BAB 001 002 003 004 005 006

NO. 001 002 003 004 005 006 007 008 009 010 011 012 013 014 015 016 017 018 019 020 021 022 023 024 025 026 027 028 029 030 031 032 033 034 035 036 037 038 039 040 041 042 043 044 045 046 047 048 049 050 051 052 053 054 055 056 057 058 059 060 061 062 063 064 065 066 067 068 069 070 071 072 073 074 075 076 077 078 079 080 081 082 083 084 085 086 087 088 089 090 091 092 093 094 095 096 097 098 099 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 257 258 259 260 261 262 263 264 265 266 267 268 269 270 271 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286

TR AR

1- Kur'ân'ın Müteşabihine Tabi Olmaktan Nehiy, Ona Tabi Olanlardan Sakındırma ve Kur'ân Hakkında İhtilafa Düşmeyi Yasaklama Bâbı

6946- Bize Abdullah b. Mesleme b. Ka'neb rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Yezîd b. İbrahim Et-Tüsterî, Abdullah b. Ebi Müleyke'den, o da Kasım b. Muhammed'den, o da Âişe'den naklen rivâyet etti. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ;

"Sana Kitabı indiren O'dur. O Kitabın bazı ayetleri muhkemattır ki, bunlar Kitabın esasıdır. Diğer bir takımları da müteşâbihdirler. Kalblerinde bozukluk olanlar, fitne çıkarmak ve te'vîline gitmek arzusuyla onun müteşabihlerine tabi olurlar. Halbuki onun te'vilini Allah'tan başka kimse bilmez. İlimde râsih olanlar: Biz ona inandık, hepsi Rabbimizin nezdindedir, derler. Ama akıl sahiplerinden başkaları ibret almazlar." Al-i İmran Sûresi, Âyet: 7. okudu. Âişe

Dedi ki: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Kur'ân'ın müteşabihlerine tâbi olanları gördüğünüz vakit, onlardan sakının. Onlar Allah'ın ad verdiği kimselerdir.» buyurdu.

Bu hadîsi Buhârî «Âl-i Imrân Sûresinin tefsiri»nde; Ebû Dâvud «Sünnet» bahsinde; Tirmizî «Kitâbüt-Tefsir»'de tahric etmişlerdir. Âyet-i kerîmenin ne sebeple indiği ihtilaflıdır. Bazıları îsa (aleyhisselâm) hakkında Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) ile mücâdele edenler için nâzil olduğunu; bir takımları da bu ümmet için indiğini söylemişlerdir. îkinci kâvü daha makbul görülmüştür.

Muhkemle mütesâbihin tarifi hususunda müfessirlerle Usûl-ü fıkıh ulemâsı arasında ihtilâf vardır. İmâm Gazali «El-Müstesfa» adlı eserinde şunları söyler: «Tesiri hakkında sâri tarafından bir izah vârid olmadığı zaman muhkemi lügat ulemâsının bildiği yolla ve lâfzın vaz'ı yönünden tenasübüne bakarak tefsir etmek gerekir. Mütesâbih, sûrelerin başlarındaki mukatta'- harflerdir. Muhkem ise bundan geri kalanlardır, demek buna münasb düşmediği gibi, muhkem: îlimde rusûhu olanların bildiğidir. Mütesâbih İse yalnız Allahü teâlâ'nın bildiği sözdür ve keza muhkem: Va'd, tehdîd. helâl ve haramdır. Mütesabih ise, kıssalarla emsâl-. dir sözü de buna münâsib değildir. Bu sonuncusu kavillerin ihtimalden en uzağıdır. Sahih olan sudur ki. muhkem iki mânâva gelir. Birinci mânâsı acık. kendisine işkâl ve ihtimal ân/ olmavan söndür. Mütesâbih ise. kendisine ihtimal arız olan demektir. İkincisi muhkem ; Tertibi muntazam olup. va zahiren vahut te'vil suretiyle mânâ ifâde edendir. Mütesâbih ise kur', nikâh akdi elînrie olan ve lems gibi müşterek isimlerdir. Kur' hayızla temizlik arasında müşterektir. Nikâh akdi elinde olan tâbiri veli ile zevç; arasında, lems de cinsi münâsebet ve elle dokunmak arasında müşterektir.» Usûl-ü fıkıh ilmine göre muhkem nesh ihtimâlinden hâli olduğu için kuvvetçe müfe^erden ziyâde olan közdür. Mütesâbih ise ümmet irin muradın ne olduğunu bilme ümidi kalmayan sözdür. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem). Allah'ın bildirmesi ile mânâsına muttali olabilir.

