KISALTMALAR
Alm. Abkürzungen (P), Fr. Abbreviations, İng. Abbreviations. Yazma kolaylığı sağlamak, yazıdan ve yerden tasarruf etmek gâyesiyle kelime veya cümleler yerine kullanılan harfler veya kısa yazılışlar. Çok eski çağlara giden kısaltmalar, günümüze mâdenî paralardan ve yazılardan gelmiştir.
Papirus ve parşömenin gelişmesiyle, yazı da ilerlemiş ve kısaltmalar elde kopya edilmede zamandan tasarruf için kullanılmıştır. Günümüzde bilim, teknoloji ve iş hayatının gelişmesi çok farklı kısaltmaların doğmasına yol açmıştır. Fizik ve matematik gibi bâzı alanlarda haflerden farklı olarak çeşitli semboller kısaltmalar için kullanılmıştır.
Önemli bâzı kısaltmalar ve mânâları:
|
A. |
Alay (Askerî terim), Angstrom |
|
AA |
Anadolu Ajansı |
|
AAL |
American Air Lines (Amerikan Hava Yolları) |
|
ABD |
Amerika Birleşik Devletleri (USA) |
|
AGİK |
Avrupa Güvenliği ve İşbirliği Konferansı |
|
Adr. |
Adres |
|
Alb. |
Albay |
|
AMAT |
American Mission for Aid to Turkey (Amerika’dan Türkiye’ye Yardım Kurulu) |
|
Amp. |
Amper |
|
ANAP |
Anavatan Partisi |
|
a.s. |
Aleyhisselâm (Allah’ın selâmı onun üzerine olsun) |
|
Ank. |
Ankara |
|
AP |
Adalet Partisi, Associated Press (Amerikan Haberler Ajansı) |
|
Apt. |
Apartman |
|
Ar.Gör. |
AraştırmaGörevlisi |
|
As. |
Asker, askerî, askerlik (Askerî terim) Asistan |
|
Astsb. |
Astsubay |
|
AŞ,A.Ş. |
Anonim Şirketi |
|
Atğm. |
Asteğmen |
|
Atm. |
Atmosfer |
|
AÜ |
Ankara Üniversitesi |
|
BAC, B. A.C. |
Birleşik Arap Cumhuriyeti |
|
BBC, B. B.C. |
British Broadcasting Coorparation (İngiliz Radyosu) |
|
Bçvş. |
Başçavuş |
|
BEA |
British European Airways (İngiliz Avrupa Hova Yolları) |
|
BJK, B.J.K. |
Beşiktaş Jimnastik Kulübü |
|
Bkz. (bkz.) |
Bakınız |
|
Bl. |
Bölük (Askerî terim) |
|
BI.K., Bl.K.lığı |
Bölük Komutanı, Bölük Komutanlığı (Askerî terim) |
|
Bn. |
Bayan |
|
Bnb. |
Binbaşı |
|
Bşk. Bşk.lık |
Başkan, Başkanlık |
|
Bş. Öğ. |
Başöğretmen |
|
Bştbp. |
Baştabip |
|
Bul. |
Bulvar |
|
BÜ |
Boğaziçi Üniversitesi |
|
Cad. |
Caddesi |
|
C.C. |
Celle Celâlühü (Uludur, Yücedir.) |
|
CHP, C.H.P. |
Cumhuriyet Halk Partisi |
|
CIA, C.I. A. |
Central Intelligance Agency (ABD Merkezî Haberalma Teşkilâtı) |
|
C.G.S. |
Santimetre, gram, saniye birim sistemi |
|
CIF, c.i.f. |
Mâliyet, sigorta, navlun (Cost. in surarance, freight) |
|
cm. |
Santimetre |
|
Cmh. Bşk. |
Cumhurbaşkanı |
|
ÇEK, Ç. E.K. |
Çocuk Esirgeme Kurumu |
|
Çev. |
Çeviri, çeviren |
|
ÇNAEM |
Çekmece Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi |
|
Çvş. |
Çavuş |
|
d. |
Dakika |
|
DDT |
Dichlor-Diphenyl-Trichlor-aethan (Pire, sinek vb. yok etme ilâcı) |
