SAYFA 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105

TR AR TR/AR ORJ

14

Tenâkuz/Çelişki

Çelişki, "Zeyd yazıcıdır" ve "Zeyd yazıcı değildir" ifademizdeki gibi, özü gereği biri doğru, diğeri yanlış olan iki önermenin olumluluk ve olumsuzluk açısından farklı oluşudur. Ne var ki, çelişki ancak bunların aynı mevdû’/konu, mahmûl/yüklem, zaman, mekân, izâfet, güç, fiil, cüz/parça, bütün ve şartla birlikte bulunmaları sonucunda gerçekleşir.

(Çelişki:) "Zeyd yazıcıdır" ve "Zeyd yazıcı değildir" önermelerinde olduğu gibi.

Tenakuz, iki kazıyye arasında olumluluk ve olumsuzluk açısından meydana gelen bir tür ihtilaftır ki, bu ihtilaf bi-zâtihi kazıyyelerden birinin doğru, diğerinin yanlış olması sonucunu doğurur. Mesela "Zeyd yazıcıdır. Zeyd yazıcı değildir. "

Tenakuz, ancak iki kazıyyenin mevzû, mahmûl, zaman, mekân, izâfet, kuvvet, fiil, külliyyet, cüz’iyyet ve şart noktasında aynı olmasından sonra gerçekleşir.

[ İki kazıyyeden birinin doğru olması, diğerinin mutlaka yanlış olması veya birinin yanlış olması durumunda diğerinin mutlaka doğru olması yönünde iki kazıyye arasında gerçekleşen bir tür çelişkidir.

Misal "dört sekizin yarısıdır", "dört sekizin yarısı değildir".

Misaldeki iki kazıyye arasında meydana gelen bu çelişki zorunlu olarak birinin doğru diğerinin yanlış olmasını gerektirmektedir. O kadar ki, ikisinin bir anda doğru veya ikisinin bir anda yanlış olabileceği ihtimali düşünülememektedir.

Bu misaldeki istidlalin neticesi, ikinci kazıyyenin yanlış olduğunu bilmemizdir ki, bunu bir önceki kazıyye ile karşılaştırarak öğrenmişizdir. Zira insan bazen doğru olduğunu bildiği bir şeyin, zıddının yanlış olduğunu bilmeyebilir. Bu istidlal türüyle böyle bir bilgi elde edilmektedir. ]