Osmanlı sadrazamı. Eski sadrazamlardan Melek Ahmed Paşanın soyundan gelen ve sadrazam Hüsrev Paşanın kethüdası olan Yahya Beyin oğludur. 1826 senesinde İstanbul’da doğdu.Tahsilini tamamladıktan sonra, 1841’de Babıali’de eski kethüda kaleminde memuriyete başladı. Daha sonra sadaret mektubi kalemine tayin edildi. 1852’de serasker mektupçuluğuna getirildi ve on sene sonra Dar-ı şura-yı askeri dairesinde aza oldu. Burada 1868 senesine kadar kaldı ve derece derece yükselerek “recai” sırasına girdi. Aynı sene ula sınıfı evveli rütbesi ve 10.000 kuruş maaş ile Divan-ı ahkam adliye azalığına tayin edildi. Bir süre Hukuk dairesi riyaseti vekaletinde bulunduktan sonra bala rütbesi ile Evkaf-ı hümayun nezaretine getirildi ve birçok cami, medrese, mektep ve diğer hayır kurumlarını tamir ettirdi.
1871’de Aydın valiliğine tayin edilen Ahmed Hamdi Paşa, bir sene valilik yaptıktan sonra, önce Tuna valiliğine, Şirvanizade Rüşdi Paşanın sadrazam olması üzerine de tekrar maliye nezaretine getirildi. Hüseyin Avni Paşanın sadarete tayininden kısa bir süre sonra ikinci defa Aydın, buradan da Suriye valiliğine gönderildi. Fakat Şam’ın iklimi kendisine iyi gelmediğinden, istifa etti. 1877 senesinde Dahiliye Nezaretine (İçişleri Bakanlığına) tayin edildi.
93 Harbinin son günlerinde İbrahim Edhem Paşanın sadaretten ayrılması üzerine yerine Ahmed Hamdi Paşa getirildi. Ancak çok geçmeden Osmanlı ordularının kesin bir şekilde mağlubiyete uğramaları ve Edirne’de şartları çok ağır bir mütareke mukavelesinin imzalanmasından sonra sadaretten alınarak, üçüncü defa Aydın valiliğine gönderildi. Bir sene sonra Bağdad valiliğine tayin edildi. Altı ay sonra tekrar Aydın valiliğine nakledildi. Bu sırada Suriye valisi Midhat Paşanın istiklalini ilana hazırlandığı haberi sultana bildirilince, Hamdi ve Midhat paşaların yerleri değiştirildi. Ahmed Hamdi Paşa, Beyrut’ta teftiş için bulunduğu sırada 59 yaşında iken vefat etti. Beyrut’taki Mekteb-i sultani civarında defnedilip, üzerine bir türbe inşa ettirildi.
Yirmi dört gün gibi kısa bir süre sadrazamlık yapan Ahmed Hamdi Paşa, cesur, açık sözlü bir zattı. Sistemli bir tahsil görmemiş olmasına rağmen, üzerine aldığı vazifelerde, elinden geldiği kadar gayret göstermiştir.
Asrımız şair, yazar ve edebiyat tarihçisi. İstanbul’da 1901 yılında doğdu. Babası Hüseyin Fikri Efendinin Anadolu’nun çeşitli yerlerinde memurluk yapması sebebiyle ilk ve orta tahsilini Sinop ve Siirt rüşdiyelerinde (ortaokullarında), Vefa, Kerkük, Antalya sultanilerinde (liselerinde) tamamladı. Yüksek tahsil için İstanbul’a gelerek 1918’de Baytar Mektebine girdi ise de bir sene sonra Edebiyat Fakültesine geçti. Burada edebiyat hocası olan Yahya Kemal’in tesiriyle şiirler yazdı. İlk defa 1921 yılında Dergah Dergisi’nde yazı yazmaya başladı. Edebiyat Fakültesinden mezun olunca, 1923 yılında Erzurum lisesi edebiyat öğretmenliğine tayin edildi. Yurdun bir çok bölgelerinde öğretmenlik yaptı. 1934 yılında İstanbul Güzel Sanatlar Akademisi’nde Estetik ve Sanat Tarihi okutma görevine tayin edildi. Birkaç sene bu vazifeyi yaptıktan sonra 1946 yılında tekrar Milli Eğitimdeki görevine döndü. Bir müddet bakanlık müfettişliği yaptıktan sonra 1948 yılında üniversitede göreve başladı. Birkaç defa Avrupa’ya seyahat etti. 1962 yılında enfarktüsten öldü. Kabri, Rumeli Hisarı Kabristanındadır.
Ahmed Hamdi Tanpınar, hocası Yahya Kemal’in de tesiri ile iyi incelediği doğu ve batı kültürlerini birleştirerek eserler vermiştir. Bir edebiyat tarihçisi olarak eski şiirlere saygı duymuş, kendi şiiri için ise, daima yenilik peşinde koşmuştur. Yurt sevgisi, yurt konularını şiirlerinde sembolizm havasında işlemiştir. Bununla birlikte, normal ölçülerinden ayrılan sanat, fikir ve günlük hayat konuları onun uzak durduğu konulardı.
Tanpınar, eserlerinde katı teklifler ile okuyucuyu bağlamak yerine düşünmeye, araştırmaya ve hissettirmeye çalışmıştır. Tabiat, sanat, şiir, vatan ve daha bir çok konuda teklifler, düşünceler ileri sürmüştür. Bunun için de her şeyden önce bir tarih şuuruna yaslanılmasına inanmaktadır.
Tanpınar, şiirlerinde önceleri hece veznini kullanırken, sonraları serbest vezni kullanmıştır. Rüya kelimesi onda mühim bir yer tutar. Şiirleri yanında unutulmaz nesirler de vermiştir. Yazılarında Necib Fazıl’da olduğu gibi, metafizik konulara ulaşmaya duyulan istek açıkça hissedilmektedir.
Eserleri:
Beş Şehir (deneme, 1946), Edebiyat Üzerine Makaleler (1969), 19. Asır Türk Edebiyat Tarihi (1949, 1966, 1967 ), Tevfik Fikret; Hayatı, Şahsiyeti, Şiirleri ve Eserlerinden Parçalar (1937), Yaşadığım Gibi (1970), Yahya Kemal (1962), Yaz Yağmuru (hikaye, 1972), Abdullah Efendi’nin Rüyaları (hikaye, 1943), Huzur (roman, 1972), Tercümeleri: Alkestis (Euripides'ten 1943), Yunan Heykeli (H. Lechat’dan 1945).
BURSA’DA ZAMAN’dan
Bursa’da, bir eski cami avlusu,
Orhan zamanından kalma bir duvar,
Onunla bir yaşta ihtiyar çınar.
Eliyor dört yana sakin bir günü,
Bir rüyadan arta kalmanın hüznü.
İçinden gülüyor bana derinden,
Yüzlerce çeşmenin serinliğinden.
Ovanın yeşili göğün mavisi,
Ve minarelerin en ilahisi.
Bir zafer müjdesi burda her isim,
Sanki tek bir anda gün, saat, mevsim.
Yaşıyor sihrini geçmiş zamanın,
Hala bu taşlarda gülen rüyanın.
Osmanlı padişahlarının on dördüncüsü, İslam halifelerinin yetmiş dokuzuncusu. Sultan üçüncü Mehmed Hanın oğlu olup, 1590’da Manisa’da Handan Sultandan doğdu. Şehzadeliğinde zamanın ileri gelen alimlerinden Aydınlı Mustafa Efendi eğitim ve öğretimi ile vazifelendirildi. Ayrıca Hocazade Ahmed ve Es’ad Efendiden ders alan şehzade Ahmed, babasının vefatı üzerine 1603’te henüz 14 yaşındayken Osmanlı tahtına geçti.