|
DHMİ |
Devlet Hava Meydanları İşletmesi |
|
Dipl. |
Diploma, Diplomalı |
|
DM |
Deutsche Mark (Alman Markı) |
|
DMO |
Devlet Malzeme Ofisi |
|
DNA |
Deoksiribo Nükleik Asit |
|
Doç. |
Doçent |
|
DPT |
Devlet Planlama Teşkilâtı |
|
Dr. |
Doktor |
|
DSİ |
Devlet Su İşleri |
|
DTCF, D.T.C.F. |
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi |
|
Dz. Ataş. |
Deniz Ataşesi |
|
Dz. HO |
Deniz Harp Okulu |
|
Dz. K. |
Deniz Komutanı |
|
Dz. Kuv. |
Deniz Kuvvetleri |
|
E |
East, Est (Doğu) |
|
EBK |
Et ve Balık Kurumu |
|
Ecz. |
Eczane |
|
Ed. F. |
Edebiyat Fakültesi |
|
Ef. |
Efendi, Efrat (As.) |
|
EFTA |
European Free Trade Association (Avrupa Serbest Ticaret Ortaklığı) |
|
EGO, E.G.O. |
Elektrik Gaz Otobüs İşletmeleri (Ankara Belediyesi) |
|
EKG |
Elektrokardiyografi |
|
EOKA |
Ethnike Organosis Kypriotikes Apelentberoseos (Kıbrıs’ta Rum Çete Örgütü) |
|
ESHOT |
Elektrik Su Havagazı Otobüs Tramvay İşletmeleri (İzmir Belediyesi) |
|
FAO |
Food and Agriculture Organization (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) (Roma’da) |
|
FB., F. B. |
Fenerbahçe Spor Kulübü |
|
FBI |
Federal Bureau of Investigation (Amerikan Millî Emniyeti) |
|
FIFA |
Federation Internationale de Football Association (Milletlerarası Futbol Federasyonu) |
|
FIS |
Federation Internationale de Ski: (Milletlerarası Kayakçılar Federasyonu) |
|
FKB |
Fizik, Kimya, Biyoloji |
|
FOA |
Froeign Operations Administration (Amerika’nın yabancı devletlere yardım fonu) |
|
Gal. |
Galon |
|
Gmr. |
Gümrük |
|
Gn. Kur. |
Genel Kurmay |
|
Gön. |
Gönderen |
|
g. |
Gram |
|
Gram. |
Gramer Dilbilgisi |
|
GS., G.S. |
Galatasaray Spor Kulübü |
|
H. |
Hidrojen, Hicrî |
|
HO, H.O. |
Harp Okulu |
|
HP |
Beygirgücü |
|
Hrk. Bşk., Bşk.lığı |
Harekât Başkanı, Başkanlığı |
|
Hrp. T. D. Bşk., Bşk.lığı |
Harp Tarihi Dairesi Başkanı, Başkanlığı |
|
Hst. |
Hastâne |
|
Hst. Bş. Hek. |
Hastane Başhekimi,Başhekimliği |
|
Hv. |
Hava |
|
Hv. Kuv. |
Hava Kuvvetleri |
|
Hz. |
Hazret veya hazretleri |
|
ICAO |
International Civil Avation Organization (Milletlerarası Sivil Havacılık Teşkilâtı) |
|
IMCO |
Inter-Governmental Maritime Consultavive Organization (Milletlerarası Denizcilik Danışma Teşkilâtı) |
|
IMF |
International Monetary Fund (Milletlerarası Para Fonu) |
|
INS |
International News Service (Milletlerarası Haber Servisi) |
|
IRO |
International Refugee Organization (Milletlerarası Mülteci Teşkilâtı) |
|
İHA |
İhlas Haber Ajansı |
|
İÜ |
İstanbul Üniversitesi |
|
İTÜ |
İstanbul Teknik Üniversitesi |
|
İmp. |
İmparator |
|
Kd. |
Kıdemli |
|
kg. |
Kilogram |
