TRİATLON
Alm. Dreikampf (m), Fr. Triathlon (m), İng. Triathlon. Üç yarışma. Bir koşu, bir atlama ve bir ağırlık atma yarışmasını içine alan üçlü bir atletizm yarışmasıdır. Bu yarışma şekli askerî birliklerde değişik şekilde uygulanır. Askerî triatlon yarışmacılarında bedenî atletik kâbiliyetlerin yanında dayanıklılık ve atıcılık gibi özellikler de aranmaktadır. Engellerden aşma, her türlü hava şartlarında atış yapabilme, el bombasıyla isâbet kaydetme ve bunları askerî techizatla yapabilme triatlon müsâbakalarının esâsını teşkil eder.
Askerî müsâbakalara iştirak eden yarışmacı seferî kıyâfetli olup sırt çantası hâriç tam teçhizatlıdır. Müsâbakalarda kullanılan tesisler basit ve sâdedir. Lüzum görülürse müsâbakalara heyecan vermek için alev, duman, paralanma sesleri, marşlar gibi unsurlar ilâve edilebilir.
Askerî triatlon şunlardan meydana gelir: Otomatik tüfekle ateş; el bombası atma; 400 m engelli koşu parkurundan geçme. Atışlarda 200 metre mesâfeden silüet boy hedefine yatarak, çökerek ve ayakta bir dakika otuz sâniye içinde beşer mermi atılır. El bombası atmada ise kırk metre uzaktaki dâire merkezinin etrafındaki beş dâire içine onbeş bomba peşpeşine atılır. Her dâire iki puan değerinde olup merkez dâirenin değeri on puandır. Engelli parkurda yarışmacı 200 metre düz koştuktan sonra hendek, tahta perde, çıkışlı inişli merdiven, taş duvar, krişli asma köprü engelleri aşar. Sonra 200 metrelik son engel parkuru koşarak müsâbaka sona erer. Burada bütün engelleri aşarak bitirenler arasında zaman bakımından değerlendirme yapılır.
Alm. Triglyzerid, Fr. Triglycerid, İng. Triglycerid. Yağ asitlerinin bir triol olan gliserolla yaptıkları esterlerin ortak adı. Trigliseritler bileşimlerindeki yağ asitlerine göre adlandırılırlar. Meselâ tristearinde üç molekül stearik asit, oleodistearinde bir molekül oleik asit iki molekül stearik asit bulunur. Hayvan ve bitkilerin yapısında bulunan trigliseritlerin yapısı farklı türler gösterir.
Bitkisel trigliseritlerin çoğu oda sıcaklığında sıvıdır. Basınç altında hidrojene edilerek katı hâle getirilebilirler (Bkz. Margarin). Trigliseritlerin alkali ortamda hidroliziyle gliserol ve yağ asidi tuzları (sabun ana maddesi) meydana gelir. (Bkz. Sabun)
Alm. Trigonometrie (f), Fr. Trigonométrie (f), İng. Trigonometry. Üçgenin açıları ve kenarları arasındaki bağıntıları inceleyen bir matematik dalı. Fransızca bir kelime olan trigonometri, Yunanca üçgen mânâsına gelen trigonas ile ölçü mânâsına gelen metron kelimelerinin birleşimidir. Üçgen ölçümleriyle meşgul olan trigonometri, geometrinin ilk gelişen dallarından biridir. Bilinen üçgen, yâni düzlem üçgendeki bağıntıları inceleyen trigonometriye düzlem trigonometri, küre yüzeyi üzerine çizilen üçgenlerdeki bağıntıları inceleyen trigonometriye kürevî trigonometri denir.
Trigonometrinin başlangıcı Mısır ve Mezopotamya’ya dayanmaktadır. Dâirenin 360 dereceye bölümü bu zamandan kalmadır. Astronomideki gelişmelere paralel olarak kürevî trigonometri de gelişmiştir. M.Ö. 4. yüzyılda Hinduların trigonometriyi astronomide kullandıkları bilinmektedir. İskenderiyeli Claudius Ptolemy, Almagest adlı eserinde (M.Ö. 150) trigonometrik oranlara yer vermiştir. Müslümanlar trigonometride önemli gelişmeler kaydetmişlerdir. El-Battanî (850-929) kürevî üçgende kosinüs teorisini ortaya koymuştur. Ebü’l-Vefâ (940-998) kürevî üçgende sinüs teoremini bulmuş, trigonometrik cetvel hazırlamıştır. Nasîreddin-i Tûsî (1201-1247) ilk defâ düzlem ve kürevî trigonometriyi, astronomiden ayırarak matematiğin bir bölümü olarak ele alıp, bu konuda ilk eseri veren matematikçi olmuştur.