Sultan Birinci Ahmed Han tahta geçtiğinde, Osmanlı Devleti doğuda İran, batıda ise Avusturya ile harb halindeydi. Ahmed Han, Avusturya cephesi serdarlığına Sokulluzade Lala Mehmed Paşayı, İran cephesi serdarlığına ise Çağalazade Sinan Paşayı tayin etti. Lala Mehmed Paşa, Peşte ve Vaç kalelerini 1604’te ele geçirdikten sonra, 1605 senesi Ağustos ayında Estergon Kalesini kuşattı. Otuz beş gün süren muhasaradan sonra kale fethedilerek on seneden beri süren Alman işgaline son verildi. Bu zaferden sonra Uyvar, Weszgrim, Polata kaleleri Türklerin eline geçti. Bu sırada Tiryaki Hasan Paşayı serdar vekili olarak bırakıp İstanbul’a dönen Lala Mehmed Paşa vefat etti (1606). Avusturya, savaşı kaybettiğini anladığından, sulh istedi. Budin’de sulh müzakeresi yapıldı ve görüşmeler neticesinde Zitvatoruk muahedesi imzalandı (11 Kasım 1606). Bu anlaşmaya göre, Kanije, Estergon, Eğri kaleleri Osmanlı Devletinde kalacak ve Avusturya bir defaya mahsus olmak üzere 200 bin kara kuruş ödeyecekti.
İran cephesine serdar tayin edilen Çağalazade Sinan Paşa ise, kış mevsiminin yaklaşması üzerine Kars’ta kaldı. 1605 Ağustos’unda, Azerbaycan’ı geri almak için Tebriz üzerine yürüdü ise de, Urmiye Meydan Muharebesinde Şah’ın ordusuna mağlub oldu. Üzüntüsünden ölen Çağalazade’nin yerine Ferhat Paşa, serdar tayin edildi. Diğer taraftan Safevi ordusu, Gence (1606) ve Şamahı’yı (1607) alıp Kür Irmağını aştı. Şirvan’ın önemli kısmını ele geçirdi. Şah’ın daha ileri gitmemesi üzerine savaş durgunluk devresine girdi.
Sultan Ahmed Han, Avusturya Savaşının sona ermesi ve İran cephesinde olayların durgunluk devresine girmesinden sonra iç meselelerin halli için harekete geçti. Anadolu’da ortalığı birbirine katan Celali eşkiyalarına karşı, sadarete getirdiği Kuyucu Murad Paşa ile Tiryaki Hasan Paşayı vazifelendirdi. Kuyucu Murad Paşa uyguladığı siyaset neticesinde, eşkiyaları birbirine düşürerek teker teker ortadan kaldırmayı başardı. Üç sene süren temizleme faaliyeti neticesinde Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Tavil ile kardeşi Me’mun, Muslu Çavuş ve Yusuf Paşa, ayrıca şekavet yapan kırk sekiz çete kuvvetlerinden tamamı tesirsiz hale getirildi. İsyanlar bastırıldıktan sonra Sultan Ahmed Han, köylünün yerlerine dönmesi ve ticaret sahiplerine kolaylık gösterilmesi için eyaletlere tavsiye yollu fermanlar gönderdi. Ayrıca “Adaletname” adı ile Anadolu’daki bütün fenalıkları, celaliliği doğuran sebepleri ve halkın ızdırabını dile getiren bir ferman çıkardı.
Bu sırada Safeviler Osmanlı hudud kalelerine saldırıda bulunuyordu. Bu sebeple Sultan Ahmed Han, 1610’da sadrazam Kuyucu Murad Paşayı İran üzerine serdar tayin etti. Murad Paşa Erzurum’a geldiği sırada Şah, Kanuni devrinde imzalanan Amasya Antlaşması üzerinden barış istedi. Kuyucu Murad Paşa, Şah’ın bulunduğu Tebriz üzerine gitti. Şehrin dışında 5 gün süren savaşta iki taraf da birbirine üstünlük sağlayamadı. Kışı geçirmek için Diyarbakır’a çekilen Murad Paşa buradayken rahatsızlanarak vefat etti (5.8.1611). Yerine Diyarbakır beylerbeyi vezir Nasuh Paşa getirildi. Nasuh Paşa, İranlılarla Osmanlı Devletine yılda 200 yük ipek vermeleri ve işgal ettikleri topraklardan çıkmaları şartıyla bir antlaşma yaptı (1611).
Sultan birinci Ahmed Han donanmanın güçlenmesine de önem verdi. Yeni kadırgalar yaptırarak donanmanın mevcudunu arttırdı. Kaptan-ı derya Halil Paşa, Akdeniz’in güvenliği için Malta ve Floransa korsanlarıyla başarılı savaşlar yaptı.
Sultan Ahmed Han 1617 senesinde rahatsızlanarak daha yirmi sekiz yaşındayken vefat etti. Cenazesinin yıkanması için hocası Aziz Mahmud Hüdai hazretleri davet edildi. Ancak o; “Sultanımı çok severdim. Şimdi dayanamam. İhtiyarlığım sebebiyle beni mazur görün.” buyurdu. Talebelerinden Şaban Dede’yi gönderdi. Cenaze namazından sonra naşı kendi ismi ile anılan Sultan Ahmed Camiinin yanındaki türbeye defnedildi.
Ahmed Han, akıllı, zeki, münevver, hamiyyetli, azimkar bir padişahtı. Çocuk sayılabilecek bir yaşta tahta çıkar çıkmaz devlet işlerini hemen kavrıyarak, takipte çok titizlik gösterdi. Gayet kuvvetli, çok iyi binici ve atıcı, avcı ve silahşördü. Dindarlığı ve insanlara merhameti ile tanınan Sultan Ahmed Han, memleketin imarı için çok çalıştı. Bilhassa Mekke ve Medine’ye pekçok hayırlı hizmetler yaptı. O zamana kadar Mısır’da dokunan Kabe’nin örtülerini İstanbul’da dokuttu. İstanbul’da yaptırdığı hayırlı hizmetlerinin başında bugün yerli ve yabancı herkesin hayran kaldığı kendi ismiyle bilinen Sultan Ahmed Camii gelir.
Edebi kültürü çok yüksekti. Birçok Osmanlı padişahı gibi Birinci Ahmed Han da iyi bir şairdi. Şiirlerinde Bahti ve Ahmedi mahlasını kullanırdı.
Şu satırlar onun dine bağlılığının ifadesidir:
N’ola tacum gibi başumda götürsem daim
Kademi resmini ol hazret-i Şah-ı resulün
Gül-i gülzar-ı nübüvvet o kadem sahibidir
Ahmeda durma yüzün sür kademine o gülün
Osmanlı sultanlarının yirmi birincisi ve İslam halifelerinin seksen altıncısı. Sultan İbrahim Hanın üçüncü oğlu olup, 25 Şubat 1643’te Hadice Muazzez Valide Sultan’dan doğdu. Şehzadeliğini sarayda geçiren Ahmed Han, iyi bir tahsil gördü. 22 Haziran 1691’de ağabeyi İkinci Süleyman Hanın ölümü üzerine Osmanlı tahtına geçti.
Kırk sekiz yaşında tahta geçen Sultan İkinci Ahmed Han, daha birkaç gün önce ordunun başında Avusturya üzerine sefere çıkan sadrazam ve serdar-ı ekrem Fazıl Mustafa Paşaya, sadaretinin devamına dair bir ferman gönderdi. Belgrad önlerine ulaşan Fazıl Mustafa Paşa, Peter Varadin önlerinde bulunan Avusturya ordusu üzerine yürüdü. Orduya henüz Kırım kuvvetleri katılmamıştı. Bu durumu fırsat bilen Avusturya ordusunun kumandanı 25 Ağustos 1691 günü derhal taarruza geçti. Slankamen muharebesi adı verilen savaşın ilk anlarında Osmanlı askeri galip durumdaydı. Ancak sadrazam Mustafa Paşanın şehid düşmesi üzerine durum birden Osmanlı ordusu aleyhine döndü ve hezimetle neticelendi .
