3

32. Bâb - İlmin ve Alimin Üstünlüğü Hakkında

327. Bize Bişr İbnu'l -Hakem haber verip (dedi ki) bize Süfyân, İbrahim b. Meysere'den, (onun) şöyle dediğini rivâyet etti: Mücâhid rü'yada Tâvûs'u şöyle görmüş: Sanki o, Hazret-i Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) Kabe'nin kapısında iken, Kabe'nin içinde başına örtü örtmüş bir halde namaz kılıyor. Bunun üzerine (Hazret-i Peygamber) ona; "Allah'ın kulu! Baş örtünü aç ve okumanı açığa çıkar," buyurmuştur. (İbrahim) dedi ki; sanki o (yani Tâvûs) bunu ilme yormuş, bu sebeple de hadis rivâyetinde açılmış, (hadis rivâyetini çoğaltmıştı).

328. Bize Abdullah b. Muhammed haber verip (dedi ki) bize İbn Yemân, İbn Sevbân'dan, (o) babasından, (o) Abdullah b. Damra'dan, (o da) Kâ'bdan (naklen) rivâyet etti (ki Ka'b) şöyle dedi: Dünya (rahmetten) kovuîmuştur. İçindekiler de, bir hayır öğrenen veya öğreten hariç, (rahmetten) kovulmuşlardır.

329. Bize Muhammed b. Kesir, el -Evzâ'î'den, (o) Bahîr'den, (o da) Hâlid b. Madan'dan (naklen) haber verdi (ki Hâlid) şöyle dedi: İnsanlar (ya) alim, (ya) öğrencidir. Bunların arasındakiler, hayırsız ahmaklardır

330. Bize Bişr İbnu'l -Hakem haber verip (dedi ki) bize Abdullah b. Recâ', Hişâm'dan, (o da) el -Hasan'dan (naklen) rivâyet etti (ki el -Hasan) şöyle dedi: Derlerdi ki; alimin ölümü İslâm'da (açılmış) bir gediktir. Gece ve gündüz birbiri ardınca geldiği sürece onu hiçbir şey kapatamaz.

331. Bize Yûsuf b. Mûsa haber verip (dedi ki) bize İbrahim b. Mûsa rivâyet edip (dedi ki) bize Muhammed İbnu'l -Hasan es -San'ânî haber verip (dedi ki) bize Münzir -ki o İbnu'n -Nu'mân'dır -, Vehb b. Münebbih'den, onun şöyle dediğini rivâyet etti: İçinde ilim tartışılan bir meclis, bana, onun mikdarında (nafile) namazdan daha sevimlidir. Belki (meclistekilerden) biri bir kelime işitir de ondan, bir yıl veya kalan ömrü boyunca faydalanır.

332. Bize Ya'kûb b. İbrahim haber verip (dedi ki) bize vekî' haber verip dedi ki Süfyân şöyle dedi: Allah'ın hayır dilediği kimse için ilim öğrenimi ve onun ezberinden, (muhafazasından) daha üstün hiçbir amel bilmiyorum.

333. (vekî) dedi ki; el -Hasan b. Salih de şöyle demişti: insanlar, dünyaları konusunda yemeye ve içmeye muhtaç oldukları gibi dinleri konusunda da bu ilme muhtaçdırlar.

334. Bize Ebû Nu'aym ve Ca'fer b. Avn haber verip (dediler ki) bize Mis'ar, Amr b. Murre'den, (o da) Salim b. Ebi'l -Ca'd'dan (naklen) rivâyet etti (ki Salim) şöyle dedi: Ebu'd -Derdâ' dedi ki; İlim alınıp yok edilmeden önce (onu) öğreniniz. Zira ilmin yokedilmesi, alimlerin yokedilmesi, (ölmesi ile olacakdır). Alim ve öğrenci de sevâbda eşittirler.