Önceleri topoğrafya, denizcilik ve astronomide kullanılan trigonometri, 17. asırdan îtibâren büyük gelişme göstermiştir. Trigonometrik fonksiyonlar, ters trigonometrik fonksiyonlar incelenmiş, kompleks sayılarla ilgili araştırmalar yapılmış, elektrik devreleri ve ses dalgalarının analizinde kullanılmış, Trigonometrik seriler ve daha ileri konulara geçilmiştir.
Trigonometri denince akla gelen ilk kavram, bir açının trigonometrik oranlarıdır. Bu oranlar bir dik üçgende bir dar açı için tanımlanır. Trigonometrik oranlar, üçü esas, üçü de bunların tersi olmak üzere altı tânedir.
Dar açıların trigonometrik oranları: Bir ABC dik üçgeninde (B= 90°) bir dar açının altı trigonometrik oranı sıra ile sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant, kosekant olup A dar açısı için:
ŞEKİL VE FORMÜL VAR-1
Bu tanımlar C açısı için düşünülürse:
Sin A= Cos C, Cos A= Sin C, tan A= Cot C, Cot A= tan C olduğu görülür. Bu özellik dolayısıyla trigonometri cetvelleri 45° ye kadar yapılmaktadır.
Herhangi bir açının trigonometrik oranları: Târif edilen trigonometrik oranlar, dik açıdan büyük açılarda geçerli olmaz. Bütün açıların trigonometrik oranlarını bulmak için birim çember denen çember kullanılır. Birim çember, merkezi orjinala olan birim yarıçaplı çemberin dik koordinat sisteminde çizilmiş şeklidir. Üzerinde pozitif yön (saat yelkovanının ters yönü) seçilmiştir. Çember üzerinde birinci bölgedeki bir noktayı başlangıç noktasına birleştiren doğru ile Ox ekseninin pozitif yönü arasında kalan açı A olunca trigonometrik fonksiyonların A açısı için değerleri aşağıdaki şekilde tanımlanır:
ŞEKİL VE FORMÜL VAR-2
A dar açı olduğuna göre geniş açılar, -A ile gösterilir. Geniş açılar kordinat düzleminin II. bölgesindedir. 180°p -A şeklinde gösterilir.p+A ile gösterilir. IV. bölgedeki açılar ise -A veya 2pile 270° arasındaki açılar III. bölge olup bu bölgedeki açılar Apsis ve ordinatların bölgelere göre işâretleri gözönüne alınırsa 360°’ye kadar bütün açıların trigonometrik oranları hesaplanabilir. Ayrıca aşağıdaki formüller de kullanılabilir:
Geniş açıların (İkinci bölgedeki açıların) trigonometrik oranları:
Sin (∏ – A) = Sin A
Cos (∏ – A) = – Cos A
tg (∏ – A) = – tg A
Cos (∏ – A) = CotA
Üçüncü bölgedeki açıların trigonometrik oranları:
Sin (∏ + A) = – Sin A
Cos (∏ + A) = Cos A
tg (∏ + A) = tg A
Cot (∏ + A) = CotA
Dördüncü bölgedeki açıların trigonometrik oranları:
Sin (2∏ – A) = – Sin A
Cos (2∏ – A) = –Cos A
tg (2∏ – A) = – tg A
Cot (2∏ – A) = – CotA