Slankamen mağlubiyetinden sonra ilerleyen Avusturya kuvvetleri Kasım ayında Varat Kalesini kuşattılar. Sultan, yeni sadrazam Arabacı Ali Paşayı sadaretten alarak, Diyarbakır valisi Hacı Ali Paşayı tayin ve Avusturya üzerine sefere memur etti. Bu sırada Avrupa devletleri Osmanlı-Avusturya Savaşının durdurulması için girişimde bulundular ise de, netice alamadılar. Diğer taraftan zamanında yardım ulaşmayan Varat Kalesi, Avusturyalılara teslim olmak mecburiyetinde kaldı.
1692 Haziranının sonlarına doğru sadrazam Hacı Ali Paşa Edirne’den hareketle Belgrad’a vardı. Kaleyi tahkim ve tamirden sonra, Avusturyalıların kışlağa çekilmeleri üzerine Edirne’ye döndü. Sadrazam, Avusturya ile uğraşırken, Venedik donanması da Girid’e asker çıkardı. Kaptan-ı derya vezir Damad Yusuf Paşanın donanma ile Hanya önlerine gelmesi üzerine Venedikliler muhasarayı kaldırarak geri çekildiler.
1693 yılı Mart ayı sonlarında Bozoklu Mustafa Paşa sadarete getirildi. Yeni sadrazam Temmuz ayında Avusturya seferine çıktı. Hedef, Erdel’i geri almaktı. Avusturya ordusunun Belgrad’ı kuşatması üzerine sadrazam Belgrad’a yöneldi. Kırım Hanı Selim Giray’ın Avusturyalılar’ın yardımına gelen bir orduyu mağlub etmesi üzerine, kuşatma kaldırıldı. Serdar-ı ekrem, çekilen düşmanı takible çok zayiat verdirdi ve 17 Eylülde Belgrad’a girdi. Kışın yaklaşması üzerine Osmanlı ordusu Edirne’ye döndü.
Stratejik önemi pek büyük olan Narenta Kalesi 28 Haziran 1694’te Venedikliler tarafından işgal edildi. Geri almak için yapılan teşebbüsler netice vermedi. Bu hadiseden bir süre sonra sefere çıkan Osmanlı ordusu Varadin Kalesini kuşattı. Ancak bu sırada, Malta, Floransa ve Papalık filolarından müteşekkil bir Venedik donanması Sakız’ı zaptetti. Buna çok üzülen Sultan İkinci Ahmed Han, sadrazama bir hatt-ı hümayun göndererek geri dönmesini ve Sakız adasının geri alınmasını emretti. Kaptan-ı deryalığa amcazade Mezemorta Hüseyin Paşa tayin edildi.
Öte yandan Osmanlı Devleti dış gailelerle uğraşırken içte de bazı hadiseler vuku bulmaktaydı. Irak ve Hicaz’da çıkan isyanlar ile Suriye’de Sürhan ve Maanoğullarının aleyhte faaliyetlerini Sultan Ahmed Han anında aldığı tedbirlerle önledi.
Bu sırada Sakız Adasının geri alınması için yola çıkan Hüseyin Paşa, ada açıklarında Venediklilerle çarpışırken Sakız’ın elden çıkmasının acısı ile üzüntüden hastalığı ağırlaşan Sultan Ahmed Han, 6 Şubat 1695 tarihinde fetih haberini alamadan, elli iki yaşında Edirne’de vefat etti. Naşı, İstanbul’a nakledilerek Kanuni Sultan Süleyman Hanın türbesine defnedildi.
Çok merhametli ve vatanperver olan Sultan İkinci Ahmed Han, hasta olduğu zamanlarda bile, devlet işlerinden asla el çekmezdi. Haftada iki gün yapılan divan toplantılarının dörde çıkarılmasını emretti. Toplantıları bizzat takib eder, yaptığı herhangi bir hatayı düzeltmekten çekinmezdi. Adil bir sultan olarak yaşayan Ahmed Han, milletini memnun etmek için elinden gelen her şeyi yapmaya çalışmıştır. San’atkarları korur, taltiflerde bulunarak daha iyiye ve güzele doğru yönlendirirdi. İyi bir hattat olan Sultan Ahmed Hanın yazdığı Kur’an-ı kerimler ve çoğalttığı kitaplar vardır. Diğer Osmanlı sultanları gibi aynı zamanda iyi bir şairdi.
Osmanlı padişahlarının yirmi üçüncüsü, İslam halifelerinin seksen sekizincisi. Sultan dördüncü Mehmed Hanın oğlu olup, 31 Aralık 1673’te Rabia Gülnuş Emetullah Sultandan doğdu. Şehzadeliğini önce Topkapı, daha sonra da Edirne saraylarında geçiren Ahmed Han, iyi bir tahsil gördü. İlk dersini Sultani Mehmet Efendiden aldı. Seyyid Feyzullah Efendiden uzun yıllar ders gördü. Devrin büyük hat üstadı hattat Osman’dan yazı meşk etti. Ağabeyi Sultan İkinci Mustafa Han’ın çıkan cebeci isyanında tahttan indirilmesi üzerine 22 Ağustos 1703’te Osmanlı padişahı oldu.
Biat merasiminden sonra, İstanbul’a gelen Sultan Üçüncü Ahmed, Edirne vak’asında isyanı çıkaran elebaşıları büyük bir ustalıkla birbirine düşürerek ortadan kaldırdı. Baltacı Mehmed Paşayı sadarete getirdi. Devletin iç işlerini düzeltmek için çalışmalar yaptı. Karlofça Antlaşması yeni imzalandığı için, devlet barış içinde idi. Ancak bu sırada İsveç kralı on ikinci Şarl, Poltova’da Ruslarla yaptığı bir savaşı kaybederek, Osmanlı Devletine sığındı. Kralı takib eden Rus ordusu Osmanlı topraklarına girdi ve tahribatta bulundu. Bu durum üzerine Osmanlı Devleti Rusya’ya harb ilan etti. Nitekim Sadrazam Baltacı Mehmed Paşanın kumandası altındaki Osmanlı ordusu 9 Nisan 1711’de Rusya seferine çıktı.
Baltacı Mehmed Paşa, Rus Çarını Prut üzerinde Palcı mevkiinde kıstırarak, etrafını çevirdi. Esas niyeti Rus ordusunu umumi bir taarruzla yok etmekti. Fakat yeniçerilerin isteksizliği yüzünden ciddi bir taarruz yapamadı. Rus çarı, sadrazama bir heyet göndererek, her şartı kabul edeceklerini bildirdi. İki taraf arasında andlaşma yapıldı. Rusya, Antlaşmaya göre, Lehistan ve Ukrayna işlerine karışmayacak, elinde tuttuğu Azak kalesini de Türklere bırakacaktı. Baltacı Mehmed Paşanın Rus ordusunu çevirmişken imha edememesi ve andlaşma şartlarının tatmin edici olmaması devlet adamlarını sadrazamın aleyhine çevirdi. Bunun üzerine Padişah Edirne’ye dönen Baltacı’yı, görevden alarak, yerine Damad Ali Paşayı getirdi.
