri tarafından meydana getirilen ve bunun getirdiği topraklarla sürekli olarak zenginleşen büyük bir ova hâlindedir.
İklim
Vietnam’da tropikal bir iklim hüküm sürer. Yazın kuzeydeki sıcaklıklar güneydekinden pek farklı değildir. Bu mevsimde sıcaklıklar Hanoi ve Saygon’da 27°C ilâ 38°C arasında değişir. Fakat kışın sıcaklıklar kuzeyde daha düşüktür. Güney ise bütün yıl boyunca sıcaktır. Vietnam’da yağışlar sâdece bölgeye göre değişmez, aynı zamanda seneden seneye değişir. Yıllık yağış ortalaması Saygon ve Hanoi’de 1830 mm’dir. Fakat Vietnam’ın sık sık karşılaştığı kuraklık ve su taşkınlarına bağlı olarak, yağış miktarı yılda 1220 mm ve 2240 mm arasında değişir.
Tabiî Kaynakları
Vietnam bambu, Japon sediri, meşe, rodendron (açalyaya benzer bir bitki), mahun ağacı, abanoz ağacı ve tik ağacı gibi ağaçları ihtivâ eden ormanlara sâhiptir. Fakat bu ormanlar henüz kâfi derecede işletilmemektedir. Ülkedeki başlıca vahşî hayvanlar kaplan, panter, ayı, yabânî domuz ve maymundur. Fosfat, mâden kömürü, demir, manganez, boksit, antimon, volfram, tungsten ve çinko Vietnam’ın belli başlı yeraltı zenginlikleridir.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Vietnam halkının % 84’ü Vietnam asıllı, % 2’si Çinli, geri kalanı Muong, Thai, Meo, Khmer, Man ve Cham’dır. Çok sayıda azınlık gruplar olmakla birlikte, Vietnam halkı kültür birliğine sâhiptir. Dil ve âdetlerde, kuzeydeki ve güneydeki halk arasında pek az fark vardır. Ayrıca etnik gruplar arasında fizikî görünüm bakımından pek fark yoktur.
69.050.000 kişilik Vietnam nüfûsu aşırı derecede düzensiz olarak dağılmıştır. Aşağı yukarı nüfûsun % 80’i toprakların % 20’lik bir bölümünde yaşar. Halkın büyük çoğunluğu kuzeyde Kızıl Nehir deltasında, güneyde verimli kıyı ovalarında ve Mekong Deltasında toplanmıştır. Kilometrekareye düşen kişi sayısı ortalama 173 kişi civârındadır. Vietnam’ın büyük nüfus merkezleri güneyde 3.500.000 nüfuslu Ho Chi Minh (Saygon) ve 2.000.000 nüfuslu başşehir Hanoi’dir.
Vietnamlıların çoğunluğu Budizm, Taoizm ve Konfüçyüsizm gibi bozuk inançlara mensuptur. Diğerleri Katolik, Putperest, Müslümandır.
Vietnam dili tek heceli kelimelerden meydana gelmiştir. Aynı kelime ses tonu seviyesine göre farklı mânâlar almaktadır. Vietnam dili Çin’in edebiyat, felsefe ve teknik terimleriyle zenginleşmişse de, temelde Çince ile bağıntısı yoktur. Sömürge döneminde resmî dil olan Fransızca hâlâ tahsilli Vietnamlılar tarafından konuşulmaktadır. Fakat Fransızca yavaş yavaş yerini ikinci dil olarak İngilizceye bırakmaktadır. Vietnam halkının % 78’i okuma-yazma bilmektedir.
Siyâsî Hayat
1992’de yürürlüğe giren yeni anayasayla, Devlet Konseyi başkanlığı kaldırıldı. Yerine ondan daha fazla yetkilere sâhip Cumhurbaşkanlığı makâmı kuruldu. Cumhurbaşkanı meclis tarafından seçilir. Meclis 395 üyeden meydana gelmektedir. Vietnam 39 eyâlete ayrılmış olup, 1977’den îtibâren Birleşmiş Milletler Teşkilâtına üyedir.