360°den büyük açıların trigonometrik oranları hesaplanırken, birim çemberde dönme yapılarak hesaplanır. Böyle hesaplama trigonometrik fonksiyonların periyodik olma özelliğine dayanır. 1000°nin sinüsü hesaplanırken açıda iki tam dönme kabul edilip 280° nin sinüsü hesaplanır. Dönme sayısı k olduğuna göre 36°den büyük açıların trigonometrik oranları için aşağıdaki eşitlikler kullanılır:
Sin (2k∏ + A) = Sin A tg (k∏ + A)= tgA
Cos (2k∏ + A) = Cos A Cot (k∏ + A)= CotA
Trigonometrik özdeşlikler:
a) Sin2x + Cos2 x= 1
Sin x
tgx= –––––
Cos x
tgx.Cotg x = 1= Sin2x + Cos2x
1
1 + tg2x= Sec2x= –––––
Cos2x
1
1 + cot2x = Cosec2x=–––––
Sin2x
b) Toplama formülleri:
Sin (x+y) = Sin x Cosy + Siny Cosx
Sin (x-y) = Sinx Cosy – Siny Cosx
Cos (x+y) = Cosx Cosy – Sinx Siny
Cos (x-y)= Cosx Cosy + Sinx Siny
(tgx + tgy)
tg (x+y)= –––––––––––
(1 – tg x tgy)
(tgx – tgy)
tg (x-y) = ––––––––––––
(1 + tgx tgy)
– (1 – Cotx Coty)
Cot (x+y) = ––––––––––––––––––
(Cotx + Coty)
(1 + Cotx Coty)
Cot (x-y) = ––––––––––––––––
(Cotx - Coty)
c) Yarım açı formülleri:
Sin 2x= 2Sinx Cosx
Cos 2x= Cos2x - Sin2x= 1-2Sin2x = 2 Cos2x-1
2tgx
tg2x= –––––––––
1-tg2x
d) Dönüşüm formülleri:
x+y x-y
Sinx + Siny= 2Sin –––– cos ––––
2 2
x+y x-y
Sinx – Siny= 2Cos –––– Sin –––-
2 2
x+y x-y
Cosx+Cosy= 2Cos –––– Cos ––––
2 2
x+y x-y
Cosx – Cosy= –2Sin –––– Sin ––––
2 2
e) Sinüs, kosinüs ve tanjant teoremleri:
a b c
Sinüs teoremi: –––––– = –––––– = ––––––
Sin A Sin B Sin C
Kosinüs Teoremi:
a2 = b2+c2 - 2bc CosA
b2 = a2+c2 - 2ac CosB
c2 = a2+b2 - 2ab CosC
(A-B)
tg ––––––---
2 (a - b)
Tanjant teoremi: –––––––––– = –––––––
(A + B) (a + b)
tg ––––––––-
2
Herhangi bir ABC üçgeninde geçerli olan bu teoremler üçgen çözümlerinde çok kullanılır.
Alm. Trichloroethan, Fr. Trichloroéthane, İng. Trichloroethane. Kapalı formülü C2H3Cl3 olan halojenli organik bileşik. Etan türevi olup iki izomeri vardır. Oda sıcaklığında sıvıdır. Yanıcı değildir.
1,1,1-trikloroetan izomeri makinaların soğuk yöntemle temizlenmesinde karbontetraklorür yerine çözücü olarak kullanılır. Zehirliliği azdır. 1,1,2-trikloroetan izomeriyse son derece tehlikeli bir zehir olup, başlıca 1,1-dikloretilenin üretiminde kullanılır.
Alm. Trichloroethilen, Fr. Trichloroéthylene, İng. Trichloroetylene. Formülü C2HCl3 olan klorlu etilen türevi bir organik bileşik. Oda sıcaklığında renksiz bir sıvıdır. Normal şartlarda yanıcı değildir. Zehirliliği azdır. Kuru temizlemede, metal malzemenin yağını gidermede kullanılır. İyi bir çözücü olduğundan kahve ve çaydan kafein, pamuk ve yünden yağ ve mumların ekstraksiyonunda kullanılır.
Trikloroetilen sudan daha yoğundur ve suda çözünmez. Trikloroetilen başta maket oyuncaklar olmak üzere polistirenden yapılan malzemeler için yapıştırıcı olarak kullanılır. Sanâyide daha ziyâde tetrakloroetilen üretiminde kullanılır.