Diğer taraftan Ruslar Antlaşmanın şartlarına uymak istemediler. Buna çok kızan Sultan Üçüncü Ahmed Han, yeni sadrazam Damad Ali Paşa kumandasında bir orduyu Rusya üzerine gönderdi. Kendisi de Edirne’ye kadar ordunun başında gitti. Bu durum karşısında Ruslar andlaşma şartlarına uymak mecburiyetinde kaldılar.
Venediklilerin 1714’te Karadağlıları isyana teşvik etmesi üzerine Sultan Üçüncü Ahmed Han, Mora üzerine bir sefer açtı. Ali Paşa kumandasındaki Osmanlı ordusu, Karlofça andlaşmasıyla Venediklilere verilen bütün kaleleri geri aldı. Ancak, Alman İmparatorluğu, Karlofça Antlaşmasına kefil olduklarını, yani Venedik’ten alınan yerler iade edilmedikçe barışı tanımayacağını bildirdi. Bunun üzerine Osmanlı Devleti Alman-Avustarya İmparatorluğuna harb ilan etti. İki ordu arasında Petervaradin’de yapılan savaşta Damad Ali Paşa şehid düşünce, ordunun maneviyatı bozuldu ve bozgun başladı. Bu durumdan faydalanan Avusturya ordusu kumandanı önce Tameşvar’ı daha sonra da Belgrad’ı zabtetti. Petervaradin mağlubiyeti üzerine Avusturya ile 1718’de Pasarofça Antlaşması imzalandı. Andlaşmaya göre Belgrad ve Semendire Avusturya’da kalmak üzere Sava Nehri sınır kabul edildi.
Pasarofça Antlaşmasından sonra Damad İbrahim Paşanın sadarete getirilmesi ile Osmanlı Devletinde 1730 yılına kadar süren yeni bir devir başladı. “Lale Devri” adı verilen bu dönemde, Sultan Ahmed Han ülke içinde huzuru sağlamak, orduyu kuvvetlendirmek, devleti maddi ve manevi en yüksek seviyeye çıkarmak için çalıştı. İstanbul’da ilk matbaa kuruldu. Yalova’da kağıt, İstanbul’da Tekfur Sarayında bir çini fabrikası açıldı. İstanbul’a davet edilen ve uzun seneler İstanbul’da kalarak orada vefat eden Comte de Bonneval (Humbaracı Ahmed Paşa), humbaracı ocağını ıslah etti. İstanbul’un su ihtiyacını temin için bir de bend yaptırıp derya-yı sim adını verdi (Bkz. Lale Devri).
Osmanlı Devletinde sulh ve huzur devam ederken, İran-Safevi Devleti son günlerini yaşıyordu. İran’a bağlı olan Dağıstan 1722’de Türk himayesine girmek istedi ve bu isteği kabul edildi. Kafkasya’yı tehdid eden Rusya’ya mani olmak isteyen Sultan Ahmed Han, hudud valilerine ferman göndererek hazırlıklı olmalarını istedi. Bu sırada İran cephesindeki ordu, 1723 yılında harekete geçerek Gürcistan, Güney Azerbaycan, Luristan, Erdelan, Kirmanşah ve Hemedan’ı ele geçirdi. 1725’de Osmanlı askeri Tebriz’e girdi. Gence, Revan ve Nahcivan alındı. 1727’de İran Şahı imzalanan bir andlaşma ile Osmanlı Devletinin bütün fetihlerini tanıdı.
1730 senesinde Nadir Şah İran hakimiyetini ele geçirerek, İran birliğini tekrar kurdu. Osmanlı Devletinin elinde bulunan önemli bazı eyaletleri geri aldı. Bu durum Damad İbrahim Paşanın düşmanlarını harekete geçirdi. Bazı devlet adamları, Padişah ve Damad İbrahim Paşanın İran üzerine sefere çıkmak üzere Üsküdar’a geçtikleri sırada yeniçerileri ayaklandırarak büyük bir isyan başlattılar. Asiler, Padişahtan ileri gelen devlet adamlarının bazısının idamını istediler. Listenin başında Damad İbrahim Paşa da vardı. Sultan Üçüncü Ahmed Han, en sonunda sadrazam İbrahim Paşa’nın idamına razı oldu. Zorbaların isteklerinin sonu gelmeyeceğini, kendisinin de tahttan ayrılmasını isteyeceklerini bildiği için, 2 Ekim 1730’da tahttan çekilerek, kendi eliyle yeğeni Şehzade Mahmud’u Osmanlı tahtına geçirdi. Kendisi köşesine çekildi.
Yirmi yedi sene hükümdarlık yapan Sultan Ahmed Han, saltanattan çekildikten sonra, ilim ve ibadetle meşgul oldu. Altmış üç yaşında iken 1 Temmuz 1736’da vefat etti. Yeni Camiide Turhan Valide Sultan Türbesine defnedildi.
Sultan Üçüncü Ahmed Han, ülkenin imarı için çok çalıştı. Aynı zamanda ilme ve ilim adamlarına çok değer verir ve onları korurdu. Sarayda dağınık yerlerde bulunan kıymetli kitapları bir araya toplayarak beyaz mermer havuzlu bahçede bir kütüphane inşa ettirdi. Annesi için Üsküdar’da Yeni Valide Sultan Camii ve bunun yanında bir sebil, çeşme, sıbyan mektebiyle bir imaret yaptırdı. Galata Kulesini tamir ettirdi. Topkapı Sarayının Bab-ı hümayun kapısı önünde yaptırdığı çeşme, Osmanlı mimarisinin şahane bir eseridir. Kağıthane, Çağlayan Kasrı önünde, Hasköy’de, Aynalı Kavak Kasrı civarında, Üsküdar’da, Üsküdar İskele Camii meydanında klasik tarzda dört cepheli olmak üzere pekçok çeşme inşa ettirdi. 1715’de Galatasaray haricinde bir cami, 1716’da Bebek Camii ile etrafındaki külliyeyi yaptırdı.
Derin bir sanat zevkine sahip olup, şair ve hattattı. Kur’an-ı kerimler yazdı. Yaptırdığı Sultanahmed Çeşmesine kendi şiirini bizzat yazdı. Ayrıca Ayasofya Camiine asılmış güzel levhaları vardır.
Osmanlı alimlerinden. Mü’minzade diye de bilinir. Bursa’da doğdu. Doğum tarihi belli değildir. Medrese tahsilini tamamladıktan sonra 1708’de devrin meşhur müderrislerinden Süleyman Efendiye muid (asistan) oldu. Şeyhülislam Ebu İshak İsmail Efendi tarafından imtihan edilerek 1716’da Esediyye Medresesinde müderrisliğe başladı. Daha sonra çeşitli medreselerde müderrislik yaptı ve 1735 Nisanında Bosna’ya tayin edildi. Tokat, Kayseri ve Manisa’da kadılık yaptı. Manisa kadılığından alınınca İstanbul’a geldi. Bir süre sonra İstanbul’da vefat etti (1752).
Ahmed Hasib Efendi birçok ilimleri haiz (ilimlere sahib) bir alim idi. Eserlerinden bazıları şunlardır:
1) Silk-ül-Leali-i al-i Osman: Osmanlı tarihi ile alakalı manzum olarak yazılmış bir eserdir. Eserde Fatih devri şairlerinden, tabiplerinden, şeyhlerinden, vezirlerinden ve ümeradan, bazı tarikat büyüklerinin menkibelerinden ve Fatih devrinde tamir edilen türbe, cami gibi binalarla bazı yeni yapılardan bahsedilir. Yazarın hattı ile olan eser Süleymaniye Kütüphanesi Halet Efendi kısmı 596 numarada kayıtlıdır. 2) Ravzat-ül-Kübera: Eserde 1703 Edirne Vak’ası anlatılmaktadır. Yazarın hattı ile olan nüsha Murad Molla Kütüphanesinde 1437 numarada kayıtlıdır. 3) Mecmua-i Tevarih: Hekimoğlu Ali Paşanın 21 Nisan 1742’de tekrar sadarete gelmesi üzerine söylenen kaside, gazel, tebrik gibi şiir ve yazıların isteği üzerine bir araya getirilmesinden meydana gelmiştir. Eserin yazarın hattı ile olan nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi kısmında 3388’de kayıtlıdır. 4) Dergahname: İstanbul’daki yedi tekkeden bahseden mesnevi tarzında 129 beytlik bir eserdir.