|
Khz. |
Kilohertz |
|
KİT |
Kamu İktisâdî Teşekkülleri |
|
KKK |
Kara Kuvvetleri Komutanı |
|
K. Kuv. |
Kara Kuvvetleri |
|
Kl. |
Kilolitre |
|
KLM |
Koniklijke Luchtvaart Maatschappij (Hollanda Kraliyet Hava Yolları) |
|
km. |
Kilometre |
|
Koll.Şti. |
Kollektif Şirketi |
|
Kom. |
Komisyon |
|
Kom.Şti. |
Komandit Şirket |
|
Kor. |
Kolordu |
|
Kora. |
Koramiral |
|
Korg. |
Korgeneral |
|
krş |
Kuruş, Karşılaştırınız |
|
KS, K.S. |
Kuddise Sirruh |
|
Kur. |
Kurmay |
|
Kur. Bşk. |
Kurmay Başkanı |
|
Log. |
Logaritma |
|
lt. |
Litre |
|
Ltd. |
Limited |
|
Ltd. Şti. |
Limited Şirketi |
|
Lv. |
Levazım |
|
Lv. Sa. Al. Kom. |
Levazım Satım Alma Komisyonu |
|
M., MÖ, M.Ö. |
Mîlât, Mîlâdî, Mîlâttan önce |
|
m., m |
Metre |
|
mad. |
Madde |
|
Md. |
Müdür |
|
M. E. B. |
Milli Eğitim Bakanlığı |
|
mg. |
Miligram |
|
MİT |
Millî İstihbarat Teşkilâtı |
|
mm., |
Milimetre |
|
MHP |
Milliyetçi Hareket Partisi |
|
MSP |
Millî Selamet Partisi |
|
Mrşl. |
Mareşal |
|
MS, M.S. |
Milattan Sonra |
|
MTA |
Mâden Tetkik Arama (Enstitüsü) |
|
MTTB |
Millî Türk Talebe Birliği |
|
Mu. |
Muhabere |
|
Müh. |
Mühendis |
|
Mv. Hast. |
Mevkî Hastanesi |
|
N |
North (Kuzey) |
|
NASA |
National Aeroautics And Space Administialion (ABD Millî Havacılık ve Feza Dâiresi) |
|
NATO |
North Atlantic Treaty Organization (Kuzey Atlantik Paktı Teşkilâtı) |
|
No. |
Numara |
|
O.W. |
Ouest West: Batı |
|
ODTÜ |
Orta Doğu Teknik Üniversitesi |
|
Onb. |
Onbaşı |
|
Opr. |
Operatör |
|
Or. |
Oramiral |
|
Ora. |
Oramiral |
|
Ord. |
Ordinaryüs |
|
Ord. Prof. |
Ordinaryüs Profesör |
|
Org. |
Orgeneral |
|
Ort. |
Ortaklık |
|
Oto. |
Otomobil |
|
Öğ. |
Öğretmen |
|
Öğr. |
Öğrenci |
|
ölm. |
Ölüm, Ölümü |
|
Ör. |
Örnek |
|
P. |
Polis |
|
PK, P.K. |
Posta Kutusu |
|
Prof. |
Profesör |
|
Pş. |
Paşa |
|
PTT |
Posta Telgraf Telefon (İdaresi) |
|
Rd. |
Radar |
|
RNA |
Ribo Nükleik Asit |
|
r. |
Yarıçap |
|
r.anh, r.anha |
Radıyallahü anh, anha (Allah ondan razı olsun) |
|
r.aleyh |
Rahmetullahi aleyh (Allahü teâlânın rahmeti onun üzerine olsun) |
|
S |
South (Güney) |
|
s. |
Sayfa |
|
sa. |
Saat |
|
SABENA |
Société Anonyme Belge D’Expolitation da la Navigation Aérienne (Belçika Hava Yolları) |
|
s.a.v |
Sallallahü aleyhi ve sellem (Ona hayır dualar olsun) |
|
Sb. |
Subay |
|
Sin. |
Sinüs |
|
SSCB |
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği |
|
SEATO |
Sout East Asia Treaty Organization (Güneydoğu Asya Antlaşması Teşkilâtı) |
|
sm., cm. |
Santimetre |
|
s. |
Saniye |
|
Sok. |
Sokak |
|
SOS, S.S.S. |
Save Our Souls (Denizde milletlerarası acele yardım isteme imdat işareti) |