335. Bize Hârûn b. Muâviye, Hafs b. Ğıyâs'dan, (o) Ebû Abdillah el -Horâsânî'den (o da) ed -Dahhâk'dan (naklen) haber verdi (ki ed -Dahhâk); "Fakat öğretmekde ve okunup okutmakda olduğunuz kitab sayesinde Rabb'a has kullar olun!" (mealindeki âyetin tefsirinde) şöyle dedi: Kur'an'ı okuyan herkese, fakih olması bir borçtur.

336. Bize Hârûn b. Muâviye, Hafs'dan, (o) Eş'as b. Sevvâr’dan, (o da) el -Hasan'dan (naklen) haber verdi (ki el -Hasan) "Rabbaniler ve hahamların onları... menetmeleri gerekmez miydi?" (mealindeki âyette geçen "rabbaniler ve hahamları) "Hakimler, alimler" diye tefsir etmiştir.

337. Bize Muhammed b. Uyeyne, Ebû İshak el -Fezâri'den, (o) Atâ’ İbnu's -Sâib'den, (o da) Sa'îd b. Cübeyr'den (naklen) haber verdi (ki Sa'îd); "Rabb'a has kullar (rabbaniler) olsun" (mealindeki ayette geçen "rabbâniler"i) "Alimler, fakihler" diye tefsir etmiştir.

338. Bize Abdullah b. Sa'îd haber verip dedi ki, Süfyân b. Uyeyne'yi şöyle derken işittim: "İlim için; ezberleme, uygulama, dinleme, susma ve yayma (faaliyetleri) kasdedilir, (hedef alınır)".

339. (ed -Dârimi) dedi ki; bana Ahmed b. Muhammed Ebû Abdillah da, Süfyân b. Uyeyne'den, onun şöyle dediğini haber verdi: İnsanların en cahili, bildiğini bırakıp (uygulamayan), insanların en alimi de bildiğiyle amel eden, insanların en üstünü ise Allah'a karşı en huşûlu olan kimsedir.

340. Bize Abdullah b. Ca'fer er -Rakkî, Ubeydullah b. Amr'dan, (o) Zeyd'den -ki o İbn Ebi Uneyse'dir. -, (o) Yesâr'dan, (o da) el -Hasan'dan (naklen) haber verdi (ki el -Hasan) şöyle dedi: İki haris doymaz: İlme düşkün olan ondan doymaz, dünyaya düşkün olan ondan doymaz. İşte kaygusu, kederi ve tasası âhiret olan kimsenin, Allah kazancına elverir ve zenginliğini kalbine kor, (ona gönül zenginliği verir). Kaygusu, kederi ve tasası dünya olan kimsenin de, Allah kazancını, (ahiretini akla getiremeyecek şekilde) çoğaltır ve fakirliğini iki gözünün arasına kor, (onu aç gözlü yapar). Artık o ancak fakir olarak sabahlar ve fakir olarak akşamlar.

341. Bize Ca'fer b. Avn haber verip (dedi ki) bize Ebû Umeys, Avn'dan, onun şöyle dediğini haber verdi: Abdullah dedi ki; "İki haris doymaz: İlim sahibi ve dünya sahibi. Bunlar eşit de olmazlar. (Şöyleki) ilim sahibinin Allah'dan hoşnudluğu artar. Dünya sahibi ise sonuna kadar taşkınlığa devam eder. Abdullah sonra şu âyeti okudu: "Hayır! İnsan muhakkak azar, Kendini ihtiyaçdan vareste gördü diye. " (Dârimi) dedi ki, başkası da (Abdullah'ın şu âyeti okuduğunu) söyledi: "Allah'dan kulları içinde ancak alimler korkar. "

342. Bize Muhammed b. Humeyd haber verip (dedi ki) bize İbrahim b. Muhtar rivâyet edip (dedi ki) bize Anbese İbnu’l -Ezher, Simâk b. Harb'den, (o) İkrime'den, (o da) İbn Abbâs'dan (naklen) rivâyet etti (ki İbn Abbâs); "Allah'dan, kulları içinde ancak alimler korkar" (mealindeki âyetin tefsirinde) şöyle dedi: Kim Allah'dan korkarsa o alimdir!