Asrımız şair ve edebiyatçılarından. 1883’de Bağdat’ta doğdu. Sülalesinden birçok alim yetişmiştir. Babası devlet memuru olduğundan onunla beraber bulunamadı. 8 yaşında annesini kaybetti. 12 yaşına kadar düzgün bir tahsil görmedi. 1895’te İstanbul’a geldi. Babası önce Nümune-i Terakki Okuluna, ertesi sene de Galatasaray Sultanisine yatılı olarak verdi. Ahmed Haşim alışmadığı bu çevrede tamamen içine kapanık bir duruma düştü. Okulda en sevdiği ders edebiyat, en beğendi hoca da Ahmed Hikmet (Müftüoğlu) idi.
1907’de Sultani’yi bitirdikten sonra Reji idaresine girdi. Hukuk Fakültesine girmesine rağmen bitiremedi. Daha sonra İzmir Sultanisine Fransızca öğretmeni olarak tayin edildi. İki senelik bir çalışmadan sonra İstanbul’a dönerek Maliye Nezaretinde tercümanlık yaptı. Çeşitli dergiler neşretti. Birinci Cihan Harbine yedek subay olarak katıldı. Savaş dönüşü, Osmanlı Bankasında çalıştı. Aynı zamanda Güzel Sanatlarda ve Harp Akademilerinde ders verdi. 1921 yılında o ana kadar yazdığı şiirlerini toplayarak Göl Saatleri adı altında bastırdı.
1924 yılında Avrupa seyahatine çıktı. Paris’te Türk Edebiyatının Bugünkü Eğilimleri adlı bir makale yazdı. 1926’da ikinci şiir kitabı olanPiyale’yi neşretti. 1929’da Demiryolları İdare Heyetine girdi. 1932’de tedavi için Frankfurt’a gitti. Seyahat hatıralarını daha uzun bir kitapta toplayıp yayınladı. 4 Haziran 1933’te Kadıköy’de vefat etti.
Ahmed Haşim, 1908 sonrası ferdiyetçi şiir tarzının en büyük ustalarından idi. Şiire merakı okul sıralarında başlamış, ilk şiirlerini 1901 yılında Mecmua-i Ebediyye’de yayınlamıştır. Daha sonraki şiirlerinde Fransız Sembolizminin etkisinde kalmıştır. Bu etki, yayınlamış olduğu Göl Saatleri ve Piyale adlı kitaplarında açıkça görülmektedir.
1909 yılında Fecr-i Ati topluluğuna dahil oldu. Daha sonra tamamen sembolizmin etkisine girdi. Şiirle ilgili görüşlerini Piyale adlı kitabının başındaki mukaddimede özetlemiştir. Ona göre, şair ne bir hakikat habercisi, ne bir belagatlı insan, ne de bir kanun koyucudur. Şairin dili nesir gibi anlaşılmak için değil, duyulmak üzere vücud bulmuş ortak bir dildir. Daha sonra Yahya Kemal’in tesirinde kalmış ve birlikte halis Türk şiirini müdafaa ederek büyük hizmette bulunmuştur.
Ahmed Haşim nesir alanında da eser vermiştir. Nesirlerinin lisanı şiirlerininkinden daha sadedir.
Eserleri:
Şiirleri : Göl Saatleri ve Piyale isimli iki kitapta toplanmıştır.
Nesirleri ise; Gurabahane-i Laklakan (1928), Bize Göre (1928). Frankfurt Seyahatnamesi (1933).
MERDİVEN
Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden,
Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir zaman bakacaksın semaya ağlayarak...
Sular sarardı... Yüzün perde perde solmakta,
Kızıl hevaları seyret ki akşam olmakta...
Eğilmiş arza, kanar, muttasıl kanar güller,
Durur alev gibi dallarda kanlı bülbüller.
Sular mı yandı? Neden tunca benziyor mermer.
Bu bir lisan-ı hafidir ki ruha dolmakta,
Kızıl hevaları seyret ki akşam olmakta...
Yazar ve diplomat. 1870 yılında İstanbul’da doğdu. Babası Müftüoğlu Sezai Beydir. Dedesi Yunanlılar tarafından şehid edilen Mora Müftüsü Abdülhalim Efendidir. Dedesinin müftü olması sebebiyle Müftüoğlu adını almıştır.
Ahmed Hikmet, sık sık hastalanması sebebiyle okula muntazaman devam edememesine rağmen, Dökmecilerdeki Taş Mektebi ile Mahmudiye Vakıf ve Soğukçeşme Askeri Rüşdiyesini bitirerek Galatasaray Mekteb-i Sultanisine girdi. Dördüncü sınıftayken ilk eserinin basılışı edebiyata ilgisini artırdı. 1888’de Galatasaray’ı bitirdi ve Hariciye Nezareti Umur-ı Şehbenderi Kalemine memur tayin edildi ve vazifesi dışında Fransızcadan roman tercümeleri yaptı. Marsilya, Pire ve 1890 yılında da Kafkasya’ya gönderildi. Sefaretlerde çalışan yazar, 1896’da İstanbul’a dönerek Umur-ı Şehbenderi Kalemi Ser-halifeliğine getirildi. Meşrutiyete kadar Hariciye Nezareti merkezinde çalıştı. Bir yıla yakın Nafia Nezaretinde, Ticaret Müdiriyet-i Umumiyesinde vazife aldı. Tekrar Hariciye Nezaretine dönerek 1912’de Peşte Başşehbenderi oldu. Bu tarihe kadar geçen zaman içinde Ahmed Hikmet, 1908 yılında Türk Derneğinin ve 1911 yılında da Türk Yurdu’nun kurucu üyesi olarak hizmet verdi. 1918’de İstanbul’a dönen yazar, 1924 yılında Halife Abdülmecid Efendinin Ser-karinliğine, iki yıl sonra da Hariciye Vekaleti Müsteşarlığına getirildi. Anadolu-Bağdat Demiryolları İdare Meclisi Azalığı ve Elektrik Şirketi İdare Meclisi Azalığı görevlerini de üstlendi. Ahmed Hikmet 19 Mayıs 1927 günü karaciğer kanserinden öldü.
Ahmed Hikmet’in edebiyat merakı daha lise yıllarında başlamıştı. Bu alandaki merakının, aileden gelen bir haslet olduğunu ifade eder. İlk olarak Asır Kütüphanesi neşriyatı arasında çıkan Leyla Yahut Bir Mecnunun İntikamı yayınlandı. Daha sonra Fransızcadan Tuvalet ve Letafet ve Bir Riyazinin Muaşakası adlarında iki eser tercüme ettiyse de, doğu ile batı kültürünün çok farklı olduğunu görerek bir daha eser tercüme etmedi.
Servet-i Fünun devrinde,İkdam ve Servet-i Fünun dergilerinde yazdığı hikaye ve nesirlerini 1901 yılında Haristan ve Gülistan adlı eserlerde topladı. Bu iki eserinde Ahmed Hikmet Müftüoğlu, daha iyi tesir yapmak, gönülleri heyecanlandırmak için mübalağalı bir üslub kullandığını, ağır ve anlaşılması güç Servet-i Fünun dilini işlediğini ve hayal mahsulü konular anlattığını bizzat kendisi söyler. Kendisinin de ifade ettiği sebeplerden dolayı bu iki eseri fazla itibar kazanamamıştır.
