SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105

TR AR TR/AR ORJ

24

İstisnâlı Kıyâs:

İstisnâlı kıyasa gelince, onda yer alan şartlı önerme kesintisiz olursa öncülün istisna edilmesi sonuçta tâlînin kendisini verir:

Eğer bu insan ise, o canlıdır.

Fakat o insandır; şu halde o canlıdır.

Tâlînin çelişiğinin istisna edilmesi sonuç olarak öncülün çelişiğini verir:

Eğer bu insan ise, o canlıdır.

Fakat o canlı değildir; şu halde o insan değildir.

Gerçek kesintili olması durumunda iki şıktan birinin kendisinin istisna edilmesi, sonuç olarak diğerinin çelişiğini verir, meselâ:

Bu sayı ya çift ya da tektir.

Fakat o tektir; şu halde o çift değildir.

İki şıktan birinin çelişiğinin istisna edilmesi, sonuçta diğerinin kendisini verir.

Kıyas-ı istisnâî, eğer birinci mukaddimesi şartıyye-i muttasıla olursa, şu iki durum söz konusudur:

a. Mukaddemin aynısını istisna etmek. Bu durumda tâlînin aynını/kendisini netice verir Misal, "Bu insan ise, canlıdır. Fakat insandır. Öyleyse o canlıdır."

b. Tâlînin zıttını istisna etmek. Bu durumda mukaddemin zıttını netice verir. Misal, "Bu insan ise, canlıdır. Fakat canlı değildir. Öyleyse insan da değildir."

Eğer birinci mukaddime şartıyye-i munfasıla olursa, şu iki durum söz konusu olur:

a. İki cüzden birinin aynısını istisna etmek. Bu durumda diğer cüz'ün zıttını netice verir, Misal, "bu sayı ya ciftir, ya da tektir. Fakat o tektir. Öyleye o çift değildir."

b. İki cüzden birinin zıttını istisna etmek. Bu durumda diğer cüz'ün aynısını netice verir. Misal, "Bu sayı, ya ciftir, ya da tektir. Fakat o tek değildir. Öyleyse o çifttir."