Ekonomi
Vietnam esas îtibâriyle bir tarım ülkesi olup, çalışan nüfûsun % 70’i tarımla uğraşmaktadır. Ülkenin ana ürünleri pirinç, kauçuk ve mâden kömürüdür. Güneyde pirinç ve kauçuk, kuzeyde ise mâden kömürü başlıca ihraç mallarıdır. Önem bakımından ikinci derecede olan bitkileri geliştirmek için büyük gayret sarf edilmektedir. Bunlar mısır, çay, kahve, tarçın, biber, şekerkamışı, büyük hindistancevizi, tütün, ham ipek ve pamuktur.
Gıdâ, tekstil, mâden, kimyevî gübre, cam ve lâstik sanâyileri Vietnam’ın başlıca gelişmiş sanâyileridir. Sömürge rejiminin zamânında şiddetle sınırladığı sanâyi üretimi daha ziyâde iç tüketime yöneliktir. BDT ve Japonya Vietnam’ın en çok ticâret yaptığı ülkelerdir.
Vietnam karayollarının uzunluğu 15.000 km’nin üzerindedir. Demiryolu ağı ise 1900 km civârındadır. Ülkenin belli başlı havaalanları Saygon, Hanoi ve Hayfong’dadır.
Alm. Vietnamesekrieg, Fr. Guerre Vietnamien, İng.Vietnamese War. Kuzey Vietnam’la ABD desteğindeki Güney Vietnam arasında 1955’ten 1975’e kadar devam eden çarpışmalara verilen ad.
Bir Fransız sömürgesi olan Vietnam’da Fransız idâresine karşı memnûniyetsizler giderek fazlalaştı. Kurulan Vietnam Ulusal Partisi Fransızların ülkeden kovulması için mücâdele başlattı. Başarısız biri ayaklanma girişiminden sonra bu parti kapatıldı. Parti kapatılınca Vietnam Devrimci Gençlik Derneği adıyla teşkilâtlanan komünistler bu mücâdeleyi devam ettirdiler. Fransa bâzı reformlar yapmak sûretiyle idâreye hakim olmak istediyse de, Ho ChiMinh tarafından Mayıs 1941’de kurulan Vietnam Bağımsızlık Cephesi 9 Mart 1945’te Fransız yanlısı Bao Dai’yi tahttan indirerek bağımsız bir cumhûriyet kurdu. 2 Mart 1946’da Ho Chi Minh yeni devletin başkanı îlân edildi. Fransa ile Vietnam Komünistleri arasında uzun mücâdeleler devâm etti. 20 Temmuz 1954’te toplanan Milletlerarası Cenevre Konferansında, Fransa ve Vietnam Bağımsızlık Cephesi (Vietminh) arasında ateşkes görüşmeleri yapıldı. Konferansta 17. paralel sınır olmak üzere Vietnam’ın Kuzey ve Güney Vietnam adıyla ikiye ayrılması kararlaştırıldı. Vietnam Demokratik Cumhûriyeti(Kuzey Vietnam) ve VietnamCumhûriyeti (Güney Vietnam) adıyla iki devlet kuruldu.
Kuzey Vietnam Cumhurbaşkanlığına Ho Chi Minh getirildi. SSCB ve Çin yanlısı bir politika tâkip eden Kuzey Vietnam’da yeni rejime karşı tepkiler başgösterdi. Komünist rejime karşı tepki gösteren kimselere baskı ve zulüm uygulandı. Bu insanlar Fransız kuvvetlerinin desteğiyle Güney Vietnam’a göçtüler. Fransızlar da Vietnam’ı terk ettiler. Ho Chi Minh’in uyguladığı reform programları da başarısızlıkla neticelendi. Ho Chi Minh eğiterek silâhlandırdığı Vietkong adlı gerilla teşkilâtı üyelerini Güney Vietnam’a göndererek yıkıcı eylemler tertipletti.
Güney Vietnam’da Devlet Başkanlığına seçilen Ngo Dinh Diem ülkede otoriter bir düzen kurmaya yöneldi. Uyguladığı yanlış politikalar sebebiyle kısa sürede halkın desteğini kaybetti. Bu durumu fırsat bilen Vietkong gerillaları eylemlerini gittikçe yaygınlaştırdılar. Diem kendi otoritesini sağlamlaştırmak ve Kuzeyli Komünist gerillalara karşı mücâdele etmek için ABD’den askerî eleman ve araçlar aldı. 1960’ta Vietnam Millî Kurtuluş Cephesinin kuruluşu ve ülkedeki karışıklıkların artması üzerine, ABD idâresi Vietnam’a daha çok askerî personel gönderme kararı aldı. 1962 senesinin sonunda ABD’li askerî danışman sayısı 11.000’e ulaştı. ABD başkanı John F. Kennedy’in emriyle bu danışmanlar eğittikleri birliklerin yanında Vietnam gerillalarına ve diğer rejim muhâliflerine karşı savaşmaya başladılar.