İkinci Meşrutiyetten sonra, zamanın modasına uyarak o da Turancılık edebiyatı akımına uymuştur. Bu akıma bağlı olarak yazdığı yazıların büyük kısmını Çağlayanlar (1922) adlı eserinde toplamıştır. Bu eserinde yazar arı Türkçeciliğe yönelmiş, fakat bu defa da kelime uydurma ve Servet-i Fünundan kalma hayalcilikten kendini kurtaramamıştır.
Gönül Hanım adlı romanı Tasvir-i Efkar Gazetesinde tefrika edilmiş ve 1970’de kitap olarak bastırılmıştır. Ahmed Hikmet, yazılarında daha ziyade kelime bulmaya ve üsluba dikkat ettiği için, konulara dikkat etmemiş ve bu yüzden zamanındakilerin ayarında bir edebiyatçı olamamıştır.
Eserleri:
Patates (ilmi, 1890), Leyla yahud Bir Mecnunun İntikamı (hikaye, 1891), Tuvalet yahud Letafet-i Aza (tercüme ve ilaveler, 1892), Bir Riyazinin Muaşakası yahud Kamil (tercüme, roman, 1892), Haristan ve Gülistan (hikaye, 1901), Gönül Hanım (roman tefrikası, 1920), Çağlayanlar (hikaye, 1922).
(Bkz. İbn-i Kemal Paşa)
Osmanlı devlet adamlarından. 1808 (H. 1223) tarihinde İstanbul’da doğdu. Babası sultan kethüdalarından Seyyid İbrahim Ağadır. 1886 (H. 1304) tarihinde İstanbul’da vefat etti. Süleymaniye Camii haziresine (bahçesine) defnedilmiştir.
Ahmed ibni Kemal Paşa, özel hocalardan ilim öğrendi. 1825 tarihinde Defterdar Mektupçu Kalemine girdi. 1829’da nüfus sayımı için Anadolu ve Rumeli vilayetlerine tayin olunan memurların gönderdikleri defterleri tedkik ve icabını yapmak üzere tesis edilen Ceride Nezareti Başkatipliğine tayin edildi. 1834’te Hacelik, 1835’de Rabia rütbesi verildi.
Elçilikle İran’a gönderilen Vakanüvis Es'ad Efendinin dikkatini çekip takdirlerini kazandı ve bu meziyetlerinden dolayı Es’ad Efendi Ahmed Kemal Beyi Sefaret Sır Katipliği ve Tercümanlığına tayin ettirerek beraberinde Tahran’a götürdü.
İran dönüşünde, Mülkiye Nazırı Pertev Paşa tarafından sadaret mektubu kalemine getirildi. İstanbul’a gelen İran şehzadeleri ve sefaret görevlilerinin tercümanlığında kullanıldı. Daha sonra elçilikle Tahran ve İsfehan’a gönderildi.
Ahmed ibni Kemal Paşa, 1840 tarihinde Sadaret Mektubu Kalemi Mümeyyizliğine ve Farsça tercümanlığına tayin edildi. Devletlerle sürdürülen görüşmeler sonunda alınan kararlar üzerine düzenlenen Ferman-ı aliyi, Mehmed Ali Paşaya tebliğ için Mısır’a gönderildi.
Ahmed ibni Kemal Paşa Cizre Mütesellimi Bedirhan Bey’le Van sancağında Tabari namındaki Nesturi Kabilesi arasındaki çatışma sebebiyle, tarafları barıştırmak için 1843 tarihinde Cizre’ye gönderildi. Musul, Diyarbakır, Bağdad ve çevrelerini dolaştı.
Ahmed ibni Kemal Paşa, 1849 tarihinde Avrupa mekteplerinin mevzuatını ve eğitim sistemini tedkik etmek için Avrupa’ya gönderildi. Fransa, İngiltere ve Almanya’daki mekteplerin mevzuat ve eğitim metodlarını tedkik ederek rapor verdi.
1863’de Berlin sefirliği, daha sonra Karadağ komserliği, 1865’te Meclis-i Ali-i Tanzimat Azalığına ve şehzadelerin ders nezaretine, 1859’da Harem-i Hümayun Nezareti 1861’de Rütbe-i Bala ile Mearif Nezareti ile Takvimhane ve Matbaahane Nazırlığı, 1862’de Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye Azalığı, 1864’te ikinci defa Mearif Nezareti vekaletine tayin edilmiştir. Bir ara Brüksel’e gönderildi. 1868’de Şura-yı Devlet Azalığına getirildi. Bağdad’a gelen İran Şahının Mihmandarlığını yaptı. 1870’de vezirlik rütbesiyle Bağdat’a gönderildi. Aynı sene Evkaf-ı Hümayun Nazırı oldu. Bir çok devlet hizmetlerinde bulundu ve kendisine birinci rütbe-i Osmani nişanı verildi.
Ahmed ibni Kemal Paşa ilim sahibi, mütevazi bir zat olup; Arapça, Farsça ve Fransızca lisanlarında mahir, Almancaya da aşina idi. Nazırlık döneminde bir çok hayır eserleri yaptırmıştır.
Müntehabat-ı Şehname, Farsça konuşmaya ait Risale-i Ta’limi Farisi ve Kavaid-i Farisiyye gibi eserleri vardır. Türkçe ve Farsça şiirleri Divan halinde tertip olunmuştur. Bir beyti şöyledir:
İnsandır memerr-i vukuat-ı nik ü bed
Sabret Kemal mihnete in-niz begüzered
“İyi ve kötü pekçok hadisenin durağı insandır. Mihnete (sıkıntılara) sabret Kemal, bunlar da geçergider.”
Günümüz edebiyatçılarından. 1924 Mayıs’ında Harput’un Gülbağlarında doğmuştur. “Kabaklı” soyadı Harputlu atalarının lakabından gelir.
Babası Ömer Efendiyi 1926’da, iki buçuk yaşında kaybetmiş; binbir güçlük içinde okuyup kendini yetiştirmiştir.
İlk, orta, lise tahsilini El-Aziz'de yaptıktan sonra 1944’te, İstanbul Yüksek Öğretmen Okulu parasız yatılı imtihanını kazanarak, Edebiyat Fakültesi Türkoloji bölümünü bitirdi. 1948 - 1950 arasında akserliğini yaptı. 1951-56 arası Aydın Lisesinde edebiyat öğretmenliği yaptı. 1956 sonbaharında, bir yıllık eğitim stajı için Milli Eğitim Bakanlığınca Paris’e gönderildi. Dönüşünde Aydın’dan İstanbul Çapa Eğitim Enstitüsü edebiyat öğretmenliğine tayin edildi. 1958-69 arasında on bir yıl burada çalışan Ahmed Kabaklı, 1969 Mayısında İstanbul Yüksek Öğretmen Okulunda görevlendirildi. Aydın’da Edebiyat öğretmeni iken Ankara Hukuk Fakültesi’ne yazılan Kabaklı, 1959’da bu fakülteyi de bitirdi.
Kabaklı’nın ilk yazısı, 1947’de Son Saat Gazetesinde çıkan Yunus Emre'ye dair bir makaledir. Bu tarihten sonra Hareket, Bizim Türkiye, Hisar dergilerinde şiirler, polemik yazılar ve edebi makaleler yazmış bulunan Ahmed Kabaklı, 1956’daTercüman Gazetesinin fıkra yarışmasını, Y. Kadri Karaosmanoğlu, Cihad Baban ve Kadircan Kaflı’nın teşkil ettikleri jürinin kararıyla kazandı. Bu gazetede 1961’den itibaren 20 sene kadar “Gün Işığında” başlıklı yazılarını yazmıştır. Halen Türkiye Gazetesinde aynı başlıkla yazılarına devam etmektedir (1992).