Ulemâ râsih yâni derin âlimlerin mütesâbihi bilin bilemiyeceğinde de ihtilâf etmislerdir. Bazıları derin âlimlerin mütesâbihleri bildiğine kail olmuşlardır. Onlarca âvetteki ilim kelimesi üzerinde vakfedilir. Ve mânâ şöyle olur: Halbuki onun tevîlini ancak Allah ve bir de ilimde rusûhu olanlar bilir. Diğer bir takım ulemâya göre müteşâbihlerin mânâsını Allah'dan başka kimse bilmez. Derin âlimler bunların karşısında sâdece iman ettik, hepsi Rabbimiz nezdindendir, deyip geçerler. Onlara göre âyette vakıf «İllallah» kelimesindedir. Nevevî birinci kavlin esah olduğunu söylemiş: «Derin âlimler müteşâbihlerin mânâlarını bilir. Çünkü mahlûkâtından hiç birinin anlamasına imkân olmayan bir söze Allah'ın kullarını muhatab tutması ihtimalden uzaktır. Bizim ulemâmızla diğer bir takım muhakkiklar Allahü teâlâ'nın faydasız söz söylemesi imkânsız olduğuna ittifak etmişlerdir.» demişsede Nevevî'nin bu sözü söz götürür. Çünkü müteşâbihlerin mânâsını bu ümmet anlayamaz diyenler onların hâşâ nahak yere indirildiğine, faydasız olduklarına kail değildirler. Müteşabih âyetlerin ulemâyı imtihan etmek, namazda okunmak, ibâdet ve sevap niyetiyle okumak gibi, birçok faydaları vardır. Bunları kulların anlaması şart değildir. Çünkü hiç biri ahkam âyeti değildir. Ulemânın ekserisine göre müteşâbihlerin mânâları anlaşılmaz. Ashâb-ı kirâm'dan Sultanu'l-Müfessirin Hazret-i İbn Abbâs ile Abdullah b. Ömer, Übey b. Ka'b, Hazret-i Âişe, İbn Mes'ud, Urve b. Zübeyr, Ebû'ş-Şa'sâ', Ebû Nehîk ve diğer birçok-larıyla Halife Ömer b. Abdi'l-Aziz'in mezhebleri budur. Bu kavli İbn Cerîr taberi İmâm Mâlik'den de rivâyet etmiştir. Hanefîler'in mezhebi dahi budur.

Zeyğ: Şüphe ve sapıklık demektir. Kalblerinde şüphe ve sapaklık olanlardan murad; bid'at fırkalarıdır. İslâm'da ilk bid'at fırkasının Haricîler olduğu söylenir. Bunlar Hazret-i Ali zamanında meydana çıkmış, sonra birçok dallara ayrılmışlardır. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Ümmetim yetmişüç fırkaya ayrılacaktır. Bunların bir tanesi müstesna olmak üzere hepsi cehennemi boylayacaktır.» buyurmuş.

— Bu bir fırka kimdir yâ Resûlüllah? diye sorulunca:

«Benim ve ashabımın yolunda bulunanlar!» cevâbını vermiştir. Hadîs-i Hâkim «Müstedrek»'inde tahric etmiştir. Bu dalâlet fırkaları hakikaten fasit fikirlerini terviç için mütesâbih âyetlere tâbi olmuşlardır. Çünkü bu âyetleri tahrif imkânını bulmuşlardır. Hadîs-i şerif fitne çıkarmak için müşkil ve mütesâbih âyetlere tâbi olan sapık bid'atçılarla düşüp kalkmayı men etmektedir.

(Dedi ki) El-Cevnî dullah b.

6947- Bize Ebû Kâmil Fudayl b. Hüseyn El-Cahderî rivâyet etti. Bize Hammad b. Zeyd rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû İmrân ivâyet etti.

(Dedi ki): Bana Abdullah b. Revah El-Ensârî, Abdullah b. Amr'ın şöyle dediğini yazdı: Bir gün erken erken Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem)’e gittim. Derken bir âyet-i kerîme hususunda ihtilâf eden iki adamın seslerim işitti de, Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem) yanımıza çıktı. Yüzünde gadab belli oluyordu. Ve:

«Sizden öncekiler ancak ve ancak Kitab hakkında ihtilâfları sebebiyle helâk oldular.» buyurdu.

6948- Bize Yahya b. Yahya rivâyet etti.

(Dedi ki) . Bize Ebû Kudâme Haris b. Ubeyd Ebû İmrân'dan, o da Cündeb b. Abdillah El-Becelî'den naklen haber verdi. Şöyle dedi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Kur'ân'ı kalbleriniz onun üzerinde birleştiği müddetçe okuyun! Onun hakkindi ihtilâfa düştünüz mü, hemen kalkın.» buyurdular.

6949- Bana İshâk b. Mansûr rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Abdü's-Samed haber verdi,

(Dedi ki): Bize Hemmâm rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebû İmrân El-Cevni, Cündeb'den, yani İbn Abdillah'dan rivâyet etti ki: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Kur'ân'ı kalbleriniz onun üzerinde birleştiği müddetçe okuyun. İhtilâfa düştünüz mü, hemen kalkın!» buyurdular.

6950- Bana Ahmed b. Said b. Sahr Ed-Dârimî rivâyet etti.

(Dedi ki) Bize Habban rivâyet etti.

(Dedi ki): Bize Ebân rivâyet etti.

(Dedi ki)

Bize Ebû İmrân rivâyet etti.

(Dedi ki): Biz Kûfe'de çocukken Cündeb bize şunu söyledi: Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem):

«Kur'ân'ı okuyun...» buyurdular.

Râvi yukardakilerin hadîsi gibi rivâyet etmiştir.

Cündeb rivâyetini Buhârî «Kitâ-u Fedâilü'l-Kur'ân»'da tahric etmiştir.

Bu rivâyetlerde öncekilerin helâkinden murad; dinde küfredip bid'at çıkarmalarıdır. Resûlüllah (sallallahü aleyhi ve sellem), Kur'ân okurken ihtilâfa düşerek aynı akıbete duçar olmamaları için ashabını ve ümmetini sakındırmıştır.

Kur'ân hakkındaki ihtilâfdan murad; ihtilâf caiz olmayacak hususatta lüzumsuz yere ihtilâf etmek yahut şüpheye ve fitneye, kavgaya sebep olacak şekilde ihtilâf etmektir. Âyetlerden mânâ istinbat hususundaki ihtilâl ve münazaralar bu hükümde dahil değildir. Bunlar hakikati meydana çıkarmak ve ümmete fayda sağlamak niyetiyle, yapıldığı için yasak değil, bilâkis sâri' tarafından emrolunmuştur. Ki fazileti meydandadır. Bu hususta sahabe devrinden bugüne kadar bütün müslümanlar müttefiktir.