343. Bize İsmail b. Ebân haber verip (dedi ki) bize Abdullah b. İdris, Leys'den, (o) Tâvûs'dan, (o da) İbn Abbâs'dan (naklen) rivâyet etti (ki İbn Abbâs) şöyle dedi: İki haris doymaz: İlmin peşine düşen, dünyanın peşine düşen!.

344. Bize Mervân b. Muhammed haber verip (dedi ki) bize Yezîd b. Rebî'a es -San'ânî rivâyet edip (dedi ki) bize Rebi'a b. Yezîd rivâyet edip dedi ki, ben Vasile İbnu'l -Eska'ı şöyle derken işittim: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: "Kim ilmin peşine düşer ve onu elde ederse, onun iki pay sevabı olur. Şayet onu elde edemezse onun bir sevabı olur. "

345. Bize Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe haber verip (dedi ki) bize Mervân b. Muâviye, Avn'dan, (o da) İbn Abbâs el -Ammî'den (naklen) rivâyet etti (ki İbn Abbâs el -Ammî) şöyle dedi: Bana ulaştı ki Peygamber Dâvûd aleyhisselam duasında şöyle dermiş: Seni tenzih ederim, Allahım! Rabbim sensin. Arşının üstüne yükseldin ve korkunu, göklerde ve yerde olanların üzerine koydun. Bu sebeple, mahlûkatından sana mevki bakımından en yakın olan, onların senden en çok korkanıdır. Senden korkmayanın bilgisi ne? Senin emrine itaat etmeyenin hikmeti ne?

346. Bize el -Mualla b. Esed haber verip (dedi ki) bize Sellâm b. Ebî Muti' rivâyet edip dedi ki, ben Ebu'l -Hezhâz'ı, ed -Dahhâk'dan, onun şöyle dediğini rivâyet ederken işittim: Abdullah b. Mes'ûd şöyle dedi: Alim yahut öğrenci ol! Bunların dışındakilerde hiçbir hayır yoktur.

347. Bize el -Hakem İbnu’l-Mübarek haber verip (dedi ki) bize el -velid b. Müslim haber verip (dedi ki) bize el -velid b. Süleyman, Ali b. Yezîd'den, (o) el -Kâsım Ebû Abdirrahman'dan, (o) Ebu Umâme'den, (o da) Hazret-i Peygamber'den (sallallahü aleyhi ve sellem) (naklen) haber verdi (ki Hazret-i Peygamber) şöyle buyurdu: "Yakında öyle fitneler olacak ki, Allah'ın ilimle ihya ettiği, (ilimle diri tuttuğu) kimseler hariç, kişi o (fitnelerde) sabaha mü'min olarak girecek, akşama ise kâfir olarak varacak!"

348. Bize Ebu'l -Muğire haber verip (dedi ki) bize el -Evzâ'î rivâyet edip (dedi ki), bana Hârûn b. Riyâb, Abdullah b. Mes'ûd'dan rivâyet etti ki o (yani Abdullah) şöyle derdi: Alim ya da öğrenci ol! Bunların arasında olma! Çünkü bunların arasında olan cahildir. Melekler ise, sabahleyin ilim aramaya giden kimseye, yapacağı şeyden hoşnud olduklarından, kanatlarını yayarlar.