(Bkz. Kloroform)
|
DEVLETİN ADI |
Trinidad ve Tobago Cumhûriyeti |
|
BAŞŞEHRİ |
Port of Spain |
|
NÜFÛSU |
1.285.000 |
|
YÜZÖLÇÜMÜ |
5.128 km2 |
|
RESMÎ DİLİ |
İngilizce |
|
DÎNİ |
Hıristiyan |
|
PARA BİRİMİ |
Dolar |
Büyük ve küçük Antillerin en güneyindeki adalar üzerinde yer alan bağımsız bir cumhûriyet. Trinidad ve Tobago Cumhûriyeti, Karayip denizinin güneydoğusunda, 10°02’ ve 11°20’ kuzey enlemleriyle 60°32’ ve 61°56’ batı boylamları arasında yer alır.
Târihi
Trinidad Adası İspanyol Colombus tarafından ilk olarak 1498’de keşfedildi. İspanyollar yerli halkın bir kısmını sürgün, bir kısmını yok ettiler. 1783’te İspanya yabancılara toprak bağışladığı için Fransa’dan ve Haiti’den adaya göç oldu. 1797’de adayı bir sefer sonucu İngiltere ele geçirdi. 1802 Amiens Antlaşmasıyla ada resmen İngiltere’ye kaldı. İki asır boyunca Hollanda, Fransa ve İngiltere arasında el değiştiren Tobago Adası da 1814’ten îtibâren tam olarak İngilizlerin eline geçti. 1888’de Trinidad ve Tobago siyasî yönden birleştirildi. Sömürge hâline getirilen adalar Londra’dan tâyin edilen temsilci hükümet tarafından idâre edilmeye başlandı. 1925’te yapılan bir değişiklikle halkın küçük bir yüzdesi seçilme hakkı elde etti. 1950’ye doğru Yasama Meclisinin çoğunluğu seçilmiş üyelerden meydana geliyordu. 1958’de tam kabine teşkil edildi. 1961’de iç bağımsızlık elde edildi. 1962 yılında da Trinidad ve Tobago tam bağımsızlığını îlân etti. 1 Ağustos 1976’da cumhûriyet rejimine geçildi. Millî Halk Hareketi Partisi ard arda yapılan altı seçimi kazanarak 1986’ya kadar iktidarda kaldı. Ekonomik problemler yüzünden 1986’daki seçimleri Yeniden İnşâ İttifakı büyük bir farkla kazandı. A.N. R. Robinson başkanlığında yeni hükûmet kuruldu. 1991’de yapılan seçimlerde Yeniden İnşa İttifakı ağır yenilgiye uğradı. Patrick Manning’in lideri olduğu Ulusal Halk Hareketi Partisi beş yıl aradan sonra tekrar iktidara geldi. Hâlen bu parti iktidardadır (1994).
Fizikî Yapı
Trinidad Adası, jeolojik olarak Güney Amerika kıtasının bir uzantısıdır. Ada üzerinde batıdan doğuya doğru uzanan üç dağ silsilesi yer alır. Ülkenin en yüksek noktası 941 m yüksekliğindeki Cerro del Aripo’dur. Dağ silsileleri arasında kalan topraklar oldukça düzdür. Ada üzerinden pekçok sayıda küçük akarsu geçer. Bunların en önemlisi ağzında bataklıklar meydana getiren Caroni Nehridir. Tobago toprakları engebeli olup, üzerinde çok sayıda tepeler ve yüksekliği az dağlar bulunur. Bunlardan en yükseği 675 m’dir.
İklim
Ülkede tropikal bir iklim hüküm sürer. İklimde pek az mevsim değişiklikleri görülür. Adalara her mevsimde yağmur yağar. Bununla birlikte yağışın en çok olduğu aylar haziran ve temmuzdur. Senelik yağış miktarı 1520 mm ile 2050 mm arasında değişir. Günlük sıcaklıklar 27°C ile 31°C arasındadır. Hemen hemen senenin her günü esen kuzeydoğu alizeleri sıcaklığı mutedil hâle getirir.