ABD gizli haber alma teşkilâtının perde arkasından yönlendirmesiyle Güney Vietnam’da karışıklıklar ve Diem idâresine karşı iç ve dış muhâlefet gittikçe fazlalaştı. Nihâyet 1 Kasım 1963’te yapılan askerî bir darbe Ngo Dinh Diem’in devrilmesi ve öldürülmesiyle neticelendi. Darbeden sonra iç karışıklıklar ve Vietkong gerillalarının eylemleri daha da fazlalaştı. Birbiri ardınca gelen başarısız hükûmetler bu bunalıma çâre bulamadılar. Güney Vietnam’daki askerî gücünü her gün biraz daha artıran ABD bu karışıklıklardan faydalandı. ABD Başkanı Lyndon B. Johnson, Ağustos 1964’te Kuzey Vietnam devriye botlarının Tonkin Körfezinde seyreden bir ABD destroyerine ateş açtığı iddiasıyla ABD Deniz Kuvvetleri uçaklarına Kuzey Vietnamı bombalama emrini verdi. ABD’nin fiilen girdiği Vietnam Savaşı 1965’ten sonra daha da hızlandı. ABD Denizden çıkarma yaparak Güney Vietnam ordusunun yanında savaşa katıldı. ABD’nin askerî varlığı 1965 sonunda 185.000, 1966 sonunda 390.000, 1967 sonunda 510.000, 1968’de 580.000’e Komünist Vietkong gerillalarıyla birlikte hareket eden Kuzey Vietnam ordusunun mevcudu ise 1965’te 135.000, 1966’da 210.000, 1967’de 280.000, 1968’de 320.000’e ulaştı. Güney Vietnamın 700.000 kişilik düzenli 200.000 kişilik milis kuvvetinden meydana gelen askerî gücü savaşın giderek şiddetlenmesini sağladı. B-52 ağır bombardıman uçaklarının da katılmasıyla 1965’ten 1968 senesine kadar geçen üç yıllık müddet içinde Kuzey Vietnam’a 500.000 ton bomba atıldı.
Üstün askerî güce ve modern silâh ve donanıma sâhip olan ABD ve Güney Vietnam orduları Kuzey Vietnam’a karşı üstünlük sağlayamadılar. Kuzey Vietnam ve Vietkong birlikleri 30 Ocak 1968’de 36 il merkezine karşı saldırı başlattılar. Bu saldırılar karşısında ABD ordusu başarı sağlayamadığı gibi önemli ölçüde kayıplar verdi. Bu durum karşısında ABD kamuoyunda savaşa karşı tepkiler giderek fazlalaştı. Bir iç savaşa girilmesini protesto için yürüyüşler, gösteriler ve toplantılar yapıldı. Aydınlar, kilise, işadamları, gençler ve yetişkinler tertipledikleri programlarla savaşı onaylamadıklarını açıkça îlân ettiler.
Savaşta beklenen başarının elde edilememesi ve kamuoyunun savaş aleyhtarı tepkileri üzerine başkan Johnson 31 Mart 1968’de 20. paralelin kuzeyinin bombalanmasının durdurulacağını ve başkanlık seçimlerine katılmayacağını bir televizyon konuşmasında açıkladı. Kuzey Vietnam’da askerî tırmanmayı durdurarak yumuşama eğilimini ortaya koydu. Ekim 1968’de başkan Johnson genel bombardımanı durdurma emrini verdi. ABD ile Kuzey Vietnam arasında barış görüşmelerinin Paris’te başlatılması husûsunda anlaşmaya varıldı. Güney Vietnam’daki askerî çatışmalar azaldığı gibi, Kuzey Vietnamlıların güneye sızma hareketi de yavaşladı. ABD başkanlığına yeni seçilen Richard M. Nixon ve Güney VietnamCumhurbaşkanı Nguyên Van Thieu Haziran 1969’da Midway Adasında bir araya gelerek ABD askerî birliklerinin bir kısmının Güney Vietnam’dan geri çekileceğini açıkladılar. Güney Vietnam ordusunun, savaşı kendi başına sürdürmesi görüşünü benimseyen yeni ABD yönetimi ABD askerî gücünün giderek azaltılmasını kararlaştırdı.