|
Şb. |
Şube |
|
Şrt. |
Şirket |
|
TAO |
Türk Anonim Ortaklığı |
|
TASS |
Telgrafneo Agenstsvo Soveteskovo Soyuza (Rus Haber Ajansı) |
|
TAŞ, T. A.Ş. |
Ticaret Anonim Şirketi |
|
Tb. |
Tabur |
|
Tbp. |
Tabip |
|
TBMM, T. B.M.M. |
Türkiye Büyük Millet Meclisi |
|
TC |
Türkiye Cumhuriyeti |
|
TCDD, T.C. D. D. |
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları |
|
TCK |
Türk Ceza Kânunu |
|
Tel. |
Telefon |
|
Telg. |
Telgraf |
|
TGRT |
Türkiye Gazetesi Radyo Televizyonu |
|
Tğm. |
Teğmen |
|
THA |
Türk Haberler Ajansı |
|
THK |
Türk Hava Kurumu, Türk Hukuk Kurumu |
|
THY |
Türk Hava Yolları |
|
TKİ |
Türkiye Kömür İşletmeleri |
|
TL |
Türk Lirası |
|
TMMOB |
Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği |
|
TMO |
Toprak Mahsülleri Ofisi |
|
TNT |
Trinitrotoluen (Dinamit) |
|
TRT |
Türkiye Radyo Televizyon Kurumu |
|
TPAO |
Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı |
|
Tug. |
Tugay |
|
Tuğg. |
Tuğgeneral |
|
Tümg. |
Tümgeneral |
|
TV |
Televizyon |
|
UFO |
Unidentified Flying Obsect (Bilinmeyen Uçan Cisim) |
|
UNESCO |
United Nations Educational Scientific and Cultüral Organization (Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Teşkilâtı) |
|
UNİCEF |
United Nations International Children’s Emergency Fund (Birleşmiş Milletler MilletlerarasıÇocuklara Acil Yardım Fonu) |
|
UP |
United Press (Associations) (Amerikan Haberler Ajansı) |
|
UPU |
Universal Postal Union, Union Postale Universelle (Milletlerarası Posta Birliği) |
|
USA |
United States of America (Amerika Birleşik Devletleri) |
|
Uzm. |
Uzman |
|
Üçvş. |
Üsçavuş |
|
Ütğm. |
Üsteğmen |
|
V |
Volt |
|
vb. |
ve benzeri, ve bunun gibi, ve başkaları |
|
vd. |
Ve devamı |
|
Vet. |
Veteriner |
|
vs. |
ve saire |
|
W |
West (batı), Watt |
|
WB |
World Bank (Dünya Bankası) |
|
WHO |
World Health Organization (Dünya Sağlık Birliği) |
|
WHO |
Word Meteorological Organization (DünyaMeteoroloji Birliği) |
|
Yd. |
Yedek |
|
Yd. Sb. |
Yedek Subay |
|
Y. Müh. |
Yüksek Mühendis |
|
Yb. |
Yarbay |
|
yy. |
Yüzyıl |
|
Yzb. |
Yüzbaşı |
|
Yrd. Doç. |
Yardımcı Doçent |
(Bkz. Dalakotu)
Alm. Wiedervegeltung, Talion (f), Fr. Reprasailles (f.pl.), Loi (f), du tailon, İng. Retaliation, reprisal, talion.Bir şeye aynısı ile karşılık verilmesi. Haksız yere adam öldüreni veya yaralama fiillerinden birini işleyen suçluyu, işlediği suçun aynısını kendisine tatbik ederek cezalandırma. Kısas, lügatte “kesmek” mânâsındadır. Kısas “kıssa” kelimesinin çoğuludur. Kıssa, ibret alınacak bir haber, bir iş demektir. Peygamberlerin Kur’ân-ı kerîm’de geçen kıssaları böyledir.