Tabiî Kaynakları
Trinidad Adasının hemen hemen yarısı orman ve çalılıkla kaplıdır. Kerestesi gemi inşaatında kullanılan tik ağacı ve mahun ağacı ormanda bulunan önemli ağaçlardır. Nehirlerin ağızlarında meydana gelen bataklıklarda tropikal bölgeye has mangrov bitkileri bulunur. Adalarda bulunan başlıca vahşî hayvanlar ayı, geyik, tapir ve maymundur. Tobago Adası üzerinde bugüne kadar mâden bulunamamıştır. Trinidad’da petrol ve asfalt çıkarılır. Asfalt üretiminde dünyâda birinci sırayı almaktadır.
Nüfus ve Sosyal Hayat
1.285.000 nüfuslu Trinidad ve Tobago Cumhûriyeti halkının yarısı şehirlerde yaşar. En önemli şehirleri 58.300 nüfuslu Port of Spain ve 50.000 nüfuslu San Fernando’dur.
Nüfûsun yaklaşık % 47’si Afrika asıllıdır. Kalanın % 35’i doğu Hindistanlı, % 3’ü Avrupalı, % 1’i Çinli ve % 14’ü melezdir. Güney Trinidad’daki köylerin çoğunda Doğu Hindistanlılar oturur. Bunların çoğu Hindu olup, az bir kısmı Müslümandır. Afrikalıların ve melezlerin çoğu katoliktir. Bununla birlikte aralarında bir miktar Anglikan vardır.
Ülkenin resmî dili İngilizcedir. Bundan başka Hintçe, Fransızca ve İspanyolca konuşulur. İlk ve orta öğretim ücretsiz olup, 6-12 yaşları arasında öğretim mecbûrîdir. Okuma yazma oranı % 92’dir. Yüksek tahsil Batı Hint Adaları Üniversitesinin Trinidad’daki Tarım ve Mühendislik Fakültelerinde yapılır.
Siyâsî Hayat
Ülkede parlamenter demokrasi mevcuttur. 1976 Anayasasına göre yasama organı Senato 31 üyeli, Temsilciler Meclisi 36 üyelidir. İdârî bölge olarak ülkede Tobago eyâleti 4 şehir ve 8 ilçe vardır. Trinidad ve Tobago İngiliz Milletler Topluluğuna ve Birleşmiş Milletler Teşkilâtına üyedir. 1980’de kabul edilen bir kânunla Tobago’ya özerklik verilmiş ve 15 üyeli bir Tobago Yönetim Meclisi kurulmuştur.
Ekonomi
Trinidad ve Tobago’da ekonomi esas îtibâriyle petrole dayanır. Petrol millî gelirin % 40’ını, toplam ticâretin yaklaşık % 80’ini teşkil eder. Petrol Güney Trinidad’da Paria Körfezinin kıyıdan uzak kuyularında çıkarılır. Ayrıca rafinerilerde arıtılmak üzere Venezüella’dan petrol ithâl edilir. Başlıca sanâyi ürünleri petrol, petrokimyâ ürünleri, demir-çelik, sun’î gübre, şeker, plastik ve metil alkoldür. Ayrıca motorlu araç ve televizyon montaj fabrikaları vardır.
Nüfûsun küçük bir yüzdesi (% 10) tarımla uğraşır, şekerkamışı ticâret bitkileri arasında birinci sırada yer alır. Diğer önemli bitkiler kakao, turunçgil meyveleri, muz ve kahvedir.
Ülkenin petrol hâricindeki sanâyi tesisleri krom, çimento ve turizmle ilgilidir. Turizm gittikçe gelişmektedir. Trinidad’da birçok lüks otel bulunmaktadır. Trinidad Adası 6400 m uzunluğundadır. Port of Spain şehrini doğu ve batıdaki kasabalara bağlayan 175 km’lik demiryolu vardır. Havayolları ve deniz yolları iyi durumdadır.
Trinidad ve Tobago ithâlâtının büyük bölümünü Suudi Arabistan, ABDve İngiltere’den yapar. Malların çoğu da ABD ve Hollanda’ya ihraç edilir. Başlıca ithâl malları ham petrol, araç, makine, mâmul maddeler ve yiyecektir. Başlıca ihraç malları ise petrol ve petrol ürünleri, şeker, kakao, demir-çelik, sun’î gübre, turunçgil meyveleri, çimento ve asfalttır.