Kabaklı, ayrıca 1972 yılından beri Türk Edebiyat Cemiyeti adına Türk Edebiyatı dergisini yayınlamaktadır.
Ahmed Kabaklı’nın en büyük eseri Türk Edebiyatı üç cilt halinde yayınlanmıştır. Ayrıca Charles Dickens’ten çevirdiği Pikvik’in Maceraları (1962) adlı tercüme bir mizah ve ibret romanı, Ahmed Rasim’den sadeleştirdiği Şehir Mektubları (Cild-1, 1971), 1001 Temel Eser dizisinin 70 numaralı eseri olarak çıkan, Aziz Efendi’den aktardığı Muhayyelat-ı Aziz Efendi (1973) adlı eserleri vardır. Diğer edebi eserleriMehmed Akif, Yunus Emre ve Mevlana adlı monografilerdir.
İktisadi, sosyal eserleri ise: Müslüman Türkiye, Mabed ve Millet, Kültür Emperyalizmi, Bürokrasi ve Biz, Bizim Alkibiades. En son eseri olan Temellerin Duruşması’nda ise Cumhuriyet devri çeşitli yönlerden ele alınmıştır.
Asrımız tiyatro yazarı ve şairlerinden. 1901’de Kudüs’te doğdu. Orta tahsilini Kadıköy Sultanisi ve Halkalı Ziraat Okulunda, yüksek tahsilini de Edebiyat Fakültesinin Felsefe Bölümünde tamamladı. Paris’e giderek Sorbonne Üniversitesine devam etti. Türkiye’ye döndükten sonra çeşitli lise ve yüksek okullarda edebiyat dersleri okuttu. Maarif Müdürlüğü ve Talim Terbiye Üyeliğinde bulunduktan sonra bir dönem Adana milletvekilliği yaptı. Unesco’da kültür ateşesi olarak Türkiyeyi temsil etti. Yurda dönünce Galatasaray Lisesinde edebiyat öğretmenliği yaptı. Buradan emekli olduktan bir sene sonra 1967 yılında vefat etti.
Ahmed Kudsi Tecer, Cumhuriyet devri, Türk şiirine birçok yenilikler getiren Necib Fazıl, Ahmed Hamdi Tanpınar vb. ile aynı nesildendir. Şiirlerinde ferdiyetçi konuları, bilhassa ölüm, aşk ve ızdırap temalarını işlemiştir. Ayrıca memleket konularında şiirler yazmıştır. Bu şiirlerinde Türk folklorundan geniş ölçüde istifade etmiştir. Çekici ve zevkli üslubunda dil ahengine dikkat etmiş bilhassa, hece veznini en olgun şekle ulaştırmış bir şairdir. Daha ziyade koşma şeklini kullanmıştır. Serbest vezinde şiirler de yazmıştır.
Eserleri:
Tiyatroları: Koçyiğit Köroğlu (1942), Köşebaşı (1948), Bir Pazar Günü (1959), Satılık Ev (1961) olup, şiirleri 1932’de yayınlanan tek kitabında toplanmıştır.
UNUTAMAM SİZİ’den
Cenub’dan güneydoğuya ve şimale uzanan,
Sarıçiçek Yaylası, Uzun Yayla, Bozoğlan
Boga Dağları vardır.
Hey bu uçsuz bucaksız, çiçeği bol yaylalar,
Bu dağlar Toroslar’dan Kızılırmağa kadar,
Dumanlı sarp dağlardır.
Her yıl bütün oymaklar bu dağlara göçerler,
Uzun kervanlar geçer, geçer, geçer, geçerler,
Yolları albahardır.
Ne hoştur karları kalkıp yeşillenince dağlar,
Kimi göçünü çeker kimi yükünü bağlar,
Her oba bahtiyardır.
Son devirde yetişen büyük İslam alimlerinden. Alim, arif, veliyy-i kamil olan Seyyid Abdülhakim Arvasi’nin büyük oğludur. Annesi, büyük veli Seyyid Fehim-i Arvasi hazretlerinin torunu Aişe hanımdır. 1894 (H. 1314)te Van’ın Başkale kazasında doğdu. 1967 (H. 1387)de İstanbul’da vefat etti. Kabri, Ankara Bağlum’dadır.
Küçük yaştan itibaren ilim tahsiline başlayan Ahmed Mekki Efendi, medrese tahsilini bitirdikten sonra, ilim deryası olan babalarından zahiri ilimlerin inceliklerini tamamladı. İcazet alıp, vilayet mertebelerinde kemale erdi. Son derece edep, tevazu ile halk arasında Hak ile olan Ahmed Mekki Efendi, uzun yıllar İstanbul’da Üsküdar ve Kadıköy müftiliği vazifelerinde bulundu. Yüzlerce genci örnek teşkil edecek şekilde yetiştirdi. Cumartesi ve Pazar günleri öğleden sonra Fatih Camiinde vaz ve nasihatlerde bulundu. Bu vazlarında Beydavi Tefsiri'ni şerhleri ile birlikte baştan sonuna kadar dinleyenlere anlatıp izah etti. Bu şekilde başlayıp bitirmek babalarından sonra bir de kendilerine nasip oldu. İstanbu Kadıköy Müftisiyken vefat etti. Fatih’te Edirnekapı Kabristanına defnedildi. Defninden üç sene sonra, kabrinin bulunduğu yerden çevre yolu geçtiği için, Ankara’nın Bağlum kasabasına, babalarının yanına nakledildi. Nakil esnasında, üç sene geçtiği halde cesedinin hiç bozulmadığı gibi, kefeninin dahi kabre konulduğu gibi sağlam olduğu görüldü.
Zahiri ve manevi ilimlerde çok yüksek dereceye sahib olan Ahmed Mekki Efendi, sorulan suallere delil ve senet bulmadan cevap vermeyen, kitaba bakmadan söylemeyen, dünyada pek az eşi bulunan sağlam fetva kaynağıydı. Son derece edep, tevazu (alçak gönül) sahibiydi. Huzurunda bulunanlar onun gösterdiği edep ve yakınlıktan utanırdı. Çağrılan, davet edilen yere gider, ilim öğretmek için, talebelerine kendisi gider, tatlı diliyle okumak istemeyenleri ikna eder, onlara bir şeyler öğretmek için çırpınırdı. Arapça ve Farsçayı Türkçeden iyi bilirdi. Sevdiklerine yazdıkları Arapça ve Farsça mektuplar pek fasih ve beliğdir.
Devrinin büyük gazetecisi. İkinci Abdülhamid Han zamanında yazdığı romanlar ve yazılarla ün kazanmıştır. Ahmed Mithat Efendi 1844 yılında İstanbul’un Tophane semtinde doğdu. Babasını 5-6 yaşlarındayken kaybetti. Çocukluğu ve gençliği sıkıntılar içinde geçti. Bir ara Mısır Çarşısında aktar çıraklığı da yapan Ahmed Midhat Efendi, Taşhane’deki Sıbyan Mektebinde ve bir müddet de Rüşdiyede okudu. Rüşdiyeyi Niş’te tamamladı.
Ağabeyi ile Tuna vilayetine gelen Ahmed Midhat Efendi, Rusçuk’ta Vilayet Tercüme Dairesine girdi. Bu görevindeyken kendi gayreti ile Fransızca öğrendi. Midhat Paşa tarafından vilayette çıkarılan Tuna Gazetesinin başyazarlığına getirildi. Bu gazetede kendini yetiştiren Ahmed Midhat Efendi, Irak’ta bulunduğu sırada da Zevra Gazetesini kurdu. Bu gazetede iki yıl çalıştı.