349. Bize Ebu'l -Muğire haber verip (dedi ki) bize el -Evzâ'î, el -Hasan'dan, onun şöyle dediğini rivâyet etti: Resûlüllah'a (sallallahü aleyhi ve sellem), İsrailoğulları içindeki, biri alim olan, farz namazı kıldıkdan sonra oturup halka hayrı öğreten, diğeri gündüzü oruçla, geceyi namazla geçiren iki adamın hangisinin daha üstün olduğu sorulmuş. (Bunun üzerine) Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: "Şu, farz namazı kıldıkdan sonra oturup halka hayrı öğreten alimin, gündüzü oruçlu, gecesi namazlı abide üstünlüğü, benim, sizin (mertebece) en aşağıda olan adamınıza üstünlüğüm gibidir."

350. Bize el -Hasan İbnu'r -Rebi; Abdullah b. Ubeydillah'dan, (o) el -Hasan b. Zekvân'dan, (o da) İbn Sîrin'den (naklen) haber verdi (ki İbn Sîrin) şöyle dedi; (Bir gün) camiye girdim. Gördüm ki, caminin bir tarafında Humeyd b. Abdirrahman ilimden bahsederken, (öbür tarafında) Sümeyr b. Abdirrahman (va'z türünden bir şeyler) anlatıyor. Hangisinin yanına oturayım, diye tereddüt ettim. Derken beni uyku bastı, (uyukladım). (Rü'yamda) bana biri gelip şöyle dedi:

"Hangisinin yanına oturacağında tereddüt mü ettin? Dilersen, Cebrail'in, Humeyd b. Abdirrahman'ın yanındaki yerini sana gösteririm."

351. Bize Nasr b. Ali haber verip (dedi ki) bize Abdullah b. Dâvûd, Asım b. Recâ' b. Hayve'den, (o) Dâvûd b. Cemil'den, (o da) Kesîr b. Kays'dan (naklen) rivâyet etti (ki, Kesir) şöyle dedi: (Bir gün) Dımeşk (Şam)’ın camisinde Ebu'd -Derdâ' ile beraber oturuyorduk. Derken ona bir adam gelip şöyle dedi: "Ebu'd -Derdâ'! Ben sana Medine'den, Resûl'ün (sallallahü aleyhi ve sellem) şehrinden, Resûlüllah'dan (sallallahü aleyhi ve sellem) rivâyet etmekte olduğunu haber aldığım bir hadis için geldim." (Ebu'd -Derdâ'); "Yani seni buraya bir ticâret işi getirmedi, (öyle mi?)" dedi. "Hayır" dedi. "Ondan başka hiçbir maksadın da yok?" dedi. (O da) "Hayır" dedi. (O zaman Ebu'd -Derdâ) şöyle dedi: Resûlüllah'ı (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyururken işitmiştim: "Kim, bir ilim aramak, (öğrenmek) maksadıyla bir yola girerse, Allah bu sebeple (ona) Cennet yollarından bir yolu kolaylaştırır. Şüphe yok ki melekler de, kanatlarını ilim (öğrenme) peşinde olan kimseden hoşnudlukları sebebiyle, indirirler. İlim (öğrenme) peşinde olan kimse için, gökde ve yerde olanlar, hatta sudaki balıklar bile mağfiret dilerler. Alimin âbide üstünlüğü ise, ayın diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir, (aynı zamanda) alimler, işte onlar, peygamberlerin mirasçılarıdır. Peygamberler ne dinar (altın para), ne dirhem (gümüş para) miras bırakmamışlardır. Onlar sadece ilmi miras bırakmışlardır. Artık kim bu (ilmi) elde ederse nasibini -veya bol nasib - alır."

352. Bize Muhammed b. Uyeyne, Ebû İshak el -Fezâri'den, (o) el -A'meş'den, (o) Şimr b. Atıyye'den, (o) Sa'îd b. Cübeyr'den, (o da) İbn Abbâs'dan (naklen) haber verdi (ki İbn Abbâs) şöyle dedi: "Hayrı öğreten için, denizdeki balığa varıncaya kadar her şey mağfiret diler."