Alm. Trinitrotoluol (n), Fr. Trinitrotoluène (m), İng. Trinitrotoluene. Patlayıcı olarak kullanılan bir kimyevî madde. Formülü C6H2 (CH3) (NO2)3’tür. TNT; sülfürik asidin katalitik etkisinde, toluen (C6H5CH3) ile nitrik asidin reaksiyonundan elde edilir. Reaksiyon, nitrotoluenin ve dinitrotoluenin ara madde olarak meydana gelmesiyle, üç safhada cereyan eder. Trinitrotoluen 80,6°C’de erir ve donduğunda iğne gibi renksiz kristaller meydana getirir. Alkol, aseton, benzin ve toluende çözünürse de, suda kolayca çözünmez.
TNT, yaygın olarak bomba, mayın ve torpidolarda patlayıcı madde olarak kullanılır. Top şekline getirildiğinde, patlama sırasındaki sıkışmaya mukâvemet eder. Şoka dayanıklılığı patlayıcının fizikî hâliyle ilgilidir. Bu sebepten, buharla eritilen ve sıvı olarak bomba şeklinde dökülen TNT, kristal TNT’ye nazaran şoka karşı daha az duyarlıdır.
TNT’nin tozu cildin, tırnakların, saçın ve mukozanın sararmasına, deriye değmesi ise kaşıntılı ekzemaya sebep olur. Nefesle veya yutma ile vücûda girmesi mîde rahatsızlıklarına, zehirlenmeye, bâzı kimselerdeyse böbrek ve idrar yolları hastalıklarına, hattâ komaya sebep olur.
Yarı iletken bir anahtarlama elemanı. Özellikle güç elektroniği devrelerinde kullanılan tristörler çok hızlı açma ve kapama özelliğine sâhiptirler. Son teknikle sâniyede 25.000 defâ açıp kapama yapan tristörler yapılmıştır. Dört katlı bir yarı iletkenden meydana gelen tristörler (P-N-P-N) kapı (geyt) ucu ile iletken yapılabilmektedir. Doğru akımda çalışırlar. Yâni tek yönlü akım geçirirler. Anot-Katod ve Geyt [gate (kapı)] olmak üzere üç bağlantı ucu mevcuttur. Yüksek güçlü tristörlerde anot geniş bir taban üzerine tespit edilir. Bu tristörün hem kolay soğutulmasını hem de kolay monte edilmesini sağlar. Katot kalın bir kablo ile geyt (kapı) ucu ince bir bükülebilir kablo ile çıkartılmıştır.
Tristörler bir kere iletken oldu mu (eğer besleme voltajı kesilmezse) devamlı iletken kalır. Bunun için özel metodlarla tristörleri yalıtkan duruma geçirmek gerekir. Bu davranışa iki durumu kararlı (bistable) davranış denir. Tristörler güç elektroniğinin gelişmesinde çok önemli rol oynamıştır. Bunun için 2000 Volt ve 3300 Ampere kadar çalışabilen tristörler yapılmıştır. Tristörlerde en büyük problem, açma-kapama esnâsında meydana gelen ısıyı ve enerji birikimini dağıtmaktır. Bunun için çok çeşitli metodlar geliştirilmiştir.
Alm. Trichine (f), Fr. Trichine (f), İng. Trichina. Familyası: Trişinagiller (Trichinellidae). Yaşadığı yerler: Erginleri insan, fâre ve domuzların ince barsaklarında, larvaları konağın kasları arasında. Özellikleri: Erkekleri 1-2 mm, dişileri 3-4 mm boyundadır. Çiftleşmeden sonra erkekler ölür. Dişi, lenf boşluklarında 8 gün dolaştıktan sonra 200-1500 kadar kurtçuk doğurur. Trişinoz hastalığına sebep olurlar. Ömrü: Kasların arasında 20-30 yıl yaşayabilirler. Çeşitleri: Barsaktaki erginlere “barsak trişini”. Konağın kas liflerinde yaşayanlara “kas trişini” denir.