İslâm Cezâ Hukukunda, suçluya uygulanan ceza çeşitlerinden biri de kısastır. Bir insanı haksız olarak, bilerek, isteyerek öldüren kimseye kaved lâzım olur. Kaved, kısas olarak onu da öldürmek, demektir. Ölenin velîlerinden biri affederse veya velî ile kâtil, belli bir mal, para ile uyuşurlarsa kısas yapılmaz, uyuşulan mal alınır. Keffâret lâzım olmaz.
Öldürme âletlerinden biri kullanılmadan veya merminin yanılarak hatâ ile, yanlışlıkla olan öldürme veya hatâya sebeb olan bir şey ile, meselâ yüksekten üstüne düşerek veya motorlu vâsıtanın çiğnemesi ile bir kimseyi öldürmede kısas gerekmez. Âilelerinin (yardımcılarının, akrabasının) diyet vermesi ve keffaret lâzım olur. Bir insanın diyeti 100 devedir (Bkz. Diyet). Keffaret, bir köle âzad etmek veya bunu yapamayanın altmış gün oruç tutmasıdır (Bkz. Keffâret). Bu şekillerden birisi ile, bir kimsenin ölümüne sebeb olan kâtil, ölenin mirasçısı olamaz. Mirastan mahrum edilir. Başka niyetle yapılan işin ölüme sebeb olması hâlinde sadece diyet lâzım olur. Keffâret lâzım olmaz. Mirastan da mahrum edilmez.
İslâm hukukunda karşılığı yapılabilen ve insanın bir uzvunu veya güzelliğini gideren her yaralamada kısas yapılır. Öldürmek suçundan başka yaralamalar, hangi âletle yapılırsa yapılsın kasten, yâni bilerek, isteyerek demektir. Kol kesmek, ayak burun ve göz çıkarmak ve diş kırmak fiillerini işleyenlere kısas yapılır. İyi olan yarada, dil ve zeker (erkeklik organı) kesilmesinde kısas yapılmaz.
Yaralı, yaralayandan kısas veya diyet isteyebilir. Katilin ölmesi ile veya velilerin affetmesi veya mal verip anlaşmaları ile kısas düşer, yapılmaz.
Kısas, hâkimin kararıyla olur. Kâtile kısas yapmaya hakkı olan veli, ölenin vârisleridir. Mahkeme kısasa karar verdikten sonra kâtile, ölenin velisi kısası yerine getirir veya birini vekil eder. Veli hazır bulunur. Kısas olarak öldürmek yalnız kılıç ile veya silâh ile yapılır. Kâtil linç edilmez. (Bkz. Linç)
Kısas cezasının uygulanabilmesi için şu şartların bulunması gerekir: 1) Suçlunun âkıl (akıllı) ve bâliğ (ergenlik çağına gelmiş) olması. 2) Suçun hatâ veya zorlama sonucu değil, kasten bilerek işlenmesi. 3) Öldürülen kişinin mirasçılarının kısas istemeleri ve yerine getirilirken, hazır bulunmaları.
Allahü teâlâ kısas için, Kur’ân-ı kerîm’de meâlen buyuruyor ki:
Ey îmân edenler! Kasten öldürülenler için size kısas yapmak farz kılındı. Hür ile hür, köle ile köle, kadın ile kadın kısas olunur. Öldürülmüş olanın kardeşinden (yâni vârislerinden, velisinden) kâtilin lehine olarak bir şey bağışlansa da kısas düşürülürse, ölenin velisi, hakkından fazla olmayarak örfe göre (tâyin edilmiş) diyet (para cezâsı) alınmalıdır. Kâtil de ölenin velisine, îcâb eden (gereken) diyeti güzel bir şekilde ödemelidir. İşte böyle affederek diyet almak, Rabbiniz tarafından size bir hafiflik (kolaylık) ve merhamettir. Kim bu bağışlama ve diyet alıştan sonra kâtil ile veya kâtilin akrabası ile düşmanlık yaparak tecâvüzde bulunursa (kan dâvâsı güderse), onun için âhirette çok acıklı bir azap vardır. (Bakara sûresi: 178)
Ey akıl sâhipleri! Bu kısasta, sizin için bir hayat vardır. Ümit edilir ki, siz (haksız yere adam öldürmekten) sakınırsınız. (Bakara sûresi: 179)
Biz (Tevrat’ta) İsrailoğulları üzerine de şunu farz etmiştik: Cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş ve yaralar birbirine karşı kısastır. Fakat kim de, bu hakkını sadaka olarak bağışlarsa, o kendi günahına keffaret olur. Kim Allah’ın indirdiği hükümlerle hüküm vermezse, işte onlar zalimlerdir. (Mâide sûresi: 45)
Ey müminler, düşmandan intikam almak için, eğer bir cezâ ile karşılık verecek olursanız, ancak size yapılan azap ile ve cezânın aynısı ile yapın (daha fazla ileri gitmeyin!) Sabır ederseniz (cezâ vermeyi terk ederseniz), and olsun ki bu, sabredenler için daha hayırlıdır. (Nahl sûresi: 126)
Alm. Unfruchtbarkeit, Sterilität (f), Fr. Stérilité (f), İng. Barranness, sterility.Evli çiftlerin arzu etmelerine rağmen çocuk sâhibi olamamaları hâli.