Kuzey Vietnam devlet başkanı Ho Chi Minh Eylül 1969’da ölünce üç günlük ateşkes îlân edildi. Paris’te devam eden barış görüşmelerinde önemli bir gelişme kaydedilemedi. Ancak Güney Vietnam hükümeti, Ulusal Kurtuluş Cephesi ve Kuzey Vietnam hükümetiyle doğrudan görüşmeyi kabul etti. Bu gelişmeleri fırsat bilen ve kendi kamuoyundaki tepkileri susturmayı plânlayan ABD yönetimi askerî birliklerini kademeli olarak Güney Vietnam’dan çekmeye devâm etti.
1970 senesi ilkbaharında ABD ve Güney Vietnam birlikleri, Ho Chi Minh yollarındaki komünist üsleri ve kamplarını yok etmek bahânesiyle Kamboçya’ya saldırdılar. Savaş bütün Güneydoğu Asya’ya sıçradı. Kuzey Vietnam kuvvetlerinin komünist eğilimli Lao ülkesiyle birlikte, ABD destekli Vientiane hükûmet birliklerine karşı savaştığı Laos’un kuzey kesimleri ABD savaş uçakları tarafından bombalandı. Bu yeni harekâtlar da dünyâ ve ABD kamuoyunda tepkiyle karşılanınca, başkan Nixon 1971’de Güney Vietnam’dan bütün yabancı kuvvetlerin çekilmesini, ateşkes sağlanmasını ve esirlerin değiştirilmesini teklif etti. Fakat netice alınamadı. 1972 senesi içinde ABD’nin bütün kara askerî gücü Güney Vietnam’dan çekildi. Fakat hava ve deniz kuvvetlerinin bâzı müdâhaleleri devam etti. ABD’nin tek taraflı olarak çekilmesini fırsat bilen Komünist Kuzey Vietnam (Vietnam Demokratik Cumhûriyeti) 30 Mart 1972’de umûmî bir saldırı harekâtına girişti.
Güney Vietnam birçok yer kaybetti. Bu saldırıya ABD hava kuvvetleri şiddetle karşılık verdi. Kuzey Vietnam şimdiye kadar görülmemiş bir biçimde bombalandı. Güney Vietnam Ordusu da zırhlı malzeme, tanksavarlar ve topçu malzemeleriyle kuvvetlendirildi. Kaybedilen yerlerin birçoğu geri alındı. Barış görüşmeleri de Temmuz 1972’de yeniden başladı. ABD’li arabulucu Henry Kissinger’in çalışmalarına rağmen taraflar arasındaki görüşmeler Aralık 1972 ortalarında kesildi. Hanoi ve diğer Kuzey Vietnam şehirleri Aralık 1972’de ABD hava kuvvetlerinin 11 günlük bombardımanına uğradı. Ocak 1973’te başlayan görüşmeler 27 Ocak 1973’te Geçici Devrim Hükûmeti, Kuzey Vietnam, Güney Vietnam ve ABD arasında bir ateşkes anlaşmasıyla neticelendi. Anlaşmaya göre Kuzey ve GüneyVietnam’da ateşkes yürürlüğe girecek, bütün ABD kuvvetleri çekilecek, üsler sökülecek, savaş esirleri serbest bırakılacak, ABD Güneye verdiği savaş malzemelerini artırmayacak, bölgede barışı milletlerarası bir kuvvet sağlayacak, Güney Vietnam’ın kendi geleceğini tâyin etme hakkı tanınacak, takviye edilmemek kaydıyla Kuzey Vietnam birlikleri Güney Vietnam’da kalabilecekti. Bu anlaşmaya Haziran 1973’te 14 maddelik ikinci bir anlaşma daha eklendi.
Ateşkes anlaşmalarına rağmen çarpışmalar devam etti. ABD desteğinden mahrum kalan Güney Vietnam 1974’te savunamadığı uzak askerî mevzileri terk etmeye başladı. Ağustos 1974’te ABD Başkanı Nixon istifâ edince GüneyVietnam lideri Thieu desteksiz kaldı. Komünist Vietkong gerillaları Güney Vietnam’da birçok il merkezini ele geçirdiler. Ocak 1975’te Komünistler umûmî bir saldırı tehdidinde bulunarak Saigon’da üçlü bir hükûmet kurma isteğinde bulundular. Kısa sürede geniş saldırıya geçerek Güney Vietnam’ın orta kesimlerine kadar işgal ettiler.