353. Bize Ahmed b. Abdillah b. Yûnus haber verip (dedi ki) bize Zâ'ide, el -A'meş'den, (o) Ebû Sâlih'den, (o da) Ebû Hureyre'den (naklen) rivâyet etti (ki Ebû Hureyre) şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: "İlim öğrenmek üzere bir yola giren hiçbir adam yoktur ki Allah bu sebeple ona, Cennete (giden) bir yol kolaylaştırmış olmasın. (Kıyamette) kimi, amelinin (kötülüğü veya azlığı) geri bırakırsa soyu onu hızlandıramaz, (ona fayda veremez). "

354. Bize İsmail b. Ebân, Ya'kûb'dan -ki o el -Kummi'dir. -, (o) Hârûn b. Antere'den, (o) babasından, (o da) İbn Abbâs'dan (naklen) haber verdi (ki İbn Abbâs) şöyle dedi: "İlim (öğrenmek) maksadıyla bir yola giren hiçbir adam yoktur ki Allah bu sebeple ona, Cennete (giden) bir yol kolaylaştırmış olmasın. (Kıyametde) kimi, amelinin (kötülüğü veya azlığı) geri bırakırsa, soyu onu hızlandıramaz, (ona fayda veremez).

355. Bize Muhammed b. Kesir, İbn Şevzeb'den, (o da) Mutarrif den (naklen) haber verdi (ki Mutarrıf); "Andolsun ki biz Kur'an'ı düşünmek için kolaylaştırdık. O halde düşünen var mı?" (âyetinin son cümlesinin tefsirinde) şöyle dedi: "Hayır isteyip de kendisine yardım edilecek kimse var mı?". Bize Mervân ise, Damra'dan, (onun bu âyetin tefsirinde); "İlim isteyen (var mı?)" dediğini haber verdi.

356. Bize İsmail b. Ebân haber verip (dedi ki) bize Ya'kûb -ki o el -Kummî'dir -, Âmir b. İbrahim'den, şöyle dediğini rivâyet etti: Ebu'd -Derda ilim talebesini görünce; "İlim talebesi hoşgeldiniz!" derdi. (Yine) o; "Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) sizi (bizlere) vasiyyet etmişti" derdi.

357. Bize Adullah b. Yezid haber verip (dedi ki) bize Abdurrahman b. Ziyâd b. En'um, Abdurrahman b. Râfî'den, (o da) Abdullah b. Amr'dan (naklen) rivâyet etti ki; Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem), (bir gün), Mescidindeki iki meclise rasladı da şöyle buyurdu: "İkisi de hayır üzeredir. (Ama) biri, arkadaşından (yani diğerinden) daha üstündür. Şunlar, Allah'a dua ediyor ve ondan (bir şey) istiyorlar. (Allah) dilerse onlara verir, dilerse onları men'eder. Şunlarsa fıkıh ve ilim öğreniyorlar ve bilmeyene öğretiyorlar. Binaenaleyh bunlar daha üstündür. Ben de ancak öğretmen olarak gönderildim." (Abdullah b. Amr) dedi ki; (Hazret-i Peygamber) sonra onların (yani ilimle uğraşanların) arasına oturdu.

358. Bize Abdullah b. Yezîd haber verip (dedi ki) bize el -Mes'ûdî, Avn b. Abdillah'dan, (o da) Mutarrif b. Abdillah İbni'ş -Şıhhîr'den (naklen) rivâyet etti ki o (yani Mutarrif) oğluna şöyle dedi: Yavrum! Şüphe yok ki ilim, ilimsiz amelden daha hayırlıdır.

359. Bize Abdullah b. Yezîd haber verip (dedi ki) bize Hayve rivâyet edip (dedi ki) bize Şurahbîl b. Şerik haber verdi ki, o, Ebû Abdirrahman el -Hubulî'yi, şöyle derken işitti: (Din ve kan) kardeşine hediye edeceğin, hikmetli bir sözden daha üstün hiçbir hediye yoktur.