Bu hâl, evli çiftlerin yaklaşık % 15 kadarında vukû bulmaktadır. Genel olarak, evlilikte bir yavruya sâhib olamamanın kusuru, hemen dâimâ kadınların omuzlarına yüklenir ve böyle bir âilede dâimâ kadın, doktora mürâcaat edip, çocuk sâhibi olmamasının sebebini öğrenmek ister. Fakat böyle âilelerin birçoğunda çocuksuz kalmanın sebebi erkekteki bir kusurdur. Bir âilede mevcut kısırlığın sebebi, % 60-70 nisbetinde kadına, % 30-40 nisbetinde erkeğe âittir. Son zamanlardaki bâzı araştırmalar iki tarafı aynı oranda suçlamaktadır.
Çocuğu olmayan her âileyi kısır olarak kabul etmek de doğru değildir. Çünkü bâzı âileler, kendi istekleriyle, çocuk sâhibi olmayı arzu etmezler ve bunun için de gerekli çârelere başvururlar.
Kadında kısırlığı, fizyolojik (normal, tabiî) ve patolojik (hastalıkla ilgili) kısırlık olarak incelemek mümkündür. Fizyolojik kısırlık, ergenlikten önce, gebelik esnâsında ve 28 günlük âdet seyrinin ilk yarısında görülür. Patolojik kısırlık ise bir hastalık olup, birçok sebebi vardır. Bunlar arasında yumurtalıklarla ilgili çeşitli hastalıklar, rahimdeki ur, iltihap gibi çeşitli durumlar, çeşitli hormonal bozukluklar, ileri derecede vitamin noksanlığı, keyif verici zehirlere düşkünlük, psikolojik uyumsuzluklar sayılabilir.
Eğer erkekte kısırlık sebebinin psikolojik olduğu düşünülüyorsa erkeğe ruhî tedâvi uygulanmalı, ameliyat gerektiren bir durum varsa (yollarda tıkanıklık, varikosel, hidrosel) ameliyat yapılmalı, gerekliyse hormon ve vitamin verilmeli ve kısıklık sebebi giderilmeye çalışılmalıdır.
Kısırlaştırma: Kadının veya erkeğin, çocuk yapma kâbiliyetini tamâmen ortadan kaldırmak gâyesi ile yapılan bir işlemdir. Daha ziyâde kadınlara uygulanmaktadır. Bu gâye ile, yumurtalıklar cerrâhî olarak çıkarılabilir veya röntgen ışınlarıyla tahrip edilir. Ayrıca tüplerin cerrâhî olarak bağlanması veya kesilmesi de mümkündür. Bu sonuncusu en kolay ve en çok kullanılanıdır.
Erkeklerde ise cerrâhî olarak döl hücrelerini ileten kanalların bağlanması yapılabilmektedir. Bu şekilde kısırlaştırma metodları ile çiftlerin bir daha çocuk sahibi olmaları mümkün değildir. Onun için yaygın olarak kullanılmamaktadır. Hindistan’da nüfus planlaması ile ilgili olarak binlerce erkeğin meni yollarının bağlanması yakın târihte yapılan en büyük kısırlaştırma işlemidir.