Güney Vietnam ordusu ağır ateş altında geri çekildi. Bâzı şehirleri birbiri ardınca boşaltıldı. Paniğe kapılan halk güneye doğru göç ettiler. İşgalci komünistler de ele geçirdikleri yerlerde baskı ve zulüm uyguladılar. Güney Vietnam’daki Amerikalılar da havadan ve denizden kaçarak ülkeyi terk ettiler. Thieu 21 Nisan’da istifâ ederek Tayvan’a sığındı. Güney Vietnam’da kalan idâreciler de 30 Nisanda kayıtsız şartsız olarak teslim oldular. Geçici bir askerî hükûmet kuruldu. Böylece Vietnam Savaşı fiilen sona erdi. 2 Temmuz 1976’da Vietnam Sosyalist Cumhûriyeti adıyla Kuzey ve Güney Vietnam tek devlet hâlinde birleşti. Hanoi başşehir oldu.
Başta ABD olmak üzere SSCB ve Çin gibi çeşitli ülkelerin tahrik, teşvik ve destekleriyle ortaya çıkan ve kardeş kavgası olarak devam eden Vietnam Savaşı her iki tarafın da büyük kayıplar vermesine sebep oldu. Kuzey ve Güney Vietnam’da ölen, yaralanan ve evsiz kalan kimselerin sayısı yüz binleri buldu. Kırsal alanlar zehirlendi, ormanlar kimyâsal silâhlarla tahrip edildi, bombaların açtıkları büyük çukurlar ve patlamamış mayınlar ülkeyi bir harâbe görünümüne soktu. Sulama sistemleri ve şehirler yıkıldı. Tarım, ticâret ve sanâyi işlemez hâle geldi. Savaşın ABD’ye mâliyeti sâdece 200 milyar doları buldu. 55.000 Amerikalı, 200.000 Güney Vietnamlı öldü. Vietkong gerillaları ve Kuzey Vietnamlılardan ise 725.000 kişi öldü. Güney Vietnam’dan sonra Kamboçya ve Laos’un da komünistlerin idâresine girmesi Güneydoğu Asya’daki güç dengesini değiştirdi. Birleşik Vietnam bölgenin etkili bir gücü durumuna geldi.
(Bkz. Normanlar)
(Bkz. İl)
Alm. Kran m, Hebewerk (n), Fr. Grue (f), treuil (m), İng. Crane, winch. Binâ inşaatlarında, büyük iş fabrikalarında, tersânelerde ağır bir yük veya iş parçasını kaldırıp başka bir yere koymak için kullanılan kancalı, halatlı, motorlu bir iş makinası. Vinçlerde ağır bir yükü yükseğe kaldırmak için uzun bir kol üzerine monte edilmiş makara ve halatlardan istifâde edilir. Halatların sarıldığı makara sayısı vincin kaldıracağı yüke bağlı olarak değişik sayıdadır. Vinçlerin ağır bir yükü kaldırma yanında, dik ve yatay olarak hareket ettirme özelliği de vardır. Vincin bu hareketlerini üzerinde bulunan motorlar sağlar. Vinçler umûmiyetle dizel-elektrik veya yalnız elektrik motorlarla çalışırlar. Büyük ve ağır yük taşıyan güçlü buharlı makinalarla çalışan vinçler de vardır. Elle çalışan vinçler küçük kaldırma kapasitesinde atölye tipi olanlardır.
Vinçler gaga, makina donanımlarını ve operatörü taşıyan gövde, gövdeyi taşıyan seyyar veya sâbit ayaklar ve gövdeyle gaga arasındaki makara-halat donanımlarından meydana gelmiştir. Vinçler uzaktan bakıldığında uzun bacakları üzerine oturmuş gövde ve onun da üzerinde hareketli boyun ve gagası ile bir leyleğe benzer.
Vinçler şekilleri ve yaptıkları işler bakımından sınıflandırılırlar. Bunların yanında diğer bir sınıflandırma da kaldırabildikleri en fazla yük miktarına göre yapılmıştır. Bu sınıflandırmada vinçler 1 tondan 1000 tona kadar değişen büyüklüktedirler.