Helmintlerin (solucanların) nemathelmintler bölümünden nematodlar sınıfının, afazmidyn (aphasmidia) alt sınıfının trişurida takımından, trişinagiller âilesinin bir üyesi. Aslında fârelerin bir parazitidir. Bununla berâber domuz, ayı, kedi, köpek ve insanda da bulunur. Bütün dünyâda domuz etinin yendiği ülkelerde, özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Avrupa’da sık rastlanan bir barsak parazitidir. “Domuz kurdu” olarak da bilinir. Müslüman ülkelerin halkında rastlanmaz.
Yapısı ve gelişimi: Erkek 2 mm boyunda ve 0,04 mm enindedir. Çok ufak olduğundan çıplak gözle görülemez. Arka ucunda iki büyük uzantı vardır. Dişi 3 mm uzunlukta ve 0,06 mm enindedir, ovovivipardır. Yâni yumurtalar karnında açıldığından doğrudan doğruya kurtçuk doğurur. Yumurtlama yeri ön uca yakın bulunan dişi iki ay kadar canlı kalabilir ve bu sürede çok sayıda kurtçuk (larva) çıkarır. Yeni doğmuş olan kurtçuk 0,01 mm boyunda ve 5 mikron enindedir. Larva kaslara yerleştiği zaman da hemen hemen aynı büyüklüktedir. Diğer helmintlerden farklı olarak hem kurtçuk hem de erişkin kurt aynı konakta bulunur.
Vücûdunda kurtçukları taşıyan bir canlıyı yiyen sağlam bir konağın (domuz, köpek, kedi veya insan) ince barsağında serbest kalan kurtçuklardan 24 saat içinde erişkin erkek ve dişiler meydana gelir. Bunlar barsak duvarına (mukozasına) yapışık olarak bulunurlar. Çiftleşmeden sonra erkekler ölürler. Barsak duvarındaki mezanter lenf düğümlerinde yerleşen dişiler buralarda kurtçukları doğururlar. Altı hafta içinde her dişi 1500’e varan sayıda kurtçuk doğurur. Bâzıları dışkıyla çıkabilen kurtçukların çoğu lenf (akkan) ve kan dolaşımı yoluyla bütün vücûda dağılır. Bununla berâber, yalnız çizgili kaslarda, özellikle diyafrağma, dil, gırtlak, karın duvarı ve göğüs kaslarında yerleşirler, büyürler ve iki hafta kadar sonra bulaştırıcı olurlar. Kas trişinleri denen bu kurtçuklar 1 mm kadar boya erişirler. Vücutları kendi üzerine kıvrılır. Etraflarını çeviren elips şeklinde bir kapsül vardır. Çoğunlukla bir yıl içinde kireçleşen kurtçuklar bâzan da yıllarca canlı kalabilirler. Hattâ 30 yıl sonra canlı olanların bulunduğu bildirilmiştir. İnsan bu kurtçuklu domuz etini yediği zaman, kapsül mîde enzimleri tarafından eritilir. Barsağa geçen kurtçuklar gelişerek erişkin trişin hâline geçerler. İnsanda yaptığı hastalığa “tirişinoz” denir.
Hastalık ve belirtileri: Barsakta yerleşen erişkin trişinin tesiriyle barsak mukozasında (iç duvarında) kanamalar, şişme ve yaralanma neticesinde bir enterit (barsak iltihabı) meydana gelebilir. (Bkz. Gastroenterit)
Kurtçuklar vücuttaki göçleri sırasında akciğerden geçerken bu organda kanamalara ve şişmeye sebep olduğundan pnömoni (zatürre) belirtileri görülür. Göç esnâsında ateş yükselmesi, baş ağrısı, terleme, yüzde şişme ve deride döküntüler bulunabilir.
Trişinoz denen hastalık manzarasında, patolojik değişikliklerden çizgili kaslara âit olanlar ön plândadır. Kurtçukların yerleştiği kaslarda bir miyozit (kas iltihabı) meydana gelir. Bu kaslarda ağrı ve hassâsiyet vardır, hastanın ateşi yükselir. Kurtçuk kalp kasında yerleştiğinde, bâzan elektrokardiyogramla tespit edilebilen bozukluklar meydana çıkar. Nâdiren beyini tutarak menenjit veya ansefalit belirtileri görülebilir. Hastaların akyuvarlarında yükselme, bâzı vak’alarda % 90’a varır. Ve bu yükselme eozinofillerdedir.
