1

12 ŞİRKET (Ortaklık)

Şirket, (ortaklık) iki kısımdır:

1 - Mülklerde ortaklık,

2 -Âkidler (alışverişler) de ortaklık.

Mülklerin ortaklığı: Bir aynı, iki kişi irs (varislik) yoluyla elde eder veya beraberse satın alırlarsa, birisi diğerinin izni olmaksızın arkadaşının payında tasarruf etmez. Yekdiğerinin payına da tasarruf etmek bakımında ecnebi gibidirler.

Âkidler ortaklığı olan ikinci kısmı dört nev'e ayrılır:

1 -Mufaveze,

2 - İnan,

3 - Sanat ortaklığı,

4 -Kredi ortaklığıdır.

Mufaveze ortaklığına gelince borçlar, tasarruflar ve mallarında eşit olan iki kişinin ortak olmasıdır. Baliğ, akıllı, Müslüman ve hür olan kişinin arasında bu biçim ortaklık caizdir. Hür ile köle, çocuk ile baliğ ve Müslüman ile kâfir arsında bu ortaklık caiz değildir. Vekâlet ve kefalet üzere bu ortaklık akdolunur.

Bu iki arkadaştan birisinin satın aldığı mal ikisinin arasında ortak olur. Ancak aile efradının yemeği ve giyeceği hariçtir.

Ortak olmaya elverişli olan nesnenin karşılığında hangisine borç yüklenmişse, diğeri de o borçtan mesuldür.

Eğer birisi ortaklığa elverişli olan bir malı miras olarak elde ederse veya böyle bir bir mal kendisine hibe olunup ve eline yetişirse müvafeze ortaklığı bozulur, ortaklık i’nan ortaklığına çevrilir.

Ortaklık ancak dirhem, dinar ve geçer fuluslarla kurulabilir. Bunların hacrinde kalan nesnelerle muamele ederse ortaklık kurulabilir. Altın ve gümüş külçeleri gibi…

Ortaklığı ticaret mallarıyla kurmak istediğ zaman, her birisi malının yarısını, öbürünün yarı malıyla değiştirecek ve sonra o malda şirket kuracaklardır.

İ’nan şirketine gelince, vekâlet üzerine kurulan bir ortaklıktır. Bu ortaklıkta kefalet yoktur. Sermayede biri diğerinden fazla koymak caizdir. İki tarafın sermayede eşit ve karda yekdiğerinden fazla olmaları sahihtir. İki taraftan her biri malının bir kısmıyla iştirak edebilir.

Muvafeze ortaklığı, neyle sahih olduysa, bu ortaklıkta ancak onunla sahih olabilir.

Birinin sermayesi dinar, diğerinin dirhem olduğu halde ortaklık kurmaları sahihtir. Şirket için her birisinin aldığı malın parası ancak ondan istenir, diğer ortaklardan istenmez. Parayı verdikten sonra ortağından bilahare alır. Şirketin bütün malı, iki ortağın maldan (sermayeden) birisi, daha bir şey almazdan evvel helak olursa şirket bozulur. Eğer birisi malıyla (sermayesiyle, kapıtaliyle) (bir şeyler) satın alırsa ve diğerinin daha bir şey satın almazdan evvel malı (sermayesi) helak olursa şartlarına binaen satın alınmış nesne aralarında ortaktır.

O nesneyi maliyle alan zat, ortağının hissesine düşen parayı ortağından bilâhare tahsil eder. Mallarını birbirine karıştırmasalar bile, ortaklık caiz olur. İki ortaktan birisine kârdan belli bir miktar dirhem şart edilirse ortaklık sahih olur. Mufaveze ve i’nan ortaklıklarının iki ortakçısı için, «malı ticaret eşyasına çevirmek, sermaye, yerinde kalmak şartiyle kârda ortak olmak şekliyle başkasına vermek ve şirket malında tasarruf etmeye şirket haricinden birisini vekil tâyin etmek»» salâhiyetini vermek vardır. O, vekilin elinde şirket malı emanettir.

Sanatta ortaklığa gelince: İki terzi, iki boyacı beraberce bir işi kabul edip hâsılatını aralarında yarı yapmak üzere anlaşabilirler. Bu ortaklık caizdir. Her birinin kabullendiği işin yapılması, hem kendisine, hem de ortağına lâzım gelir. O halde eğer birisi çalışır, diğeri çalışmazsa dahi hâsılat aralarında yarıyarıyadır.

Kredi şirketine gelince, iki kişi, malları olmadığı halde halkın yanındaki, itibar ve kredileriyle müşterek alışveriş yapacak şartıyla ortak olmalarıdır. Bu şekilde ve bu minval üzere yapılan ortaklık sahihtir. Her birisi aldığı malda ortağının vekilidir.

Bu gibi ortaklıkta satın alınan malın parası aralarında yarıya olsun şartını koşarsalar, kâr da aralarında yarıyarıyadır. Kârdan biri diğerinden fazla alırsa caiz değildir. Eğer satın alınan mal için «birisine üçte bir miktarı parası vermek şartını koşarlarsa kâr da böyledir.» Odun toplamak, ot edinmek ve avlanmakta ortaklık yoktur. Onlardan her birisinin avladığı ve topladığı kendisinindir. Birisinin katırı diğerinin tuluhu (tulumu) olduğu halde, “Katır ile suyu çekip satalım hâsılat aramızda” deseler, bu ortaklık sahih değildir. Su çekip satan, bütün hâsılatı elde eder; eğer katırın sahibi ise, tuluhun (tulumun) ücretilmislini verecektir, eğer tuluhun sahibi ise katır sahibine katırın ücretilmislini verecektir. Her fâsid (bozuk) şirkette, elde edilen kâr sermayeye taksim edilir. Birisi için şart koşulan fazla kâr almak şartı bozulur.

Ortaklardan birisi ölür veya irtidat edip darülharbe (kâfir memleketine) iltihak ederse, ortaklık bozulur. Ortaklardan hiç birisi arkadaşının izni olmaksızın onun malının zekâtını veremez. Eğer yekdiğerine malının zekâtını vermek iznini verirse ve her birisi de zekâtı eda ederse, ikinci defa zekât veren, ilkönce verenin zekât vermesinden haberi olursa veya olmazsa verdiği zekât kadar mesul olur.