Maçuna vinci: Özel bir vinç çeşidi olup, bu vinçte halatın sonundan sütuna kadar olan mesâfe değiştirilebilir. Bu çeşit vinçler en çok inşaat yapımında kullanılırlar.
Sütun vinci: Bu vincin kendi yatay ekseni etrâfında dönebilen kendinden destekli ve dayanıklı sütunu vardır. Yük halatın ucundan indirilip kaldırılır.
Portatif halatlı vinç: Bu vinç binâların duvar ve çıkıntılarına adaptörlerle tespit edilerek kullanılır. Küçük bir vinçtir. Portatif halatlı vinçler özellikle dükkân, toptan satış yeri ve mağazalarda kullanılırlar.
Yürüyen vinçler: Yürüyen vinçlerin birçok çeşidi vardır. En iyi bilineni yürüyen halatlı vinçlerdir. Bunun dışında yürüyen köprü vinçleri ve makaslı vinçler vardır. Bu vinçlerde ayaklar tekerlekler üzerine yerleştirilmiş, böylece aletin ray ve yollar üzerinde gitmesi sağlanmıştır.
Kamyon vinci: Bu vinçler büyük tekerlekli yâhut paletli kamyonlar üzerine tespit edilmiştir. Seyyar olduklarından çok kullanışlıdırlar.
Yüzen vinç: Gemilere yük verme ve onlardan yük alma işlemleri çoğunlukla bu vinçlerle yapılır. Duba ve mavnalar üzerine kurulmuş olan yüzen vinçler batan gemileri ve diğer maddeleri su yüzüne çıkarmak için de kullanılırlar.
Musaşı tipi vinç: Bu çeşit vinçler 3000 ton yük kaldırabilirler.
Kablolu vinçler: Bu vinçler çoğunlukla toprak ve kaya taşımada kullanılırlar. İki kule arasına gerilen hareketli kablolara asılı olan küpler vâsıtasıyla taş ve toprak bir yerden diğer bir yere taşınır. Bu cins vinçler teleferik çalışmalarına benzer. Engebeli arâzilerde mâden, tomruk ve buna benzer ham madde taşınması için elverişlidir.
Alm. Ubertragung, Überweisung, Giro, Fr. Virement, İng. Transfer. Fransızca bir kelimedir. Bir banka hesâbındaki herhangi bir fonun bir başka hesâba aktarılması anlamına gelir. Türkçede, hesâbı olan kişiler tarafından bankalara verilen ödeme emirleri anlamında da kullanılır. Bir işletme veya kişi tarafından bankadaki hesaptan belli bir miktarın başka bir hesâba aktarılması için verilen emirdir.
Alm. Virus (n), Fr. Virus (m), İng. Virus. Bakteri süzgeçlerinden geçen, bakteri vasatlarında üremeyen, biyolojik karakteri kesin olarak bilinmeyen, soğuk algınlığından öldürücü hastalıklara kadar birçok arazın âmili olan mikroorganizma; bulaşıcı hastalıklara yol açan mikrop. Bunlar 10 ilâ 400 nm (nanometre) büyüklüğündedir.
Virüslerin varlığı 19. asrın sonlarına doğru Cöffler ve Frosch tarafından ispatlandı. 1899’da M.W. Beijerinck, hastalıklı tütün yapraklarında “tütün mozayik virüsü”nü tespit etti. Daha sonraki yıllarda ultralsantrifüj, kültürler ve elektronmikroskop kullanılarak virüsler üzerindeki bilgiler artırıldı. 1933’te elektronmikroskobun keşfiyle virüsün yapısı hakkında kesin görüntüler elde edildi. Araştırmalar neticesi, virüslerin belli sıcaklıklarda bâzı canlı dokular üzerinde üreyebildiği ve bunun için en uygun usûlün aşılanmış tavuk yumurtalarında olduğu tespit edildi.