360. Bize Abdullah b. İmrân haber verip (dedi ki) bize Yahya b. Yemân rivâyet edip (dedi ki) bize Muhammed b. Aclân, ez -Zührî'den, onun şöyle dediğini rivâyet etti: Âlimin, (nafile ibâdette) gayretli olan kimseye üstünlüğü, iki basamağı arasında, yarışa hazırlanmış süratli atın dörtnala koşuşuyla beşyüz sene(lik mesafe bulunan) yüz basamakdır.

361. Bize Abdullah b. Yezîd haber verip (dedi ki) bize Hayve rivâyet edip dedi ki, bana es -Seken b. Ebî Kerîme, İbn Abbâsin âzâdlısı İkrime'den, (o da) İbn Abbâs'dan (naklen) haber verdi (ki ibn Abbâs); "...Allah sizden inananları yükseltsin, kendilerine ilim verilenleri ise derecelerle (yükseltsin)" (âyetinin tefsirinde) şöyle dedi: "Allah, kendilerine ilim verilenleri, iman edenlere karşı derecelerle yükseltir, (yükseltsin)."

362. Bize Bişr b. Sabit el -Bezzâr haber verip (dedi ki) bize Nasr İbnu'l -Kâsım, Muhammed b. İsmail'den, (o) Amr b. Kesir'den, (o da) el -Hasan'dan (naklen) rivâyet etti (ki el -Hasan) şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurmuştur: Kime ölüm İslâm'ı ihya etmek için ilim peşinde iken gelirse Cennette onunla peygamberler arasında tek bir derece vardır.

363. Bize Muhammed b. Humeyd haber verip (dedi ki) bize Mihrân rivâyet edip (dedi ki) bize Ebû Sinan, ebû İshak'dan, (o da) Amr b. Meymûn'dan (naklen) rivâyet etti (ki Amr) şöyle dedi: "Ömer (radıyallahu anh) ilmin üçte ikisini alıp götürdü." Sonra bu, İbrahim'e anlatıldı da o; "(Hayır), Ömer, ilmin onda dokuzunu alıp götürdü" dedi.

364. Bize Bişr b. Sabit haber verip (dedi ki) bize Şu'be, Yezîd b. Ebî Hâlid'den, (o) Harun'dan, (o) babasından, (o da) İbn Abbâs'dan (naklen) haber verdi (ki İbn Abbâs) şöyle dedi: Hiçbir topluluk, aralarında, Allah'ın Kitabı'nı müzâkere etmek ve birbirine okumak üzere Allah'ın evlerinden bir evde toplanmamıştır ki melekler kanatlarıyla onları, başka bir söze dalıncaya kadar, gölgelendirmiş olmasın.

Her kim de ilim aramak maksadıyla bir yola girerse Allah onun Cennet yolunu kolaylaştırır. Kimi de (kıyametde) amelinin (kötülüğü veya azlığı) geri bırakırsa soyu onu hızlandıramaz, (ona fayda veremez).

365. Bize Amr b. Âsim haber verip (dedi ki) bize Hammâd -ki o İbn Seleme'dir.-, Âsim'dan, (o da) Zirr'den (naklen) rivâyet etti (ki Zirr) şöyle dedi: Bir sabah Safvân b. Assâl el -Murâdi'nin yanına, mestler üzerine meshetmeyi sormak maksadıyla gittim de "Seni (buraya) ne getirdi, (Niçin geldin?)" dedi. "İlim isteği!" dedim. "(O halde) seni müjdeleyeyim mi?" dedi. "Evet" dedim. Bunun üzerine, hadisi Hazret-i Peygamber'e (sallallahü aleyhi ve sellem) nisbet edip onun şöyle buyurduğunu söyledi: Şüphe yok ki melekler kanatlarını, peşinde olduğu şeyden hoşlandıklarından dolayı, ilim talebesi için indirirler.