Teşhisi: Yukarıda sayılan belirtiler birçok hastalığı hatıra getirebilir. Bu sebeple teşhis zordur. Domuz eti yiyen bir hastada miyozit ve kanında akyuvarların eozinofil cinsinde yükselme varsa trişinozdan şüphelenmelidir. Dışkıda trişinin erişkin veya kurtçuk şekilleri aranabilir. İshâlli hastalarda bunları görme ihtimâli çok fazladır. Deri içine trişinden özel olarak hazırlanan maddelerin (tişinellin) zerkiyle allerjik cevap alınırsa teşhise yardımcı olur.
Tedâvi: Tesirli, husûsî ilâcı yoktur. Barsak kurtlarını dökücü ilâçlar tesirsizdir. En mühim tedâvisi korunmadır, yâni domuz eti yememektir.
Alm. Tritium, Fr. Tritium, İng. Tritium. Hidrojenin radyoaktif izotopu. 1934 yılında, çok hızlı döteryum çekirdeği ile döteryum bileşiklerinin bombardıman edilmesi sırasında nükleer transmutasyon ürünü olarak keşfedildi. Trityumun sembolü H3 veya T’dir. Atom ağırlığı, 3.0170’dir. -252,5°C’de erir, -248,12°C’de kaynar, buharlaşma ısısı 333 cal/mol ve sublimasyon ısısı 393 cal/mol’dür. Kimyevî özellik bakımından hidrojene benzer. Fakat fizikî özellikleri hidrojeninkinden farklıdır.
Trityum atmosferde, hidrojenin 1018 de biri kadar bulunur. Atmosferdeki trityum, kosmik ışınların meydana getirdiği hızlı nötronların, protonların veya mesonların azot ile reaksiyonundan meydana gelir. Yeryüzünün mevcut trityum miktarı yaklaşık 2 paund= 1 kg tahmin edilmektedir.
Trityum nükleer reaktörlerde Lityum-6 izotopunun nötronla bombardımanında elde edilir.
FORMÜL VARRRRRRRRRR-1
Yine berilyumun siklotronlarla hızlandırılmış döteryum ile bombardımanından da trityum elde edilir.
FORMÜL VARRRRRRRRRR-2
Trityum radyoaktif olup, yarılanma süresi 12,46 yıldır. Trityum beta (ß) ışıması yaparak 32He’e (helyum izotopuna) dönüşür. Yaydığı beta ışının enerjisi 186.000 elektron volttur.
Trityumdan faydalanarak hidrojenlendirme reaksiyonları ve reaksiyon değişimleri gözlenebilir. Trityum ve bileşikleri etiketleme ve izleme deneylerinde kullanılır. Meselâ biyokimyâ çalışmalarında, trityumla etiketlenmiş (damgalanmış, yâni bünyesinde trityum bulunan bileşik) hormonlar, gıdâlar, ilâçlar kullanılır ve bu maddelerin vücuttaki davranışı tâkip edilir. Yine suyun hidrokarbonlardaki çözünmesinin tâyininde, suyun diffüzyonunda, polimerlerin analizinde, kimyâ reaksiyonlarının tâkip ettiği yolu bulmakta trityumla damgalama metodu kullanılır. Stilbene trityum girdirilirse kendi kendine ışıma yapan madde elde edilir. Bir suyun buharlaşma ve yağmur olup yağma zamânını ölçmek için, içinde trityum bulunan su kullanılır.
Alm. Triac, Fr. Triac, İng. Triac. İki yönlü akım geçiren (Alternatif akım) yarı iletken anahtarlama elemanı. Çoğunlukla şehir şebeke frekansında olan (50 Hertz) alternatif akımları kontrol için kullanılır. Aynı kristal içinde ters bağlı P.N.P.N yarı iletken katlardan meydana gelirler. Çok yüksek güçte îmâl edilmezler. En fazla 800 volt 25 Amperde çalışanları mevcuttur.
En çok ışık karartma(dimmer) ve alternatif akım şalteri olarak kullanılırlar. Akım her iki yönde de akabilir. Diğer özellikleri tristörünkine benzer.