Virüsler, tek nükleik asit zincirinin (RNA veya DNA) etrâfını saran protein kılıflı ve bâzan yapılarında embranöz zarf bulundurabilen yapılardır. Virüs bünyesinde, normal hücrelerde bulunan büyüme ve üremeyle alâkalı kısımlar yoktur. Canlı organizmalarda bulunan diğer özelliklerin birçoğu bunlarda olmamasına rağmen, üreyebildikleri için canlıdır, denilebiliyor. Virüsler, asalak olarak yaşadığı hücrelerden temin ettikleri ham maddelerle yapılarındaki proteinleri meydana getirirler. Hücre içinde kendilerine has olan nükleik asit zinciri (RNA veya DNA) içine girerek yerlerini alırlar. Böylece hücre metabolizmasını etkilerler. Yaptıkları hasar şâyet büyükse, hücre ölür. Virüs ise kılıflanarak tekrar üremeye devam eder. Bir kısmı da atipik dev hücreler şekline dönüşür.
Virüslerin metabolizma, genetik yapı ve üremeleriyle ilgili son bilgiler bilim adamlarının genetik mühendisliği ve moleküler bilgi sahasındaki araştırmalarına ışık tutmuştur. Küçük bir bakterinin ortalama çapının 1500 nm, tipik bir hayvan hücresinin ortalama 100.000 nm olduğu kabul edilirse virüslerin 10-400 nm olan çaplarının ne kadar küçük olduğu ortaya çıkacaktır.
Virüslerin en sık rastlanan iki şekli vardır. Bunlar: Icosahedral virüsler, çubuk şeklindeki virüslerdir.
Icosahedral virüsler 20 üçgen yüz, 12 köşe ve 30 kenardan meydana gelen düzgün bir polihedrondur. Bunların nükleik asitleri iç kısımda bir öz (kor) meydana getirir. Kor etrâfında (cabsid) manto bulunur. Bu manto da capsomer denilen alt birimlerden meydana gelir. Kor ile manto birlikte nükleocapsiti meydana getirir. Icosahedral virüsler kabaca kürevî görünümdedirler. Bu grubun en meşhur üyesi adenovirüslerdir.
Çubuk şekilli virüslerde, manto proteinlerinin alt birimleri, çubuğun ekseninde sarmal bir biçimde dizilmişlerdir. Sarmalın komşu uçları arasında nükleik asitler sıkışmıştır. Capsomerler, nükleik asidi çevrelerler. 300 nm uzunlukta ve 18 nm çapındaki “Tütün mozaik virüsü” bu gruba misâl teşkil edebilir.
Ayrıca karmaşık yapılı bakterileri tutan virüsler de mevcuttur. Elektronmikroskopla incelenebilen bu virüsler yanında, bâzı Poxvirüsler ışık mikroskobu ile gözlenebilir pozisyondadır.
Virüs hastalıklarının, âmillerinin adlandırılması ve tasnifi bunların ilk defa görüldüğü, tetkik edildiği, identifiye edildiği memleketin veya bu araştırmayı yapan bilginin adı, tabiî enfeksiyonu, klinik, patolojik, epidemiyolojik belirtilerine göre yapılır.
Virüsler insanlarda hafif soğuk algınlığından tutun da kuduz, sarı humma gibi bâzı öldürücü hastalıklara, hattâ bir takım kanser çeşitlerine bile sebep olabilirler. Bir takım virüs gruplarının sebep oldukları hastalıkların sıralanışı:
Adenovirüsler: Solunum sistemi hastalıkları.
Herpes virüsler: Uçuk, gözde keratit, zona, rahim kanseri (muhtemelen), Burkit lenfoma (küçük kız çocuklarında).
Poxumus: Suçiçeği.
Pücarnovirüs: Çocuk felci, üst solunum yolu hastalıkları, soğuk algınlığı.
Mixovirüs: Grip.
Paramyxovirüs: Kabakulak, kızamık, SSPE hastalığı.
Rhabdovirüs: Kuduz.
Togavirüs: Sarı humma, ensafalit.
Rektrovirüs, meselâ HTLU-III: AIDS hastalığı.
AIDS virüsü: Bu da bir cytomegalovirüstür.
(Bkz. Viskozluk)
Alm. Viskostät (f), Fr. Viscosité (f), İng. Viscosity, viscidity. Bir maddenin akışını yavaşlatan bir özellik. Ağdalılık da denir. Sıvı yakıtları, yağlama yağlarını, boyaları ve diğer birçok maddeleri karakterize etmekte kullanılan bir özelliktir. Viskozluğun tersine de akışkanlık denir. Viskozite büyüdükçe akışkanlık azalır. Viskozite (viskozluk) genel olarak sıvı ve gaza uygulandığı halde, katılara da uygulanır. Gazların viskozitesi çok az, katıların viskozitesi çok fazla, sıvıların viskozitesi ise sıvının cinsine ve sıcaklığa bağlı olarak geniş aralıklarda değişir.