İstanbul’a döndükten sonra Ceride-i Askeriyye Gazetesinin başyazarlığını yaptı. Bir yandan evinde kurduğu matbaasında bastığı Dağarcık adlı dergide yazılarını yayınlamaktaydı. Bu dergide çıkan bir yazısından dolayı Namık Kemal ve Ebüzziya Tevfik ile birlikte Rodos’a gönderildi. 1876 yılında İstanbul’a dönen Ahmed Midhat tekrar gazeteciliğe başladı.
Üss-i İnkılab adlı eseri ile Sultan İkinci Abdülhamid Hanın takdirlerini kazandı ve Matbaa-i Amirenin ve Takvim-i Vekayi Gazetesinin müdürlüklerine getirildi. Ona en büyük ün sağlayan çalışması 1878 yılında yayınlamaya başladığı Tercüman-ı Hakikat Gazetesidir.
1888’de Stockholm’de toplanan şarkiyatçılar kongresinde Türkiye’yi temsil etti. Bu görev dolayısıyla gittiği Avrupa’da üç ay kadar kalarak Avrupa’yı dolaştı. Görüp incelediklerini Avrupa’da bir Cevelan adındaki kitabında anlatmıştır.
1908 yılında İstanbul Darülfünunu Tarih Muallimliğine tayin edildi. Burada bir süre pedagoji okuttu. Tekrar yazı yazmak istediyse de, zamanın değişmesine ayak uyduramadığından yazamadı. 28 Aralık 1912’de nöbetçi olduğu okulda kalp sektesinden öldü.
Ahmed Midhat Efendinin yazıları belli bir alan içinde kalmamıştır. Nesir çeşitleri olan hikaye, roman, seyahat, hatıra ve tiyatro dallarında bir çok yazı yazmış ve eserler vermiştir. Ayrıca tarih, felsefe, din, biyoloji, coğrafya, astronomi, fizik, iktisat alanında da bir çok eser ve tercümeleri vardır. Edebiyatımıza iki yüze yakın eser kazandırmıştır.
İlk roman ve hikaye yazarlarımızdan olan Ahmed Midhat Efendi, bu iki tür arasında pek ayrılık gözetmemiştir. Aynı zamanda halk romancısı olarak da isim yapan Ahmed Midhat, İlkokul seviyesindeki bir çoğunluğa hitab etmiştir. Romanlarını, ilgi çekici, ders verici ve eğlendirici özellikte olmasına dikkat ederek yazmış, yer yer kendisini ortaya koyarak öğütler vermiştir. Romanlarında geçen olayları daha çok kendi zamanından seçmiştir. Bununla beraber tarihi ve gelenekle ilgili romanları da vardır.
Eserlerinden bazıları:Parlamento Rezaletleri (Bu eseriyle Genç Osmanlılara cephe almıştır.), Hasan Mellah (1874), Hüseyin Fellah (1875), Pariste Bir Türk (1876), Üss-i İnkılab (1877), Henüz On Yedi Yaşında (1880), Dürdane Hanım (1884), Gönüllü (1898), Jön Türk (1910).
Timurluların Semerkand’daki hükümdarlarından. İsmi Ahmed, babası, Timur Hanın torunlarından Sultan Ebu Sa’id bin Muhammed’dir. Annesi, Ordu Buga Tarhan’ın kızı idi. Semerkand’da 1451 senesinde doğdu. Mükemmel bir tahsil ve terbiye gördü. Devrin en büyük alimlerinden Silsile-i aliyyenin on sekizincisi, müslümanların gözbebeği Ubeydullah-ı Ahrar hazretlerinin sohbetinde bulunup, terbiyesinde yetişti. Ondan feyz aldı. Zahiri ve batıni ilimlerde derin alim oldu. İlm-i siyasetin, şahikasına yükseldi. Semerkand ve Buhara’nın idaresi verildi. Buraları, adilane bir şekilde idare etti. Şehzadeliğinde, Yunus Hanın kızı Mihr-Nigar Hanım ile evlendi.
Babası Ebu Sa’id Mirza, 1469 senesinde Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’la harp ederken vefat edince, Semerkand tahtına geçti. Akkoyunlulara mağlubiyetle dağılmaya yüz tutan Timuroğulları Devletine hakim oldu. Merkezi Semerkand olmak üzere, Maveraünnehr-Timurlu Devletinin başına geçti. Yirmi beş sene hükümdarlık yaptı. Devrinde Orta Asya, Çok hareketli siyasi hadiselere sahne olmasına rağmen, ülkesini sulh ve sükun içerisinde idare etti. İktidarının ilk yıllarında isyan eden kardeşi Sultan Mahmud’u yendi. Bunun üzerine Sultan Mahmud, büyük bir orduyla kardeşi Sultan Ahmed Mirza’nın hakim olduğu Semerkand şehrini kuşattı. Ahmed Han, hocası Ubeydullah-ı Ahrar hazretlerinin duası ve tavsiyeleri ile kardeşinin kuvvetlerini bozguna uğrattı. Bundan sonra 25 sene adaletle hüküm sürdü. Sağladığı imkanlarla, devrinde pek kıymetli alimler, işinde mahir sanatkarlar ve devlet adamları yetişti. Sultan Ahmed Mirza hocası Ubeydullah-ı Ahrar hazretlerinin vefatından dört sene sonra 45 yaşındayken vefat etti (1494).
Ahmed Mirza, Allahü tealanın emirlerini eksiksiz yerine getirir, beş vakit namazını cemaatle kılardı. Tebeasına adaletle muamele ederdi. Hocası Ubeydullah-ı Ahrar’ın (kuddise sirruh) ve sohbet ehlinin meclisinde edeple otururdu. Hocasının meclisinde otururken, edebinden dizini bile değiştirmezdi. En yakınları yanında dahi bu edebini muhafaza eder, kimsenin yanında ayaklarını uzatmaz, asil ve vakurane hareket ederdi. Türkistan, Maveraünnehr ve diğer beldelerdeki alim ve velilerin hayat ve menkıbelerini anlatan ve okuyanın ihlasını arttıran Reşahat kitabında Sultan Ahmed Mirza’nın bu hali ile ilgili olarak şunlar anlatılır:
“Bir gün Sultan Ahmed Mirza, Hace Ubeydullah-ı Ahrar hazretlerini, Maturid köyünden ziyarete gelmişti. Huzuruna girince, geride, iki dizi üzerine edeple oturdu. Ubeydullah-ı Ahrar, ona çok iltifat etti. Buna rağmen Sultan Ahmed Mirza, onun heybeti karşısında tir tir titriyor, alnından ter damlaları dökülüyordu.”
Her icraatını, Ubeydullah-ı Ahrar (kuddise sirruh) ile istişare eder, onun tavsiyesi ile hareket ederdi. Bütün icraatı, İslamiyete uygundu. Az konuşurdu. Çok cesurdu. Mükemmel ok kullanırdı. Harp talimi için sık sık ava çıkardı.
Sultan Ahmed Mirza, şehzadeyken, babası Ebu Sa’id onu, Yunus Hanın kızı Mihr-Nigar Hanım ile evlendirdi. Değişik zamanlarda Tarhan Beğim, Kutuk Beğim, Hanzade Beğim, Latife Beğim ve Habibe Sultan Beğim adlı hanımlar ile evlendi. İki oğlu olduysa da küçük yaşta vefat etti. Kara Göz, Rabia Sultan Beğim, Ak Beğim dedikleri Saliha Sultan Beğim, Ayşe Sultan Beğim ve Ma’sume Sultan Beğim adında beş kızı vardı.