Sıcaklığın artması ile sıvılarda viskozite katsayısı küçülür, gazlarda ise artar.
Viskozite ile ilk uğraşanlardan biri Poıseuille’dir. Bunun bulduğu sonuçlar hekimler (doktorlar) için önemlidir. İnsandaki kan damarlarının uzunluğu arz çevresini iki defâ saracak kadar uzunluktadır. İşte çok ince damarlardan t müddetinde ne kadar kanın geçtiği;
p.r4.p.t
V = ────────
8h 1
p= Basınç farkı
t= zaman
l= kapiller (ince boru) boyu
r= yarıçap
= viskoziteh
formülüyle bulunabilir. Kanın viskozitesi suyun viskozitesinin 5-6 mislidir.
Organizmada faaliyet başlayınca organizmaya gelen kanın da fazlalaşması gerekir. Formülden anlaşılacağı gibi V, yâni kan miktarı, r, p, t ile orantılıdır. Kalp basıncını arttırdığı zaman p artar ve kan miktarı da artmış olur. Fakat yalnız p değişmesi olmaz aynı zamanda organizma kepiller borularının r yarı çapını da genişletir.
Yoğunluğu (d), yarı çapı (r) olan bir kürenin, yoğunluğu (dl) olan bir sıvı içindeki yerçekimi kuvvetine bağlı olarak, düşüşünden faydalanarak viskozite katsayısı hesaplanabilir.
2r2 (d-d1)
h = ───────────
g v
Bu formüle Stokes Formülü denir. Bu formül meteorolojide su damlacıklarının hızlarının bulunmasında da kullanılır.
Belli sıcaklıktaki ve miktardaki bir sıvı yağın, akış zamânının aynı miktardaki ve 20°C’deki suyun akış zamânına oranına Engler viskozitesi denir.
Belli bir sıcaklıktaki bir akışkanın, mutlak viskozitesinin akışkanın yoğunluğuna bölünmesinden, Kinematik viskozite katsayısı elde edilir. Bu katsayının CGS sistemine göre birimi stokestir.
Petrol sanâyiinde viskozite önemlidir. Bir petrol ürününün borudan akıp akmayacağı, pompalanıp pompalanmıyacağı ürünün viskozitesine bakılarak anlaşılır. Çeşitli memleketlerde çeşitli viskozite âletleri (viskozimetreler) kullanılır. Avrupa’da Engler, ABD’de Saybolt, İngiltere’de Redwood metodlarına dayanan viskozite âletleri kullanılır.
Elektrik viskozitesi: Bir gazın yoğunluğuna ve mekanik viskozitesine bağlı olmadan, elektrik şerâresine (kıvılcımına) gösterdiği dirence denir.
Alm. Sauerkirschbaum (m), Fr. Griottier (m), İng. Morello cherry. Familyası: Gülgiller (Rosaceae). Türkiye’de yetiştiği yerler: Anadolu.
Nisan-mayıs ayları arasında beyaz renkli çiçekler açan, 2-10 m yüksekliğinde ağaçlar. Gövdeleri koyu gri renkli ve dallar aşağı doğru sarkıktır. Yapraklar kısa saplı, tüysüz, parlak yeşil, kenarları dişli, ucu sivridir. Çiçekler yapraklardan önce açar ve kısa sürgünlerin ucunda, şemsiyemsi çiçek durumları teşkil ederler. Çiçek sapları uzun, çiçek tablası çanak şeklindedir. Meyve olgunlukta tek tohum ihtivâ eden, küre şeklinde koyu kırmızı renkli, ekşi lezzetli bir drupa tipidir. Vatanı Anadolu ve Balkanlardır.
Kullanıldığı yerler: Meyvelerinde şekerler, elma ve limon asidi, vitamin A ve C, meyve sapları ve gövde kabuğunda tanen ve potasyum tuzları vardır. Vişne ağacı kabukları kabız edici ve ateş düşürücü etkiye sâhiptir. Meyve sapları ise idrar söktürücü olarak kullanılır. Meyveleri tâze olarak yenebildiği gibi, şerbet, şurup ve reçel imâlinde de kullanılır.